Wyrok SN - I PKN 167/98
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 167/98
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/13/418
Data wydania:1998-06-18

Wyrok z dnia 18 czerwca 1998 r.
I PKN 167/98

1. Przepis art. 58 KC nie może stanowić podstawy prawnej unieważnienia
aktu mianowania nauczyciela, który nie miał kwalifikacji do zatrudnienia na tym
stanowisku.
2. Przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednoli-
ty tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357) określają wyczerpująco sposoby i
przyczyny ustania stosunku pracy nauczyciela mianowanego, wobec czego
przepisy Kodeksu pracy o rozwiązywaniu umów o pracę nie mają w tym zakre-
sie zastosowania.


Przewodniczący SSN: Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Andrzej Wróbel.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Feliksa M. przeciwko Specjalnemu Ośrodkowi Szkolno-Wychowawczemu w
F. o uznanie za bezskuteczne uchylenia aktu mianowania i dekretu przeniesienia, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Feliks M. wnosił o uznanie za bezskuteczne dokonanego pismem z dnia 16
czerwca 1997 r. uchylenia aktu mianowania go na stanowisko nauczyciela w szkole
podstawowej w M. z dnia 4 lipca 1984 r. i dekretu przeniesienia z Liceum Ogólno-
kształcącego w K. do Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w F. z dnia
12 sierpnia 1985 r.

W odpowiedzi na pozew Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy w F.
podniósł, że mianowanie Feliksa M. nastąpiło z naruszeniem art. 10 ust. 2 pkt 5
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.),
albowiem nie miał on kwalifikacji określonych w rozporządzeniu Ministra Oświaty i
Wychowania z dnia 24 sierpnia 1982 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wyma-
ganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać
nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia (Dz. U. Nr 29, poz. 206), po-
woływanym dalej jako ,, rozporządzenie".

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Strzyżowie, wyrokiem z dnia 10 września 1997 r.
[...] uznał za bezskuteczne uchylenie powodowi aktu mianowania z dnia 4 lipca 1984
r. oraz dekretu przeniesienia [...], dokonane przez stronę pozwaną pismem z dnia 16
czerwca 1997 r. Sąd ustalił, że Feliks M. pismem z dnia 4 lipca 1984 r. został mia-
nowany od 1 września 1984 r. na stanowisko nauczyciela w szkole podstawowej w
M. Pismem z dnia 24 sierpnia 1984 r. [...], przeniesiono go z dniem 1 września 1984
r. na stanowisko nauczyciela matematyki w Liceum Ogólnokształcącym w K. Na
podstawie pisma z 12 sierpnia 1985 r. [...] przeniesiony został następnie na stano-
wisko nauczyciela w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w F. Pismem z
dnia 16 czerwca 1997 r. [...] strona pozwana uchyliła akt mianowania Feliksa M.
stwierdzając, że jego zatrudnienie jest od 4 lipca 1984 r. zatrudnieniem na podstawie
umowy o pracę na czas nie określony. W latach 1975 - 1982 powód studiował na
Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii - Studium Zaoczne - kierunek matematyka -
specjalność nauczycielska [...]. Studia ukończył, lecz nie złożył egzaminu magisters-
kiego. W ocenie Sądu powód spełniał warunki do mianowania na stanowisko nau-
czyciela w szkole podstawowej. Według § 3 rozporządzenia MOiW z dnia 24 sierpnia
1982 r. warunkiem mianowania było ukończenie studiów wyższych z przygoto-
waniem pedagogicznym albo ukończenie studiów wyższych bez przygotowania pe-
dagogicznego i studium pedagogicznego. W innych przepisach rozporządzenia wy-
magania do mianowania określone zostały odmiennie - np. w § 4 tego aktu ukończe-
nie studiów wyższych i posiadanie tytułu zawodowego magistra. Z tego należy wno-
sić, że ukończenie studiów wyższych było równoznaczne z uzyskaniem absolutorium
szkoły wyższej. Znajdująca się w aktach osobowych powoda umowa o pracę jest fik-
cyjna; z jej treści wynika, że została zawarta 1 września 1985 r. przez ówczesnego
dyrektora Ośrodka Edwarda P. podczas, gdy faktycznie sporządził ją obecny dyrek-
tor tej placówki Władysław C. w dniu 16 czerwca 1997 r. Powód jej nie podpisał.
Umowa ta nie może zatem stanowić podstawy stosunku pracy.

