Wyrok SN - I PKN 123/01
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 123/01
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/7/117
Data wydania:2002-06-04

Wyrok z dnia 4 czerwca 2002 r.
I PKN 123/01

Pracodawca, który w wyniku zmian organizacyjno-prawnych przejął real-
izację świadczeń wobec emerytów i rencistów niebędących przed ich przej-
ściem na emeryturę lub rentę pracownikami tego pracodawcy, jest obowiązany
zwrócić Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych różnicę mię-
dzy kwotą otrzymaną ze środków tego Funduszu, a kwotą wypłaconą ze środ-
ków własnych na podstawie prawomocnych orzeczeń sądowych przed przeka-
zaniem środków przez Fundusz.

Przewodniczący SN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2002 r.
sprawy z powództwa Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Biura
Terenowego przy Wojewódzkim Urzędzie Pracy w B.B. przeciwko Fabryce Maszyn i
Urządzeń O. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O. o zapłatę, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 26
października 2000 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1.000 zło-
tych (jeden tysiąc) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Oświęcimiu wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2000 r.
oddalił powództwo Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Biura
Terenowego przy Wojewódzkim Urzędzie Pracy w B.B. przeciwko Fabryce Maszyn i
Urządzeń O. Spółce z o.o. w O. o zasądzenie kwoty 14.802,57 zł z odsetkami od
dnia 23 czerwca 1997 r. oraz zasądził na rzecz strony pozwanej kwotę 2.000 zł tytu-
łem zwrotu kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskami z dnia 4 listopada 1996 r. i z dnia
15 kwietnia 1997 r. strona pozwana zwróciła się do powoda o wypłatę kwoty
34.026,34 zł na zaspokojenie roszczeń przysługujących emerytom i rencistom. W
dniu 26 marca 1997 r. strona powodowa odmówiła wypłaty tej kwoty w całości. Na-
stępnie decyzją z dnia 26 maja 1997 r., wykonując zalecenia Krajowego Urzędu
Pracy zawarte w piśmie z dnia 9 maja 1997 r., zaakceptowała do wypłaty kwotę
23.016,89 zł, stanowiącą sumę należności przysługujących emerytom i rencistom na
podstawie prawomocnych orzeczeń sądowych i przelała ją na konto strony pozwa-
nej. Odmówiła natomiast wypłaty świadczenia w części dotyczącej odsetek od należ-
ności głównych, uznając je za niezgodne z ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Przed wy-
daniem powyższej decyzji byli pracownicy strony pozwanej wystąpili do komornika z
wnioskami o wszczęcie i prowadzenie egzekucji, o czym strona powodowa wiedziała.
Przekazanie jednak kwoty 23.016,89 zł nastąpiło wskutek polecenia jednostki nad-
rzędnej. W rezultacie, należności byłych pracowników strony pozwanej zostały w
części pokryte ze środków przekazanych przez stronę powodową, a w części - w
wyniku egzekucji prowadzonej z rachunku bankowego strony pozwanej. W związku z
powyższym stanem rzeczy strona powodowa wystąpiła z żądaniem zwrotu przez
pozwaną Spółkę kwoty 14.802,57 zł, która wcześniej została już wyegzekwowana
przez komornika z jej konta.

W świetle przedstawionych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że brak jest podstaw
do żądania przez stronę powodową zwrotu spornej kwoty. Strona powodowa podjęła
bowiem decyzję o wypłacie wszystkich świadczeń objętych wykazem niezaspokojo-
nych roszczeń pracowniczych, mimo iż wiedziała, że jest prowadzona egzekucja
oraz że komornik nie tylko zajął konto bankowe strony pozwanej, ale zaspokoił rosz-
czenia byłych pracowników. Ponadto ustawa z dnia 28 czerwca 1995 r. o zaspokaja-
niu ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych niektórych
świadczeń przysługujących emerytom i rencistom nie reguluje sprawy zwrotu tych
świadczeń, poza sytuacją gdy świadczenia przyznane pracodawcy nie zostały przez
niego wypłacone uprawnionej osobie, np. z powodu jej śmierci.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej wyro-
kiem z dnia 26 października 2000 r. wydanym na skutek apelacji strony powodowej
zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia 10 kwietnia 2000 r. w ten spo-
sób, że zasądził od pozwanej Fabryki Maszyn i Urządzeń O. w O. na rzecz strony
powodowej kwotę 14.802,57 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 23 czerwca 1997 r.
oraz kwotę 3.000 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instan-
cje.

