Wyrok z dnia 4 września 2007 r.
I PK 92/07

Z pozorną likwidacją stanowiska pracy, która nie uzasadnia wypowiedze-
nia zmieniającego (art. 42 w związku z art. 45 § 1 k.p.) mamy do czynienia wów-
czas, gdy jest ono wprawdzie likwidowane, ale w jego miejsce jest tworzone
inne stanowisko pracy (o innej nazwie), które w istotnych elementach nie różni
się od zlikwidowanego.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 września
2007 r. sprawy z powództwa Grzegorza Ś. przeciwko Ś. Centrum Matki i Noworodka
- Szpitalowi Specjalistycznemu w K. o przywrócenie dotychczasowych warunków
pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 23 stycznia 2007 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 14 lipca 2006 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach w sprawie z powództwa Grzegorza Ś. przeciwko Ś. Centrum
Matki i Noworodka - Szpitalowi Specjalistycznemu w K. uznał za bezskuteczne wypo-
wiedzenie warunków pracy i płacy dokonane powodowi przez pozwanego w dniu 4
kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu swego orzeczenia, że forma
wypowiedzenia zmieniającego nie została przez pracodawcę naruszona, gdyż wypo-
wiedzenie dotyczące zajmowanego stanowiska zostało uzasadnione zmianami orga-
nizacyjnymi, w szczególności likwidacją stanowiska zastępcy ordynatora, które po-
wód dotychczas zajmował. Sąd pierwszej instancji ustalił, że reorganizacja struktury
organizacyjnej pozwanego, ujawniona w statucie i schemacie organizacyjnym, nastą-
piła w ten sposób, że dwa oddziały zostały połączone w jeden samodzielny oddział,
którym miał kierować wybierany w drodze konkursu ordynator przy pomocy trzech
mianowanych koordynatorów. Liczba stanowisk pracy pozostała jednak ta sama, a
koordynatorzy przejęli całość funkcji uprzednio należących do zastępców ordynatora.
Sąd Rejonowy uznał, że przyczyna wypowiedzenia nie była uzasadniona i miała cha-
rakter pozorny bowiem nie istniał związek przyczynowy między wypowiedzeniem a
przeprowadzoną reorganizacją. Spośród dotychczasowych zastępców ordynatora
jedynie powód otrzymał wypowiedzenie warunków pracy i płacy, powodujące zmianę
stanowiska na hierarchicznie niższe oraz obniżenie wynagrodzenia. W ocenie Sądu
Rejonowego, pozwany naruszył także tryb konsultacji związkowej bowiem w zawia-
domieniu przedstawionym NSZZ ,,Solidarność 80" nie zamieszczono informacji na
temat nowych warunków pracy i płacy, co stanowiło naruszenie art. 38 k.p. Nadto,
powód był objęty ochroną związkową z racji pełnionej funkcji wiceprzewodniczącego
komisji zakładowej organizacji związkowej, o czym pozwanego zawiadomiono w dniu
20 października 2004 r. Sąd Rejonowy uznał przy tym za bezpodstawne twierdzenia
pozwanego dotyczące braku reprezentatywności organizacji związkowej, liczącej 19
członków według stanu w dniu 31 marca 2006 r. Zdaniem Sądu, okoliczność, że
część z osób zrzeszonych w związku nie była już w tej dacie pracownikami pozwa-
nego, nie ma znaczenia dla oceny reprezentatywności organizacji w świetle postano-
wień statutu związku, który zezwalał na to, by pracownik pozostawał członkiem orga-
nizacji związkowej po przejściu na emeryturę.
Wyrokiem z dnia 23 stycznia 2007 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Rejono-
wego. Sąd odwoławczy wywiódł w uzasadnieniu, że wskutek uchwały rady społecz-
nej pozwanego, jego dyrektor w dniu 24 czerwca 2004 r. zlikwidował stanowiska za-
stępców ordynatorów oddziału położniczego i patologii ciąży, oddziału ginekologicz-
nego i oddziału neonatologicznego. W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd Rejonowy
trafnie uznał, że zastąpienie tych stanowisk stanowiskami koordynatorów nie spowo-
dowało żadnych zmian w zakresie obowiązków, jakie wiązały się z ich zajmowaniem.
Stanowiska zastępców ordynatorów oddziałów uległy jedynie formalnej likwidacji,
gdyż dotychczasowe oddziały połączono w jeden oddział złożony z trzech odcinków,
a każdy z nich powierzono starszemu asystentowi-koordynatorowi. Ogólna liczba
stanowisk nie uległa więc zmianie. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany nie przed-
stawił żadnych różnic pomiędzy obowiązkami zastępcy ordynatora a obowiązkami
koordynatora. Odmienności, na które powoływał się pozwany, dotyczą wyłącznie
sposobu powoływania na stanowiska oraz różnic w sposobie obliczania wynagrodze-
nia. Sąd Okręgowy przyjął brak związku przyczynowego między zmianami struktury
organizacyjnej pozwanego a wypowiedzeniem powodowi umowy o pracę w części
dotyczącej warunków pracy i płacy oraz uznał, że podnoszony przez pozwanego
brak reprezentatywności zakładowej organizacji związkowej, nie ma znaczenia wo-
bec braku uzasadnienia wypowiedzenia.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł pozwany, wskazując na: 1) narusze-
nie art. 42 § 1 i 2 k.p. oraz art. 45 § 1 i 2 k.p., przez ich ,,błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie spowodowane błędem w ustaleniach faktycznych będących pod-
stawą rozstrzygnięcia i sprzecznością istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego" oraz art. 5 ust. 5 pkt 3 w związku z art. 10 ust. 2 i 3
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-
kami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz.
844 ze zm.), ,,poprzez uznanie, że dokonana u pozwanego likwidacja stanowisk
pracy, w tym stanowiska powoda nie miała związku przyczynowego z dokonanym
wypowiedzeniem warunków pracy i płacy, co skutkuje naruszeniem także art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c.", a także 2) ,,sprzeczność istotnych ustaleń Sądu
pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i błędną
wykładnię art. 32 ust. 1, ust. 3, ust. 4, ust. 6 i ust. 8 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) w
związku z art. 24125a § 1 pkt 1 k.p., poprzez uznanie, że powód był w dacie złożo-
nego wypowiedzenia zmieniającego pod ochroną prawną przysługującą działaczowi
związkowemu". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano w szczególności na
bezsporne dokonanie u pozwanego zmian organizacyjnych, w wyniku których zlikwi-
dowano sześć stanowisk pracy, tworząc w ich miejsce tylko jedno nowe stanowisko
ordynatora oddziału. Według skarżącego, koordynatorzy zastępujący ordynatora na
poszczególnych odcinkach, ,,są to funkcje, a nie osobne stanowiska pracy", przy
czym powierzenie tych funkcji leży (zgodnie z regulaminem organizacyjnym) wyłącz-
nie w gestii ordynatora oddziału, a nie w gestii dyrekcji szpitala, jak w przypadku do-
tychczasowych zastępców ordynatora. Funkcje koordynatorów powierza ordynator
na czas oznaczony i może w każdej chwili je odwołać, co nie wymaga wypowiedze-
nia zmieniającego. Funkcje te są nadto pełnione w sposób stały i polegają na organi-
zacji pracy danego odcinka, bez względu na to, czy ordynator jest obecny na od-
dziale, a pełniący te funkcje nie pobierają stałego dodatku płacowego. Ordynator
stale nadzoruje pracę koordynatorów, podczas gdy zastępca ordynatora ,,miał prero-
gatywy ordynatora wyłącznie podczas jego nieobecności i pobierał stały dodatek
funkcyjny do 35%". Skarżący wywiódł, że powoływał się na te okoliczności w postę-
powaniu apelacyjnym, ale Sąd odwoławczy (w ślad za rozumowaniem Sądu Rejono-
wego) błędnie ocenił charakter ,,przeprowadzonej zmiany opierając się wyłącznie na
zakresach obowiązków, bez oceny skutków dokonanych zmian w zakresie ekono-
micznym i strukturalnym". W ocenie skarżącego, błędne jest stwierdzenie Sądu dru-
giej instancji, że stanowiska zastępców ordynatora zastąpiono stanowiskami koordy-
natorów, co nie spowodowało żadnych zmian w zakresie obowiązków, jakie wiązały
się z tymi stanowiskami, ponieważ w miejsce zlikwidowanych stanowisk ,,nie po-
wstały inne stanowiska kierownicze, a jedynie funkcje". Według pozwanego, stanowi-
sko Sądu drugiej instancji ,,zmierza do poglądu, iż pozwany wypowiadając warunki
pracy i płacy winien zaproponować powodowi funkcje Koordynatora, jako tożsame
pod względem zakresu obowiązków". Tym samym, Sąd w sposób niedopuszczalny
wkracza w kompetencje pracodawcy w zakresie obsadzania poszczególnych stano-
wisk pracy, naruszając art. 45 § 1 k.p. Pozwany podkreślił także, że gdyby powierze-
nie funkcji koordynatora leżało w gestii dyrektora pozwanego, to powodowi zapropo-
nowano by taką funkcję. Jednakże tylko ordynator oddziału miał prawo dobrać sobie
osoby pełniące funkcje koordynatorów, a nie wybierając powoda nie naruszył prawa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty naruszenia art. 32 ust. 1, 3, 4, 6 i 8 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych w związku z art. 24125a § 1 pkt 1 k.p., przez uznanie, że ,,po-
wód był w dacie złożonego wypowiedzenia zmieniającego pod ochroną prawną przy-
sługującą działaczowi związkowemu" zostały zgłoszone przedwcześnie, gdyż Sąd
drugiej instancji tych przepisów nie stosował i wyraźnie stwierdził, że dla rozstrzy-
gnięcia sprawy wystarczająca jest ocena niezasadności wypowiedzenia. To samo
dotyczy zarzutu naruszenia art. 5 ust. 5 pkt 3 w związku z art. 10 ust. 2 i 3 ustawy z
dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami sto-
sunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, których to przepisów również
Sąd drugiej instancji nie stosował, a sprawa nie dotyczyła świadczeń wynikających z
tej ustawy. Dla oceny zasadności skargi kasacyjnej istotne są natomiast zarzuty na-
ruszenia art. 42 k.p. oraz art. 45 § 1 k.p. przez ich ,,błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie spowodowane błędem w ustaleniach faktycznych będących podstawą
rozstrzygnięcia i sprzecznością istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w spra-
wie materiału dowodowego", co zostało powiązane z zarzutem naruszenia art. 328 §
2 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, likwidacja stanowiska pracy w ramach
rzeczywistych zmian organizacyjnych, uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi
umowy o pracę, a decyzje co do przydatności i celowości utrzymywania danego sta-
nowiska mieszczą się w uprawnieniach pracodawcy i nie podlegają ocenie sądów
pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1997 r., I PKN 176/97,
OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 263 oraz wyrok Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 30 maja 1980 r., I P 685/80, PiZS 1982 nr 1-2, s. 53).
Wypowiedzenie warunków pracy i płacy jest uzasadnione, jeżeli w wyniku zmiany
struktury organizacyjnej zakładu pracy doszło do likwidacji jednego stanowiska kie-
rowniczego, zaś pracownikowi zajmującemu to stanowisko zaproponowano dalsze
zatrudnienie na stanowisku niekierowniczym, odpowiednim do jego kwalifikacji, z nie-
zmienionym wynagrodzeniem zasadniczym i wyższą premią, jednak bez dodatku
funkcyjnego. Pracodawca ma bowiem prawo doboru pracowników na stanowiska
kierownicze powstałe w wyniku reorganizacji i powierzenia ich pracownikom dającym
największą gwarancję wykonania powierzonych im zadań (por. wyrok Okręgowego
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 3 stycznia 1977 r., I
P 606/76, Służba Pracownicza 1976 nr 4, s. 37). Sąd pracy, który nie jest uprawniony
do badania celowości i zasadności zmiany struktury organizacyjnej zakładu (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 401/97, OSNAPiUS 1998 nr
18, poz. 542), może jednak badać i oceniać, czy likwidacja stanowisk pracy jest
autentyczna, czy też ma charakter pozorny (fikcyjny), służący uzasadnieniu rozwią-
zania umowy o pracę (wypowiedzenia zmieniającego) z konkretnym pracownikiem.
Możliwa jest rzeczywista likwidacja stanowiska pracy w wyniku zmiany struktury
organizacyjnej zakładu, będąca uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia warunków
pracy (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 2 k.p.) także w sytuacji, gdy nie jest ona
uzasadniona potrzebami organizacyjnymi zakładu pracy, ale sądy pracy mogą dla
oceny, czy likwidacja stanowiska pracy była autentyczna, badać celowość i zasad-
ność jej dokonania. Jeżeli stanowisko pracy jest elementem struktury organizacyjnej
zakładu pracy, to jego rzeczywista likwidacja musi oznaczać prawnie skuteczną
zmianę tej struktury (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1992 r., I PRN
40/92, PiZS 1993 nr 3, s. 73).
Fikcyjne (pozorne) zlikwidowanie stanowiska pracy nie może być uznane za
obiektywną i samodzielną przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę
(zmieniające lub definitywne), a więc ustalenie, że nastąpiła taka pozorna likwidacja
stanowiska uzasadnia roszczenia pracownika o uznanie wypowiedzenia za bezsku-
teczne lub o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Ocena, że doszło do
pozornej likwidacji stanowiska pracy jest często skomplikowana ze względów dowo-
dowych i dlatego wymaga szczegółowych ustaleń faktycznych na podstawie dogłęb-
nego rozważenia materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15
grudnia 1982 r., I PRN 130/82, OSNCP 1983 nr 8, poz. 121; PiZS 1984 nr 12, s. 74 z
glosą Z. Myszki). Z pozorną likwidacją stanowiska pracy mamy do czynienia w szcze-
gólności wówczas, gdy jest ono formalnie likwidowane, ale w jego miejsce jest two-
rzone inne stanowisko pracy (o innej nazwie), które w istotnych elementach nie różni
się od zlikwidowanego. Ściśle chodzi o to, że treść stosunku pracy (warunki pracy i
płacy) pracownika zatrudnionego na nowym (formalnie) stanowisku nie różni się w
istotnych elementach (takich, których zmiana wymaga wypowiedzenia) od treści sto-
sunku pracy pracownika zatrudnionego na stanowisku zlikwidowanym (formalnie).
Ocena, czy wystąpiła pozorna likwidacja stanowiska pracy polega więc na porówna-
niu warunków zatrudnienia (treści stosunku pracy) na nowym stanowisku z tymi wa-
runkami na stanowisku zlikwidowanym. Są to poglądy utrwalone w orzecznictwie.
Przykładowo w wyroku z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 680/00 (OSNP 2003 nr 20,
poz. 488) Sąd Najwyższy stwierdził, że sama zmiana nazwy stanowiska pracy, przy
zachowaniu dotychczasowego zakresu czynności, nie uzasadnia wypowiedzenia
umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy, polegających na zmianach
organizacyjnych związanych z restrukturyzacją zakładu. Jednakże nie chodzi tylko o
sam zakres czynności (obowiązków) pracownika, ale także o inne warunki pracy i
płacy. Czynności wykonywane przez pracownika na likwidowanym stanowisku mogą
być bowiem powierzane innym pracownikom (na innych stanowiskach pracy), a na-
wet osobom (podmiotom) nie pozostającym z pracodawcą w stosunku pracy. Na
przykład, powierzenie przez pracodawcę dotychczasowych obowiązków głównego
księgowego, sprowadzających się do obsługi rachunkowej przedsiębiorstwa, osobie
wykonującej te zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej, stanowi likwidację sta-
nowiska pracy, uzasadniającą wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy. Dochodzi wówczas do likwidacji stanowiska pracy, mimo że
nadal określone zadania są wykonywane na rzecz pracodawcy (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 541/00, OSNP 2003 nr 11, poz. 268 oraz
z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 733/00, OSNP 2003 nr 23, poz. 569).
Sąd Okręgowy w zakresie ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych ograniczył
się do porównania ogólnej liczby stanowisk przed i po reorganizacji oraz porównania
zakresów czynności przewidzianych dla stanowisk zastępcy ordynatora oraz koordy-
natora, co jest niewystarczające (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada
2001 r., I PKN 688/00, OSNP 2003 nr 20, poz. 485). Sąd nie ocenił innych skutków
zmian organizacyjnych, na przykład tego, że po połączeniu dwóch oddziałów, w miej-
sce dwóch stanowisk ordynatora i dwóch stanowisk zastępców ordynatora stworzono
jedno stanowisko ordynatora i trzy stanowiska koordynatorów. Przede wszystkim jed-
nak, poza zakresem obowiązków, Sąd Okręgowy nie ustalił innych warunków zatrud-
nienia na stanowiskach zastępców ordynatora oraz koordynatorów, na które powoły-
wał się pozwany. Pomijając próbę dokonania rozróżnienia przez pozwanego pojęć
,,stanowisko pracy" i ,,funkcja" (co wymagałoby zdefiniowania tych pojęć) należy
stwierdzić, że pozwany powołuje się (i powoływał w toku postępowania - pismo z
dnia 15 grudnia 2006 r.) na istotne różnice w warunkach pracy i płacy na tych stano-
wiskach. Sąd Okręgowy błędnie uznał, że są to okoliczności nieistotne i pominął je w
ustaleniach faktycznych (naruszył tym samym art. 328 § 2 k.p.c.) oraz w ocenach
prawnych (naruszył przez to art. 42 w związku z art. 45 § 1 k.p. przez ich zastosowa-
nie przedwcześnie, do stanu faktycznego, w którym nie ustalono istotnych okoliczno-
ści). Gdyby twierdzenia pozwanego co do różnic w warunkach zatrudnienia na stano-
wiskach zastępców ordynatorów i koordynatorów w zakresie dotyczącym czasu ich
powierzenia, podmiotu powierzającego i warunków płacy potwierdziły się, to w wa-
runkach zatrudnienia na tych stanowiskach występowałyby istotne różnice. Wystar-
czy w tym przedmiocie wskazać na twierdzenie dotyczące nieprzysługiwania dodatku
funkcyjnego na stanowisku koordynatora, który przysługiwał na stanowisku zastępcy
ordynatora. Nie może budzić wątpliwości, że zmiana takiego warunku płacy (odjęcie
jednego składnika wynagrodzenia) stanowi istotną zmianę treści umowy o pracę i
bez zgody pracownika wymaga dokonania przez pracodawcę wypowiedzenia zmie-
niającego. Gdyby w rzeczywistości między tymi stanowiskami występowały takie róż-
nice, to tożsamość zakresów czynności (obowiązków pracowniczych) nie oznacza-
łaby tożsamości stanowisk. Nie występowałaby więc pozorna (fikcyjna) likwidacja
jednego stanowiska polegająca wyłącznie na zmianie jego nazwy, ale rzeczywista
likwidacja stanowiska i stworzenie innego, różniącego się od zlikwidowanego w istot-
nych elementach treści stosunku pracy (warunkach pracy i płacy).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815 § 1 oraz art. 108 § 2
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================