Wyrok ten strona pozwana zaskarżyła apelacją i podnosząc zarzut naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 10 ust. 2 Karty Nauczyciela w
związku z §§ 3, 4 i 8 rozporządzenia MOiW z dnia 24 sierpnia 1982 r. wniosła o jego
zmianę i oddalenie powództwa lub o uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierw-
szej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od powoda kosztów
postępowania. Zdaniem apelującego Sąd błędnie przyjął, że Feliks M. miał w chwili
mianowania wyższe wykształcenie. Uzyskał absolutorium ale nie ukończył studiów,
gdyż nie obronił pracy magisterskiej. Zgodnie z art. 149 ustawy z 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym ukończenie studiów jest równoznaczne z otrzymaniem
dyplomu. Strona pozwana wywodziła dalej, że akt mianowania Feliksa M. z dnia 4
lipca 1984 r. ,, spełnia przesłanki bezprawności czynności prawnej, o których mowa w
art. 58 Kodeksu cywilnego i jako taki daje podstawy do uznania tego aktu za nie-
ważny". Powyższe dotyczy także dekretu przeniesienia. Powód został zobowiązany
do uzupełnienia wykształcenia, czego dotychczas nie zrobił, naruszając tym samym
art. 12 ust. 3 Karty Nauczyciela.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 4 grudnia 1997 r. [...] oddalił apelację. Jego zdaniem, Sąd pierwszej ins-
tancji poprzez analizę § 3 ust. 1 i § 4 pkt 1 i 2 rozporządzenia z dnia 24 sierpnia 1982
r. prawidłowo ustalił, że w chwili mianowania powód spełniał warunki kwalifikacyjne.
Strona pozwana błędnie powołuje w apelacji art. 149 ustawy z 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym. Akt mianowania został wydany w 1984 r. i zgodnie z zasadą
lex retro non agit ustawa ta nie może mieć w sprawie zastosowania. Dalszy wywód
prawny ma oparcie w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia
1997 r., I PKN 57/96, i jest powtórzeniem jego tez. Przepisy Karty Nauczyciela nie
określają skutków wydania aktu mianowania z naruszeniem przepisu art. 10 ust. 2
pkt 5. Mianowanie nie jest decyzją w rozumieniu Kodeksu postępowania admi-
nistracyjnego. Dokonujący tej czynności dyrektor szkoły nie jest organem administra-
cji publicznej w rozumieniu art. 1 § 1 pkt 1 i § 2 pkt 1 KPA. Art. 98 Karty Nauczyciela
odsyła w sprawach odmiennie nie uregulowanych do przepisów Kodeksu pracy. Akt
mianowania jest wobec tego czynnością z zakresu prawa pracy. Karta Nauczyciela
określa przyczyny ustania stosunku pracy nauczyciela wyczerpująco. Nie ma wśród
nich uchylenia aktu mianowania.

Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy w F. zaskarżył powyższy wyrok
kasacją. Wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialnego, a to art. 9 ust.
1 pkt 1 i art. 10 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela w związku z §§ 3, 4 i 8 rozporządzenia
MOiW z dnia 24 sierpnia 1982 r. oraz art. 94 ust. 1 ustawy z dnia 4 maja 1982 r. o
szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 14, poz. 113 ze zm.), strona pozwana wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa lub o jego uchylenie i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, a także o za-
sądzenie od powoda kosztów procesu. W dydaktycznym wywodzie skarżący poucza
Sądy z jakiego zakresu wiedzę powinny posiadać. Powinny więc być im znane prze-
pisy ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 4 maja 1982 r., w tym także art. 94 ust. 1,
zgodnie z którym ,, absolwent szkoły wyższej otrzymuje dyplom ukończenia studiów",
powinny wiedzieć, że słowo ,,absolwent" znaczy ,,... ten, kto ukończył szkołę...", po-
winny rozumując a contrario, wyprowadzić stąd jedynie logicznie możliwy wniosek,
że ,, osoba która nie otrzymała dyplomu ukończenia studiów nie jest absolwentem
czyli tym, kto ukończył szkołę". Zastanawia się dalej skarżący czy Sąd Wojewódzki w
Rzeszowie dopuściłby do aplikowania osobę nie posiadającą dyplomu ukończenia
studiów prawniczych. Powód nie przedstawił dyplomu ukończenia studiów, lecz je-
dynie zaświadczenie z dnia 21 listopada 1983 r. o stanie odbytych studiów. Jego
mianowanie było czynnością naruszającą art. 9 ust. 1 pkt 1 i art. 10 ust. 2 pkt 5 Karty
Nauczyciela, a dekret o przeniesieniu pozostawał w bezpośredniej sprzeczności z jej
art. 18 . Czynności te jako sprzeczne z prawem są zatem na podstawie art. 58 KC
nieważne.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W rozpoznawanej sprawie istotne są dwie kwestie - skuteczności prawnej
aktów mianowania Feliksa M. na stanowisko nauczyciela w szkole podstawowej w M.
i dekretu przeniesienia z Liceum Ogólnokształcącego w K. do Specjalnego Ośrodka
Szkolno - Wychowawczego w F. oraz skuteczności prawnej uchylenia tych aktów
pismem strony pozwanej z dnia 16 czerwca 1997 r.

Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. warunkiem
mianowania na stanowisko nauczyciela jest posiadanie przez kandydata wymaga-
nych kwalifikacji. W roku 1984 wymagania kwalifikacyjne określało rozporządzenie
Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 24 sierpnia 1982 r. Nauczycielem szkoły pods-
tawowej mogła zostać osoba, ,, która ukończyła studia wyższe z przygotowaniem
pedagogicznym albo studia wyższe bez tego przygotowania i studium pedagogiczne"
(§ 3 ust. 1). Sądy obu instancji ustaliły, że Feliks M. w chwili mianowania spełniał
powyższe warunki. Ustalenie to skarżący kwestionuje. Zdaniem Sądu Najwyższego
bezzasadnie. Rozporządzenie posługuje się dwoma różnym terminami, a to
,,ukończenie studiów wyższych" (np. §§ 3, 7) oraz ,,ukończenie studiów wyższych i
posiadanie tytułu zawodowego magistra" (np. §§ 4, 5, 6). Znaczy to, że nie można
tym określeniom nadawać identycznej treści. Sąd Najwyższy podziela stanowisko, że
przez ,,ukończenie studiów wyższych" - magisterskich lub zawodowych - należy na
gruncie rozporządzenia rozumieć uzyskanie absolutorium. Regulacja taka miała
uzasadnienie w ówczesnym stanie kadrowym szkolnictwa. Była w założeniu przejś-
ciową, o czym świadczy złagodzenie rygorów kwalifikacyjnych w odniesieniu do nau-
czycieli szkół podstawowych na czas do 31 sierpnia 1990 r. ( § 3 ust. 2). Rozporzą-
dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szcze-
gółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków,
w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia (Dz. U.
Nr 98, poz. 433) tego rodzaju wątpliwości nie budzi. Posługuje się ono bowiem inną
terminologią. Kwalifikacje wiąże z posiadaniem dyplomu ukończenia studiów magis-
terskich, wyższych studiów zawodowych lub świadectwem ukończenia szkoły okreś-
lonego typu.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że strona pozwana, mimo polemiki z ustale-
niami Sądów w kwestii kwalifikacji zawodowych powoda, nie wskazała jako podstawy
kasacyjnej naruszenia przepisów o postępowaniu. Sąd Najwyższy jest w tej sytuacji
związany ustaleniami stanowiącymi faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w
zaskarżonym wyroku.

Zakładając jednak trafność prezentowanego przez stronę pozwaną, odmien-
nego niż przyjęty przez Sądy obu instancji poglądu co do spełnienia przez Feliksa
Musiała wymagań kwalifikacyjnych, rozważenia wymaga problem dopuszczalności
,,wzruszenia" wadliwego aktu mianowania. Sąd w składzie orzekającym w rozpozna-
wanej sprawie bez zastrzeżeń podziela stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 57/96, (OSNAPiUS 1998 nr 4, poz. 112)
oraz jego motywy. Akt mianowania nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu art.
1 § 1 pkt 1 KPA i do oceny jego skuteczności prawnej przepisy Kodeksu postępowa-
nia administracyjnego nie mogą być stosowane.

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. jest ustawą szczególną w rozumieniu art.5
KP. Znaczy to, że do stosunku pracy nauczycieli w materii nią nie uregulowanej sto-
suje się przepisy Kodeksu pracy. Także Karta Nauczyciela w art. 98 zawiera odesła-
nie do Kodeksu pracy w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy nie uregu-
lowanych jej przepisami. Karta Nauczyciela reguluje tryb nawiązania, zmiany i roz-
wiązania stosunku pracy nauczyciela mianowanego wyczerpująco. Wśród sposobów
ustania stosunku pracy nie ma ,,uchylenia aktu mianowania", a wśród przyczyn jego
rozwiązania dokonania aktu mianowania z naruszeniem przepisów o wymaganiach
kwalifikacyjnych. Art. 20 i art. 23 tej ustawy wymieniają taksatywnie przyczyny i tryb
rozwiązania stosunku pracy nauczyciela mianowanego, zaś art. 16 i art. 24 przyczy-
ny ustania tego stosunku z mocy prawa ( wygaśnięcia).

Gdyby hipotetycznie przyjąć, że mianowanie Feliksa M. nastąpiło z narusze-
niem art. 10 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela, do rozważenia pozostaje kwestia zasto-
sowania do oceny skuteczności tego aktu art. 58 KC. Powołany przepis, zgodnie z
art. 300 KP, należy do stosunków pracy stosować w sprawach nie unormowanych
ustawodawstwem pracy odpowiednio i o ile nie pozostaje w sprzeczności z zasadami
prawa pracy. Sprawa mianowania naruszającego przepisy o wymaganiach kwalifika-
cyjnych nie jest uregulowana ustawodawstwem pracy pozytywnie. Zakładając, że
brak pozytywnego unormowania jakiejś sprawy jest synonimem jej nieunormowania,
dla zastosowania w takiej sytuacji art. 58 KC konieczne jest wyprowadzenie z tego
przepisu normy prawnej odpowiedniej dla stosunków pracy. Powstaje wówczas
kwestia określenie owej ,, odpowiedniości". Art. 58 § 1 KC dotyczy skuteczności
czynności prawnych ze względu na ich zgodność z prawem. Podstawowe znaczenie
ma w tym zakresie, w odniesieniu do czynności prawnych nawiązujących stosunek
pracy, art. 18 KP. Przepis ten określa relację między treścią podstawy stosunku
pracy a normami semiimperatywnymi. Już z tego faktu wynika, że art. 58 KC ma zas-
tosowanie ograniczone do przypadków sprzeczności aktu mianowania z normami
ściśle bezwzględnie obowiązującymi, z zasadami współżycia społecznego oraz do-
konania go w celu obejścia prawa. Sankcja bezwzględnej nieważności ma w stosun-
kach pracy zastosowanie wyjątkowe. Zasada pewności sytuacji prawnej podmiotów
stosunku pracy nakazuje czynności prawne dotyczące tego stosunku prawnego
traktować jako ważne, choć unieważnialne.

Nadto, jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest zasada ryzyka pod-
miotu zatrudniającego; także ryzyka osobowego. Pracownik może wobec tego po-
nieść konsekwencje wadliwości podstawy stosunku pracy tylko w takich przypad-
kach, gdy można mu przypisać winę za tę wadliwość. Błąd organu, nawet istotny,
sam przez się nie uzasadnia uchylenia się pracodawcy od złożonego oświadczenia
woli w przedmiocie nawiązania stosunku pracy.

Z podanych wyżej względów kasacja jest bezzasadna. Dlatego też Sąd Naj-
wyższy, stosownie do art. 393 12 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: