Wyrok z dnia 28 maja 1998 r.
I PKN 149/98

Przepis art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) nie ma
zastosowania w razie rozwiązania umowy o pracę z radcą prawnym na skutek zmian
organizacyjno-ekonomicznych w zakładzie pracy, które spowodowały likwidację
stanowiska radcy prawnego, a następnie powierzenie obsługi prawnej zakładu kan-
celarii adwokacko-radcowskiej.


Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Adam Józefowicz (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 maja 1998 r. sprawy z powództwa Jana
E. przeciwko Przedsiębiorstwu Zaopatrzenia Farmaceutycznego "C." SA w K. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 19 listopada 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Jan E. w pozwie z dnia 28 kwietnia 1995 r. wniósł o uznanie za bezskutecz-
ne wypowiedzenia umowy o pracę, dokonanego w dniu 27 kwietnia 1995 r. przez pozwa-
ne Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farmaceutycznego "C." K., Spółka Akcyjna w K., pod-
nosząc, że przyczyna wypowiedzenia była pozorna, a nadto, że nie przeprowadzono kon-
sultacji ze związkami zawodowymi.

Wyrokiem z dnia 20 września 1995 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach zasądził
od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2070 zł z ustawowymi odsetkami. Sąd Rejonowy
ustalił, ze powód był zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie od 8 stycznia 1992 r.
Pozwany wypowiedział powodowi umowę o pracę z dniem 1 maja 1995 r. ze skutkiem na
dzień 31 maja 1995 r., skracając okres wypowiedzenia do jednego miesiąca. Dyrektor
pozwanego w dniu 21 kwietnia 1995 r. powiadomił na piśmie NSZZ "Solidarność" (którego
członkiem był powód) o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę, podając jako przyczynę
potrzebę uelastycznienia obsługi prawnej Przedsiębiorstwa poprzez korzystanie z usług
Kancelarii adwokackiej i radcowskiej. Zakładowa organizacja związkowa złożyła w dniu 26
kwietnia 1995 r. zastrzeżenia i nie wyraziła zgody na rozwiązanie z powodem umowy o
pracę. Pozwany w dniu 27 kwietnia 1995 r. wypowiedział powodowi umowę o pracę z po-
wodu likwidacji stanowiska radcy prawnego bez przedstawienia sprawy ogólnokrajowej
organizacji związkowej. Sąd uznał, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było me-
rytorycznie uzasadnione względami organizacyjnymi, w ramach których nastąpiła likwida-
cja stanowiska radcy prawnego. Decyzja zakładu pracy nie była pozorna, a powierzenie
obsługi prawnej Biuru Prawnemu Spółki Cywilnej było podyktowane względami ekono-
micznymi, gdyż zakład pracy ponosi mniejsze koszty, nie płacąc wynagrodzenia i składek
na ZUS. Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę powodowi, aczkolwiek
uzasadnione nastąpiło z naruszeniem prawa, bo pozwany nie wyczerpał trybu konsultacji
zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę ze związkami zawodowymi. Z tego względu na
zasadzie art. 45 § 2 i art. 47 KP zasądził odszkodowanie, nie znajdując podstaw do przy-
wrócenia powoda do pracy.

Po rozpoznaniu rewizji powoda Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Kielcach uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi pierwszej ins-
tancji do ponownego rozpoznania w celu uzupełnienia materiału dowodowego i ustalenia,
czy nastąpiła likwidacja stanowiska pracy i wypowiedzenie umowy powodowi było meryto-
rycznie uzasadnione w świetle dokumentów finansowo-płacowych pozwanego i czy poz-
wany zredukował wydatki.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 9 grudnia 1996 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 2070 zł odszkodowania z ustawowymi odsetkami.
Sąd zasięgnął opinii biegłego i ustalił, że wynagrodzenie radcy prawnego było wyższe od
wynagrodzenia Biura Prawnego o 2.556,06 zł, co wskazuje, że likwidacja etatu radcy
prawnego przyniosła wymierne korzyści finansowe, a więc była merytorycznie uzasad-
niona. Ponadto wypowiedzenie umowy o pracę powodowi nastąpiło z przyczyn organiza-
cyjnych, podyktowane potrzebą korzystania z usług kancelarii adwokackich i radcowskich.
Z tego względu przywrócenie powoda do pracy byłoby niecelowe i niemożliwe, co uza-
sadnia zasądzenie odszkodowania z uwagi na naruszenie przez zakład pracy powoda art.
38 KP.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach po rozpoznaniu
apelacji powoda, wyrokiem z dnia 19 listopada 1997 r. [...] oddalił apelację uznając, że
Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, zgodnych z zebranym
materiałem dowodowym, który wszechstronnie rozważył i właściwie ocenił. Sąd Rejonowy
przeprowadził szczegółową analizę porównawczą kosztów zatrudnienia na etacie radcy
prawnego oraz kosztów obsługi prawnej, sprawowanej przez Spółkę Cywilną D and D za
pośrednictwem biegłego księgowego. Przy przyjęciu II wersji opinii, analiza ta wypadła na
niekorzyść powoda, gdyż koszty obsługi radcy prawnego zatrudnionego na etacie okazały
się droższe niż koszty obsługi, sprawowanej przez spółkę cywilną. Sąd Wojewódzki uznał,
że nie jest trafny zarzut pozorności likwidacji stanowiska radcy prawnego, jako przyczyny
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę w okresie przekształcenia pozwanego przed-
siębiorstwa w spółkę akcyjną. Odstępując od skontrolowania w drodze oględzin doku-
mentów finansowo płacowych pozwanego za 1995 r. i poprzestając na opinii biegłego,
Sąd pierwszej instancji nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów. Sąd drugiej
instancji uznał, że brak jest podstaw prawnych umożliwiających na podstawie art. 380
KPC wzruszenia postanowienia Sądu Rejonowego o ukaraniu powoda karą porządkową
grzywny w kwocie 100 zł za użycie zwrotów obraźliwych w pismach z 5 i 6 grudnia 1996
r., ubliżających powadze Sądu. Zgodnie z art. 44 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25) pos-
tanowienie takie nie podlega zaskarżeniu i nie ma wpływu na treść zaskarżonego apelacją
wyroku.

Od powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego powód wniósł kasację, w której za-
rzucił rażące naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie: art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), art. 28 KP przez stwier-
dzenie, że wypowiedzenie umowy o pracę było z przyczyn organizacyjnych uzasadnione,
art. 13 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 18,
poz. 80 ze zm.) i art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi
przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24, poz. 123) wobec nieważności uchwał w
sprawie zmian organizacyjnych, których nie było.

Ponadto skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miały istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 128 KPC na skutek niedoręczenia dokumentów
powodowi, art. 208 § 1 pkt 2 i 5 KPC przez nieściągnięcie od pozwanego oryginalnych do-
kumentów, art. 227, art. 228, art. 231, art. 232, art. 233, art. 248, art. 249, art. 250, art.
316, art. 328 § 2, art. 387, art. 388 i art. 386 § 4 KPC. Skarżący wniósł o uchylenie zaskar-
żonego wyroku i przekazanie sprawy innemu Sądowi poza miastem Kielce z uwagi na
stronniczość Sądów obu instancji, lub o zmianę wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez przywrócenie powoda do pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie może być uwzględniona, gdyż zawarte w niej zarzuty naruszenia
prawa materialnego i procesowego przez Sąd drugiej instancji nie są uzasadnione. Sto-
sownie do przepisu art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) pracownikowi przysługuje roszczenie o nawiązanie stosunku
pracy w razie, gdy zakład pracy rozwiązał z nim stosunek pracy z przyczyn określonych w
art. 1 ust. 1 tej ustawy, a następnie zatrudnił pracowników w tej samej grupie zawodowej.
Z ustaleń Sądu Rejonowego, które Sąd Wojewódzki w pełni zaakceptował i uznał za pra-
widłowe oraz przyjął za podstawę faktyczną swojego orzeczenia wynika, że rozwiązanie
stosunku pracy z powodem nastąpiło w następstwie zmian organizacyjno-ekonomicznych
w pozwanym zakładzie. Spowodowały one likwidację etatu radcy prawnego i zmianę form
obsługi prawnej. Na skutek tego nastąpiło zmniejszenie kosztów działania pozwanego
poprzez redukcję wydatków i osiągnięcie wymiernych korzyści, a także uelastycznienie
obsługi prawnej przez korzystanie w miarę potrzeby z usług kancelarii adwokacko-rad-
cowskiej. W tej sytuacji zmiana form obsługi prawnej pozwanej Spółki nie spowodowała
zatrudnienia innej osoby na stanowisku radcy prawnego. W związku z tym przepis art. 12
wymienionej ustawy nie ma zastosowania w ustalonym stanie faktycznym sprawy i nie
został naruszony przez Sąd drugiej instancji. Zdaniem Sądu Najwyższego w ustalonych
okolicznościach sprawy Sądy obu instancji trafnie uznały, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę było uzasadnione, choć nastąpiło z naruszeniem zasady konsultacji wy-
powiedzenia ze związkami zawodowymi, przewidzianej w art. 38 KP. W czasie tego wy-
powiedzenia doszło do planowanego przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w
spółkę akcyjną i reorganizacji niektórych wewnętrznych komórek organizacyjnych, które
doprowadziły do likwidacji stanowiska radcy prawnego. Była to rzeczywista, a nie pozorna
reorganizacja, w toku której pracodawca zadecydował o wyborze innej, tańszej formy obs-
ługi prawnej przez kancelarię adwokacko-radcowską. Wobec likwidacji etatu radcowskie-
go, zasadnie Sądy obu instancji przyjęły, że przywrócenie powoda do pracy na poprzed-
nie stanowisko jest niemożliwe. Dlatego w tej sytuacji brak jest podstaw do kwestionowa-
nia trafności zastosowania przez Sądy obu instancji art. 45 § 2 w związku z art. 47 KP i
zasądzenia odszkodowania, zamiast przywrócenia do pracy wobec nieistnienia już etatu
radcy prawnego w strukturze organizacyjnej pozwanego Zakładu. Ponadto wbrew twier-
dzeniom kasacji należy stwierdzić, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania w
postępowaniu sądowym w sprawie cywilnej prawidłowości dokonanych w trybie adminis-
tracyjnym przekształceń przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną i zasadności
zmian wewnątrz-organizacyjnych w pozwanej Spółce, która ponosi ryzyko gospodarcze
swobodnego wyboru form działania i kształtowania swojej struktury organizacyjnej z
punktu widzenia celowości ekonomicznej.

Jeżeli chodzi o zarzuty naruszenia przez Sąd drugiej instancji szeregu przytoczo-
nych w kasacji przepisów postępowania, które według skarżącego miały istotny wpływ na
wynik sprawy, to - w ocenie Sądu Najwyższego - także te zarzuty nie są trafne. W ramach
tego zarzutu Sąd Najwyższy zajmuje się w postępowaniu kasacyjnym kontrolą prawidło-
wości wykładni i stosowania przepisów proceduralnych przez Sąd drugiej instancji i bada,
czy na skutek braków lub błędów postępowania apelacyjnego nie doszło do naruszenia
konkretnych przepisów procedury. Sąd Wojewódzki nie prowadził bezpośrednio postępo-
wania dowodowego i nie dokonywał oceny zebranych dowodów, która należy do Sądu
pierwszej instancji. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lutego 1997 r., I CKN 97/96
(OSNC 1997 z. 6-7, poz. 87) wyjaśnił, że "zaskarżenie kasacją orzeczenia sądu drugiej
instancji nie może opierać się na zarzutach dotyczących uchybień Sądu pierwszej instan-
cji. Te bowiem podlegają kontroli instancyjnej. Jeżeli więc Sad Najwyższy ocenia prawid-
łowość orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 392 KPC), to konieczne jest rozróżnienie
podstawy działania tego sądu". Kasacja skarżąc orzeczenie Sądu drugiej instancji, za-
rzuca temu Sądowi popełnienie uchybień, które dotyczą postępowania przed Sądem
pierwszej instancji. Z tego względu stawianie w kasacji Sądowi drugiej instancji zarzutów,
że zaskarżone orzeczenie narusza art. 128, art. 208 § 1 pkt 2 i 5, art. 227, art. 228, art.
231, art. 232, art. 233, art. 248, art. 249, art. 250, art. 316 i art. 328 § 2 KPC przez nieze-
branie oryginalnych dokumentów i niedokonanie oceny ich wiarygodności i mocy dowo-
dowej jest niewłaściwie skierowane i chybione w sytuacji, gdy Sąd Wojewódzki uznał za-
rzuty apelacji za nieuzasadnione. Stanowisko swoje oparł zasadnie na stwierdzeniu, że
Sąd Rejonowy przeprowadził szczegółową analizę porównawczą kosztów zatrudnienia
radcy prawnego oraz kosztów obsługi prawnej sprawowanej przez Spółkę Cywilną D and
D w oparciu o rzetelną opinię biegłego sądowego z dziedziny księgowości, który zbadał
wszystkie oryginalne dokumenty, których kserokopie złożono do akt sprawy. Ponadto Sąd
Wojewódzki uznał, że Sąd pierwszej instancji nie przekroczył granic swobodnej oceny
dowodów. Tę ocenę Sądu drugiej instancji podziela także Sąd Najwyższy. Kasacja może
w ramach podstawy wymienionej w art. 3931 pkt 2 KPC zarzucać Sądowi Wojewódzkiemu
naruszenie przepisów o postępowaniu apelacyjnym, jeżeli Sąd ten nie rozpoznał lub
wadliwie ocenił zarzuty apelacji, na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w
pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Skarżący zarzucił Sądowi Woje-
wódzkiemu naruszenie art. 387 KPC przez sporządzenie uzasadnienia po przekroczeniu
tygodniowego terminu, naruszenie art. 388 KPC, bo apelacja w przekonaniu skarżącego
była zasadna, a została oddalona, oraz art. 386 § 4 KPC, gdyż wydany wyrok co do istoty
sprawy wymagał przeprowadzenia postępowania dowodowego na podstawie oryginalnych
dokumentów kosztów obsługi prawnej pozwanego.

Zdaniem Sądu Najwyższego zarzuty te są bezzasadne. Sąd może zgodnie ze
swym przekonaniem zażądać przedstawienia oryginalnych dokumentów, gdy złożone ko-
pie uzna za niewystarczające. Oryginalne dokumenty zostały zbadane przez biegłego,
którego opinia nie budziła zastrzeżeń Sądu pierwszej i drugiej instancji. Polemika w kasa-
cji z tą oceną Sądów orzekających jest niedopuszczalna. Stanowisko swoje Sąd drugiej
instancji przekonywająco uzasadnił w uzasadnieniu wyroku oddalającego apelację. Uchy-
bienie terminowi sporządzenia uzasadnienia przez Sąd nie ma istotnego znaczenia w
sprawie.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że kasacja
nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego na zasadzie art. 39312 KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================