Zdaniem Sądu Okręgowego, z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z
1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.) wynika obowiązek pracodawcy zwrotu Funduszowi róż-
nicy między kwotą od niego otrzymaną a kwotą wypłaconą osobom uprawnionym w
terminie i trybie przewidzianych w wymienionym przepisie. W sprawie było bowiem
niesporne, że pracodawca, przed otrzymaniem środków z Funduszu, zaspokoił w
części świadczenia przysługujące emerytom i rencistom w kwocie 14.802,57 zł. Za-
tem niezwrócenie jej Funduszowi oznaczało wykorzystanie środków na inne cele,
zwłaszcza na ,,wypełnienie braków finansowych powstałych na skutek egzekucji"
prowadzonej przez komornika, co jest sprzeczne z celem, któremu mają służyć
środki Funduszu. Sąd Okręgowy podniósł również, że strona powodowa, mimo że
była poinformowana o egzekucji prowadzonej przez komornika, nie posiadała precy-
zyjnych informacji o tym, którzy emeryci ujęci w wykazie osób uprawnionych do
świadczeń zostali zaspokojeni w swoich roszczeniach. Znajomość sygnatur spraw
prowadzonych przez komornika nie jest równoznaczna - wbrew temu, co przyjął Sąd
Rejonowy - z miarodajnymi informacjami o wysokości należności wyegzekwowanych
przez komornika. Przede wszystkim jednak stronie powodowej przysługuje zwrot
kwoty 14.802,57 zł dlatego, że roszczenia byłych pracowników strony pozwanej zo-
stały zaspokojone z jej środków własnych przed wydaniem przez stronę powodową
decyzji z dnia 26 maja 1997 r., zatem nie podlegały refundacji ze środków Funduszu.
Strona pozwana, wobec zaspokojenia w tej części świadczeń pracowników przed
sporządzeniem wykazów i przed wydaniem wymienionej decyzji, nie powinna w
ogóle wykazywać tych pracowników jako nadal uprawnionych do świadczeń. Z tych
względów wyrok Sądu Rejonowego jako nietrafny wymagał zmiany przez zasądzenie
od pozwanej Spółki na rzecz strony powodowej kwoty dochodzonej pozwem (art. 386
§ 1 k.p.c.).

Od wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana złożyła kasację opartą na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego, w której zaskarżyła ten wyrok w całości.
Wniosła o jego zmianę przez oddalenie apelacji strony powodowej od wyroku Sądu
Rejonowego oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie
apelacyjne i kasacyjne w kwocie 1.220 zł.

Według strony pozwanej, naruszenie prawa materialnego polegało na błędnej
wykładni art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zaspokajaniu ze środków
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych niektórych świadczeń przy-
sługujących emerytom i rencistom (Dz.U. Nr 87, poz. 436 ze zm.) wskutek przyjęcia
przez Sąd Okręgowy, że po stronie pracodawcy powstał obowiązek zwrotu spornej
kwoty, dlatego że nie wykorzystał on w tej części środków Funduszu zgodnie z jego
przeznaczeniem, tj. na zaspokojenie świadczeń emerytów i rencistów. Tymczasem
fakt wypłaty przez pracodawcę w trybie egzekucji części należności nie jest prze-
słanką negatywną otrzymania z Funduszu środków, a obecnie - żądania zwrotu ich
części. Stosownie do art. 2 ust. 1 wskazanej ustawy, uprawnienie pracodawcy do
otrzymania środków z Funduszu powstaje wtedy, gdy w wyniku zmian organizacyjno-
prawnych przejął on obowiązek realizacji świadczeń wobec emerytów i rencistów nie
będących przed ich przejściem na emeryturę lub rentę pracownikami tego pracodaw-
cy. Zaspokojenie tych świadczeń z Funduszu nie zależy od niewypłacalności praco-
dawcy. Zatem rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w ogóle nie dotyczy istoty sprawy.
W konkluzji strona skarżąca wyraziła zapatrywanie, że obowiązek zwrotu różnicy
między kwotą otrzymaną a wypłacaną uprawnionym osobom przez pracodawcę ist-
nieje wtedy, gdy pracodawca nie realizuje roszczeń należnych pracownikom. Forma
tego zaspokojenia w drodze postępowania egzekucyjnego nie może powodować
obowiązku zwrotu kwoty 14.802,57 zł i być traktowana jako przesłanka żądania okre-
ślonego w pozwie, jeżeli pisemny wniosek pracodawcy o wypłatę środków z Fundu-
szu został złożony przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, a egzekucja
nastąpiła po upływie terminu, do którego pracodawca powinien otrzymać środki fi-
nansowe z Funduszu mające zaspokoić roszczenia pracowników przewidziane w
ustawie.

W odpowiedzi na kasację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądze-
nie kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nietrafny jest pogląd strony pozwanej negujący istnienie związku między
ustawą z dnia 28 czerwca 1995 r. o zaspokajaniu ze środków Funduszu Gwaranto-
wany Świadczeń Pracowniczych niektórych świadczeń przysługujących emerytom i
rencistom a ustawą z dnia 28 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy gdy chodzi o podstawowy warunek ich stosowa-
nia, jakim jest istnienie niezaspokojonych roszczeń pracowniczych spowodowane
niewypłacalnością pracodawcy. Przepis art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1993 r. sta-
nowi, że ustawa reguluje zasady i zakres ochrony roszczeń pracowniczych w razie
niemożności ich zaspokojenia z powodu niewypłacalności pracodawcy. Z dalszych
przepisów ustawy wynika, że środki finansowe na zaspokojenie świadczeń pracow-
niczych gromadzi się na rachunku bankowym Funduszu Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych, który jest ,,państwowym funduszem celowym" (art. 12 ust. 1 i 2),
czyli funduszem przeznaczonym na ściśle określony cel. Z tego właśnie Funduszu są
zaspokajane te roszczenia pracownicze, które nie mogły być zaspokojone przez
pracodawcę z powodu jego niewypłacalności (art. 6 ust. 1). Niewypłacalność, w
rozumieniu ustawy, zachodzi zaś nie tylko wtedy, gdy na podstawie Prawa upadło-
ściowego została ogłoszona upadłość pracodawcy, ale także w razie niezaspokoje-
nia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych, np. w okoliczno-
ściach cofnięcia koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej lub faktycznego
zaprzestania działalności przez pracodawcę (art. 3 ust. 1 i 2). Ustawa wskazuje po-
nadto należności pracownicze podlegające zaspokojeniu ze środków Funduszu,
wymieniając wśród nich: wynagrodzenie za pracę, jednorazowe odszkodowanie pie-
niężne przysługujące na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych, zasiłki chorobowe finansowane ze środków na
wynagrodzenia, odprawy pieniężne przysługujące w razie rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, ekwiwalenty pieniężne za urlop wypo-
czynkowy i inne (art. 6 ust. 1 i 2). Wprowadza również warunki ograniczające prawo
do zaspokojenia tych świadczeń w całości (art. 6 ust. 3-7 i art. 6a ust. 2-4).

Z kolei ustawa z dnia 28 czerwca 1995 r. nie wprowadziła wprost niewypłacal-
ności pracodawcy jako warunku zaspokojenia niektórych świadczeń przysługujących
emerytom i rencistom, lecz w art. 1 postanowiła, że reguluje ,,zasady zaspokajania ze
środków funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, o którym mowa w
ustawie z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewy-
płacalności pracodawcy (...), niektórych świadczeń przysługujących emerytom i ren-
cistom w przypadkach określonych w art. 2". Zasady te polegają na objęciu środkami
Funduszu świadczeń przysługujących emerytom i rencistom na podstawie układów
zbiorowych pracy zawartych przed dniem 1 stycznia 1987 r., jeżeli do ich realizacji są
obowiązani pracodawcy, którzy w wyniku zmian organizacyjno-prawnych przejęli
obowiązek realizacji tych świadczeń wobec emerytów i rencistów nie będących przed
ich przejściem na emeryturę lub rentę pracownikami tego pracodawcy (art. 2 ust. 1).
Ze środków finansowych Funduszu podlegają realizacji świadczenia, do których wy-
płaty został zobowiązany określony pracodawca na podstawie prawomocnego orze-
czenia sądowego (art. 2 ust. 2). Poza tym wypłata środków finansowych może na-
stąpić po spełnieniu przez pracodawcę ustalonych w ustawie warunków (art. 2 ust. 2
i 3).

Z przytoczonych uregulowań ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. wynika zatem,
że mimo jej pewnych odmienności, uzasadnionych przede wszystkim zakresem
podmiotowym (emeryci i renciści innego pracodawcy) i przedmiotowym (zaspokoje-
nie roszczeń wynikających tylko z prawomocnych orzeczeń sądowych), zasada za-
spokajania należności jest taka, jak w ustawie z dnia 29 grudnia 1993 r. Jest nią za-
spokajanie niektórych świadczeń przysługujących emerytom i rencistom ze środków
Funduszu, ,,o którym mowa w ustawie z dnia 29 grudnia 1993 r.", to znaczy z Fun-
duszu utworzonego z przeznaczeniem na finansowanie świadczeń określonych w
art. 6 (a także na pokrycie kosztów obsługi Funduszu). Przepis art. 6 ust. 1 wymie-
nionej ustawy przewiduje natomiast, że niezaspokojone roszczenia pracownicze
podlegają zaspokojeniu z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy. Przedstawiona regulacja prawna zawarta w
obydwu ustawach nie pozwala więc podzielić poglądu strony skarżącej, według któ-
rego niemożność zaspokojenia świadczeń emerytów i rencistów z powodu niewypła-
calności pracodawcy nie jest warunkiem otrzymania przez pracodawcę odpowiednich
środków finansowych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z
przeznaczeniem na zaspokojenie tych świadczeń. Przeciwnie, analiza poszczegól-
nych przepisów obydwu ustaw uzasadnia wniosek, że warunkiem ubiegania się pra-
codawcy o środki finansowe z Funduszu jest niezaspokojenie roszczeń pracowni-
czych (także emerytów i rencistów) z powodu własnej niewypłacalności. Tym samym
nietrafna jest teza strony pozwanej, jakoby przyznanie środków finansowych z Fun-
duszu zależało tylko od wystąpienia przesłanek przewidzianych w art. 2 ust. 1 ustawy
z dnia 28 czerwca 1995 r., to znaczy od istnienia niezaspokojonych roszczeń przy-
sługujących emerytom i rencistom na podstawie układów zbiorowych pracy zawar-
tych przed dniem 1 stycznia 1987 r., których obowiązek realizacji przejęli w wyniku
zmian organizacyjno-prawnych pracodawcy nie będący pracodawcami emerytów i
rencistów przed ich przejściem na emeryturę lub rentę.

Nie jest również zasadny zarzut naruszenia przepisu art. 3 ust. 2 ustawy z
dnia 28 czerwca 1995 r. o zaspokajaniu ze środków Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych niektórych świadczeń przysługujących emerytom i renci-
stom wskutek obciążenia strony skarżącej obowiązkiem zwrotu Funduszowi kwoty
dochodzonej pozwem.

Rozważenie przepisów obydwu ustaw usprawiedliwia stwierdzenie, że zasadą
jest, iż środki finansowe wypłacone z Funduszu na zaspokojenie roszczeń pracowni-
ków podlegają zwrotowi na rzecz tego Funduszu. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia
29 grudnia 1993 r. postanawia wprost, że wypłata świadczeń pracowniczych ze środ-
ków Funduszu powoduje z mocy prawa przejście na Fundusz roszczenia wobec pra-
codawcy o zwrot wypłaconych świadczeń. Stosownie jednak do art. 10 ust. 3 ustawy,
Fundusz może określić warunki zwrotu wypłaconych świadczeń, a także odstąpić w
całości lub części od dochodzenia zwrotu wypłaconych świadczeń, jeżeli ich zwrot w
całości lub w znacznej części jest niemożliwy lub jest związany z poniesieniem
kosztów znacznie przewyższających wysokość dochodzonej kwoty. Również treść
art. 13 ust. 2 powyższej ustawy stanowiąca o tym, że dochodami Funduszu są
zwroty sum wypłaconych tytułem świadczeń pracowniczych (oraz równowartość w
nieruchomościach), świadczy o charakterze zwrotnym środków finansowych wypła-
conych przez Fundusz na zaspokojenie roszczeń pracowniczych.

Powyższa zasada doznaje jednak pewnego ograniczenia gdy chodzi o świad-
czenia przysługujące emerytom i rencistom na warunkach określonych w art. 2 ust. 1
ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. Mianowicie art. 3 ust. 1 tej ustawy nakłada na pra-
codawcę obowiązek przekazania na rachunek bankowy Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, z którego otrzymał środki finansowe, w terminie nie prze-
kraczającym 30 dni od dnia ich otrzymania, różnicy między kwotą otrzymaną a kwotą
wypłaconą uprawnionym osobom. Oznacza to, że o zwrocie Funduszowi otrzyma-
nych środków finansowych decyduje zakres ich wykorzystania: jeżeli pracodawca
wykorzystał je w całości w ten sposób, że wypłacił je uprawnionym osobom - nie ob-
ciąża go obowiązek ich zwrotu, jeżeli natomiast wypłacił uprawnionym osobom tylko
część kwoty otrzymanej z Funduszu - jest obowiązany zwrócić Funduszowi różnicę
między kwotą otrzymaną a kwotą wypłaconą tym osobom. W świetle powyższego
przepisu nietrafne jest stanowisko pozwanej Spółki, według którego dla rozstrzygnię-
cia sprawy nie miał znaczenia fakt, iż część roszczeń emerytów i rencistów została
zaspokojona w drodze egzekucji komorniczej ze środków własnych pozwanej Spółki,
przed przekazaniem środków finansowych przez Fundusz. Przepis art. 3 ust. 2
ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. stanowi bowiem wyraźnie o ,,różnicy między kwotą
otrzymaną a kwotą wypłaconą uprawnionym osobom". Jest zaś niesporne, że w
chwili otrzymania przez stronę skarżącą kwoty 23.016,89 zł z Funduszu, część na-
leżności emerytów i rencistów, objęta wykazem, była już zaspokojona. Istniała zatem
różnica podlegająca zwrotowi na rzecz Funduszu, a stanowiła ją kwota dochodzona
pozwem.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie zawiera
usprawiedliwionych podstaw, wobec czego orzekł o jej oddaleniu stosownie do art.
39312 k.p.c., natomiast o zwrocie na rzecz strony powodowej kosztów procesu -
zgodnie z art. 98 k.p.c.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: