Wyrok z dnia 18 lipca 2007 r.
I PK 68/07

1. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu sto-
sunku pracy (art. 1012 § 1 k.p.) nie jest objęte regulacją art. 169 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz.
665 ze zm.).
2. Ustanowienie zarządu komisarycznego w banku nie jest okolicznością,
która sama przez się stanowi o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konku-
rencji (art. 1012 § 2 k.p.).

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Romualda Spyt, Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca
2007 r. sprawy z powództwa Krzysztofa J. przeciwko ,,G.B." SA z siedzibą w K. o od-
szkodowanie z tytułu zakazu konkurencji, na skutek skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 31 sierpnia 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Ło-
dzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 28
kwietnia 2006 r. [...] oddalił powództwo Krzysztofa J. przeciwko G.B. SA z siedzibą w
K. o zasądzenie kwoty 145.445,04 zł tytułem odszkodowania wynikającego z umowy
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Sąd Okręgowy ustalił, że G.B. SA
jest następcą prawnym B.P. SA w Ł., który został przejęty przez pozwanego na mocy
decyzji Komisji Nadzoru Bankowego z 10 grudnia 2004 r. Powód Krzysztof J. był za-
trudniony w B.P. SA w Ł. od 21 listopada 1990 r. do 30 czerwca 2003 r. na podstawie
umowy o pracę. W tym okresie pracował na różnych stanowiskach. W dniu 22 sierp-
nia 2000 r. doszło do zmiany wcześniejszych warunków pracy powoda w B.P. SA w
Ł. w drodze porozumienia stron. Zgodnie z umową zawartą w tym dniu powodowi
powierzono stanowisko dyrektora zarządzającego - sekretarza banku. W dniu 16
marca 2001 r. strony stosunku pracy zawarły umowę o zakazie konkurencji po usta-
niu zatrudnienia, nazwaną aneksem do umowy o pracę z 22 sierpnia 2000 r. Zgodnie
z treścią tego aneksu dotychczasowy § 9 umowy z 22 sierpnia 2000 r., dotyczący
prawa do odprawy dla powoda w przypadku rozwiązania umowy o pracę oraz sposo-
bu naliczania tej odprawy, oznaczono jako ust. 1 oraz wprowadzono ust. 2 i 3 w na-
stępującym brzmieniu: ,,2. W okresie 12 miesięcy od rozwiązania umowy Pan
Krzysztof J. nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi, chyba że będzie to
dotyczyć spółek, w których Bank albo osoba prawna od Banku zależna posiada
udziały lub akcje w ilości powodującej powstanie stosunku dominacji w rozumieniu
właściwych przepisów prawa". ,,3. W związku z postanowieniami ustępu 1 Panu
Krzysztofowi J. w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania niniejszej umowy przysłu-
guje odszkodowanie w wysokości 40 % średniomiesięcznej płacy, o której mowa w
ustępie 1, płatne miesięcznie."
Z dniem 13 marca 2002 r. powoda powołano na członka zarządu pełniącego
obowiązki prezesa zarządu Banku. Podstawą do powierzenia powodowi obowiązków
na tym ostatnim stanowisku były dwie uchwały rady nadzorczej Banku z 13 marca
2002 r.: [...], mocą której powód został powołany w skład zarządu B.P. SA, oraz [...]
powierzająca powodowi jako członkowi zarządu Banku pełnienie funkcji prezesa za-
rządu. Na posiedzeniu rady nadzorczej z 13 marca 2002 r. nie podjęto żadnej
uchwały dotyczącej ustalenia nowych warunków wynagrodzenia powoda. Dopiero na
kolejnym posiedzeniu rady nadzorczej Banku z 18 kwietnia 2002 r. podjęto - między
innymi - uchwałę [...] w sprawie ustalenia warunków wynagradzania członków zarzą-
du B.P. SA i upoważnienia przewodniczącej rady nadzorczej do podpisania umów o
pracę z członkami zarządu. Zgodnie z ust. 1 tej uchwały członkowi zarządu z tytułu
pełnienia tej funkcji przysługiwało: 1) wynagrodzenie miesięczne stanowiące iloczyn
określonego indywidualnie dla każdego członka zarządu wskaźnika i średniej płacy w
Banku liczonej bez wynagrodzenia członków rady nadzorczej i zarządu Banku, 2)
premia kwartalna przyznawana przez radę nadzorczą w oparciu o określony indywi-
dualnie dla każdego członka zarządu wskaźnik i uzależniona od należytego wykony-
wania zadań własnych oraz wyników Banku, 3) premia roczna liczona od zysku netto
Banku według procentowego wskaźnika określonego indywidualnie dla każdego
członka zarządu i wypłacana po zatwierdzeniu przez walne zgromadzenie akcjona-
riuszy sprawozdania finansowego za dany rok obrachunkowy. W ust. 2 uchwały rada
nadzorcza wyznaczyła Marie P. i Wojciecha J. do uzgodnienia wskaźników, o których
mowa w ust. 1. Poza uchwałą [...] rada nadzorcza Banku 18 kwietnia 2002 r. nie
podjęła innej uchwały upoważniającej przewodniczącą rady do ustalania dla człon-
ków zarządu odszkodowań należnych po ustaniu zatrudnienia bądź też zawierania
umów z członkami zarządu dotyczących zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia.
Na kolejnym posiedzeniu rady nadzorczej z 29 maja 2002 r. omówiono i przyjęto bez
uwag treść protokołu z posiedzenia rady odbytego 18 kwietnia 2002 r. Umowę okre-
ślającą warunki zatrudnienia powoda na stanowisku członka zarządu pełniącego
obowiązki prezesa zawarto 18 kwietnia 2002 r., lecz opatrzono datą 13 marca 2002
r. Umowę tę w imieniu rady nadzorczej popisała przewodnicząca rady Marie P. W
umowie strony zgodnie oświadczyły, że rozwiązują na zasadzie porozumienia stron
umowę o pracę zawartą 22 sierpnia 2000 r. W § 5 i § 6 umowy ustalono wysokość
miesięcznego wynagrodzenia powoda, wysokość premii kwartalnej oraz rocznej
premii z zysku netto i warunki jej uruchomienia. Postanowienia § 9 umowy przewidy-
wały: prawo powoda do odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę (ust. 1),
zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi w okresie 12 miesięcy od ustania
umowy (ust. 2) oraz prawo do odszkodowania w okresie 12 miesięcy od dnia rozwią-
zania umowy w wysokości 40 % średniomiesięcznej płacy, płatnego miesięcznie (ust.
3). Jak z tego wynika, § 9 umowy otrzymał identyczną treść, jak w umowie z 22
sierpnia 2000 r., zmienionej aneksem z 16 marca 2001 r.
Z dniem 18 marca 2003 r. Komisja Nadzoru Bankowego ustanowiła w B.P. SA
w Ł. zarząd komisaryczny, a 26 marca 2003 r. zarządca komisaryczny wypowiedział
powodowi umowę o pracę ze skutkiem rozwiązującym na 30 czerwca 2003 r. Pi-
smem z 10 kwietnia 2003 r. przewodnicząca zarządu komisarycznego powiadomiła
powoda, że na podstawie art. 169 Prawa bankowego nie przysługuje mu odprawa
pieniężna, o której mowa w § 9 ust. 1 oraz odszkodowanie, o którym mowa w § 9 ust.
3 umowy o pracę z 13 marca 2002 r. Według kart wynagrodzeń powoda za okres od
lipca 2002 r. do czerwca 2003 r. powód otrzymał wynagrodzenie w łącznej wysokości
wynoszącej 428.942,63 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał, że postanowienia umowy o pracę z 18 kwietnia
2002 r., opatrzonej datą 13 marca 2002 r., są nieważne w części dotyczącej przy-
znania powodowi prawa do odszkodowania z tytułu zakazu pracy konkurencyjnej po
ustaniu zatrudnienia, gdyż przewodnicząca rady nadzorczej Banku nie była upoważ-
niona przez radę nadzorczą do zawarcia z powodem klauzuli konkurencyjnej, czyli
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Sąd pierwszej instancji
podkreślił odrębność umowy o zakazie konkurencji od umowy o pracę. Ponadto, w
ocenie Sądu Okręgowego, odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu
zatrudnienia jest nienależne powodowi z mocy art. 169 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Prawo bankowe (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.).
W apelacji powód zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego: 1) niewyjaśnienie
wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i naruszenie art. 217 § 2
k.p.c., poprzez bezpodstawne oddalenie zgłoszonych przez powoda dowodów z
przesłuchania świadków W.J. i M.C. - członków rady nadzorczej na okoliczność za-
kresu pełnomocnictwa udzielonego przewodniczącej rady i w konsekwencji błąd w
ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że umocowanie przewodniczącej
rady nadzorczej do zawarcia umowy o pracę nie obejmowało zawarcia umowy o za-
kazie konkurencji, 2) nierozważenie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności
nierozważenie zasadności roszczenia powoda w oparciu o umowę o zakazie konku-
rencji zawartą między stronami 16 marca 2001 r., 3) błędne zastosowanie art. 169
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, w sytuacji gdy dochodzone
przez powoda roszczenie nie jest objęte dyspozycją tego przepisu.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 31
sierpnia 2006 r. [...] oddalił apelację powoda. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu pod-
niósł, że zgodnie z art. 1013 k.p. umowa o zakazie konkurencji wymaga pod rygorem
nieważności formy pisemnej. Dlatego też z mocy art. 99 § 1 k.c. w związku z art. 300
k.p. pełnomocnictwo do zawarcia umowy o zakazie konkurencji wymaga tej samej
formy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak pisemnego umocowania przewodniczącej
rady nadzorczej B.P. SA w Ł. do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy czynił bezprzedmiotowy wniosek powoda o dopuszczenie
dowodu z zeznań świadków na okoliczność rzeczywistej woli rady nadzorczej i za-
kresu umocowania przewodniczącej rady w zakresie czynności zastrzeżonych z
mocy art. 379 k.s.h. dla rady nadzorczej poprzednika prawnego strony pozwanej.
Umocowanie do zawarcia umowy o pracę nie jest równoznaczne z umocowaniem do
zawarcia umowy o zakazie konkurencji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia
2004 r., I PK 80/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 189). Według Sądu okoliczność, czy
rada nadzorcza Banku miała świadomość, czy też jej nie miała, co do odrębności
umowy o zakazie konkurencji od umowy o pracę, na co powołuje się skarżący w
apelacji, jest bez znaczenia, skoro do czasu rozwiązania rady (w związku z ustano-
wieniem zarządu komisarycznego) czynność prawna zawarta w jej imieniu bez nale-
żytego umocowania nie została potwierdzona zgodnie z art. 103 § 1 k.c. w związku z
art. 300 k.p.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że odrębnym zagadnieniem jest to, czy powód
mógł skutecznie dochodzić odszkodowania na podstawie umowy z 16 marca 2001 r.,
nazwanej aneksem do umowy o pracę z 22 sierpnia 2000 r. W dacie zawarcia tej
umowy (z 16 marca 2001 r.) powód nie był członkiem zarządu poprzednika prawne-
go pozwanego Banku, a zatem ówczesny prezes zarządu był organem uprawnionym
do zawarcia tej umowy z powodem, co oznacza jej ważność. Wątpliwe jest nato-
miast, zdaniem Sądu, czy umowa ta uległa rozwiązaniu na skutek zawarcia między
stronami - w związku z powołaniem powoda do zarządu pozwanej - kolejnej umowy o
pracę z 18 kwietnia 2002 r., ustalającej nowe warunki zatrudnienia, w której to umo-
wie strony zgodnie oświadczyły, że na zasadzie porozumienia stron rozwiązują
umowę o pracę zawartą 22 sierpnia 2000 r. W ocenie Sądu, powód składając
oświadczenie woli o rozwiązaniu uprzedniej umowy o pracę nie miał zamiaru jedno-
czesnego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, skoro takiej samej treści posta-
nowienia dotyczące tej kwestii znalazły się w § 9 umowy z 18 kwietnia 2002 r. Sąd,
opowiadając się za odrębnością umowy o zakazie konkurencji od umowy o pracę,
skłonił się do poglądu, że umowa z 16 marca 2001 r. o zakazie konkurencji po usta-
niu stosunku pracy zachowała swoją moc wiążącą. Podobny pogląd wyraził Sąd
Najwyższy w wyroku z 27 października 2004 r., I PK 688/05 (OSNP 2005 nr 12, poz.
169). Zgodnie z tezą tego wyroku, po powołaniu pracownika do zarządu spółki prawa
handlowego nie jest wymagane ponowne zawarcie umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy albo jej potwierdzenie przez radę nadzorczą względnie peł-
nomocnika ustanowionego uchwałą walnego zgromadzenia.
Sąd stwierdził jednak, że mimo zawarcia przez strony stosunku pracy ważnej
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia, roszczenie powoda nie może
być uwzględnione z innych przyczyn. Zgodnie z art. 1012 § 2 k.p., zakaz konkurencji
ustalony umownie na okres po ustaniu zatrudnienia przestaje obowiązywać przed
upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w razie ustania przyczyn uzasad-
niających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty od-
szkodowania. Ustanie przyczyn zakazu konkurencji w myśl tego przepisu może na-
stąpić, na przykład, w sytuacji likwidacji bądź ogłoszenia upadłości pracodawcy bę-
dącego stroną umowy o zakazie konkurencji, a w przypadku członków zarządów
banków odwołanych z mocy prawa zakaz konkurencji (umowa dotycząca tego za-
kazu) przestaje obowiązywać z chwilą ustanowienia zarządu komisarycznego. Sąd
zauważył, że w rozpoznawanej sprawie ustały przyczyny uzasadniające zakaz kon-
kurencji jeszcze ,,przed rozpoczęciem biegu terminu określonego w umowie", to jest
przed rozwiązaniem stosunku pracy, ponieważ powód został odwołany ze stanowi-
ska członka zarządu pełniącego obowiązki prezesa zarządu z mocy samego prawa,
według art. 145 ust. 2 Prawa bankowego. W konsekwencji został również pozbawio-
ny prawa do odszkodowania, będącego przedmiotem sporu, na mocy art. 169 Prawa
bankowego. Oceniając zasadność roszczenia powoda, Sąd zwrócił uwagę, że w za-
kresie roszczeń członków zarządu banku po ustaniu zatrudnienia ustanowienie za-
rządu komisarycznego jest traktowane na równi z likwidacją banku. Powód, jeszcze
przed rozwiązaniem stosunku pracy, pismem z 10 kwietnia 2003 r. został powiado-
miony przez zarząd komisaryczny o skutkach wynikających z art. 169 Prawa banko-
wego i nie było żadnego powodu, aby powstrzymywał się od zajmowania się intere-
sami konkurencyjnymi. Sąd nie podzielił stanowiska apelującego, że art. 169 Prawa
bankowego nie dotyczy odszkodowań z tytułu umów o zakazie konkurencji. Takie
rozumienie treści tego przepisu powód wywodzi z faktu, że jest w nim mowa jedynie
o odprawach i wynagrodzeniach należnych po ustaniu zatrudnienia. Jednakże od-
szkodowanie, o jakim stanowi art. 1012 § 1 k.p., ma - zdaniem Sądu - charakter wy-
nagrodzenia jako świadczenia wzajemnego z umowy o zakazie konkurencji; nie jest
odszkodowaniem w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, ponieważ nie jest zwią-
zane z jakąkolwiek szkodą.

Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik
powoda. Jako podstawy skargi kasacyjnej wskazał: 1) naruszenie prawa materialne-
go przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 169 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, w wyniku objęcia zakresem tego przepisu od-
szkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji oraz przez niewłaściwe zastoso-
wanie art. 1012 § 2 k.p. w wyniku uznania, że w następstwie ustanowienia zarządu
komisarycznego umowa o zakazie konkurencji przestała obowiązywać na skutek wy-
gaśnięcia przyczyn uzasadniających jej zawarcie; 2) naruszenie prawa procesowego,
a mianowicie art. 217 k.p.c., poprzez nieprzeprowadzenie wnioskowanego dowodu z
zeznań świadków na okoliczności zakresu pełnomocnictwa udzielonego przewodni-
czącej rady nadzorczej, która to okoliczność miała istotne znaczenie dla rozstrzy-
gnięcia sprawy i nie została wyjaśniona innymi dowodami.

Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na:
po pierwsze - potrzebę wykładni art. 169 ustawy Prawo bankowe, budzącego po-
ważne wątpliwości, przez wyjaśnienie czy obejmuje on swoim zakresem także od-
szkodowanie wynikające z zawartej umowy o zakazie konkurencji przewidziane w
art. 1012 § 1 k.p.; po drugie - potrzebę wykładni art. 1012 § 2 k.p., budzącego poważ-
ne wątpliwości, przez rozstrzygnięcie czy wprowadzenie zarządu komisarycznego w
banku oznacza, że ustała przyczyna uzasadniająca zakaz konkurencji i umowa o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zawarta z pracownikami banku prze-
staje obowiązywać na mocy art. 1012 § 2 k.p; po trzecie - naruszenie przepisów po-
stępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, gdyż doprowadziło do błędnego
ustalenia, że powoda i pozwanego nie wiązała ważna umowa o zakazie konkurencji.

Pełnomocnik powoda wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co
do istoty sprawy poprzez uwzględnienie w całości powództwa, ewentualnie o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


1. Zarzut naruszenia przepisów postępowania jest całkowicie chybiony. Z roz-
ważań prawnych zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjne-
go wynika, że podstawę faktyczną tego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, iż po-
przednika prawnego strony pozwanej oraz powoda wiązała ważna umowa o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, zawarta w czasie, gdy powód nie był jeszcze
członkiem zarządu B.P. SA w Ł., a zatem umowę o zakazie konkurencji mógł z nim
ważnie i skutecznie zawrzeć prezes zarządu, bez udziału przewodniczącego rady
nadzorczej Banku. W tym kontekście nietrafny jest zarzut kasacyjny dotyczący naru-
szenia art. 217 k.p.c. w wyniku pominięcia dowodu z zeznań świadków, zgłoszonych
przez powoda jeszcze w postępowaniu przed Sądem Okręgowym jako sądem pierw-
szej instancji, na okoliczność zakresu pełnomocnictwa udzielonego przez radę nad-
zorczą przewodniczącej tej rady w celu wykazania, że umowa o zakazie konkurencji
zawarta z powodem jako członkiem zarządu była zawarta ważnie i skutecznie. Do-
wód ten dotyczył okoliczności nieistotnych z punktu widzenia przyjętej podstawy fak-
tycznej rozstrzygnięcia.

Bezpodstawność zarzutu naruszenia prawa procesowego nie oznacza jednak,
że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Uzasadnione okazały się bo-
wiem zarzuty naruszenia zaskarżonym wyrokiem obydwu przepisów prawa material-
nego - mianowicie art. 169 Prawa bankowego oraz art. 1012 § 2 k.p.

2. Sąd Apelacyjny przyjął, że skoro powód został odwołany z mocy prawa ze
stanowiska członka zarządu pełniącego obowiązki prezesa zarządu (na podstawie
art. 145 ust. 2 Prawa bankowego, zgodnie z którym na zarząd komisaryczny prze-
chodzi prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich sprawach zastrzeżonych
w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku; z dniem ustanowienia
zarządu komisarycznego członkowie zarządu banku zostają odwołani z mocy prawa,
a ustanowione wcześniej prokury i pełnomocnictwa wygasają; na czas trwania za-
rządu komisarycznego kompetencje innych organów banku zostają zawieszone), to
w konsekwencji został również pozbawiony prawa do odszkodowania będącego
przedmiotem sporu na mocy art. 169 Prawa bankowego. Sąd Apelacyjny zwrócił
uwagę, że w zakresie roszczeń członków zarządu po ustaniu zatrudnienia ustano-
wienie zarządu komisarycznego jest traktowane na równi z likwidacją banku. Powód
jeszcze przed rozwiązaniem z nim stosunku pracy, pismem z 10 kwietnia 2003 r.,
został powiadomiony przez zarząd komisaryczny o skutkach wynikających z art. 169
Prawa bankowego. Sąd Apelacyjny nie zgodził się ze stanowiskiem powoda, że
przepis ten nie dotyczy odszkodowań z tytułu umów o zakazie konkurencji. Odszko-
dowanie, o którym stanowi art. 1012 § 1 k.p., ma charakter wynagrodzenia jako
świadczenia wzajemnego z umowy o zakazie konkurencji i nie jest odszkodowaniem
w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, ponieważ nie jest związane z jakąkolwiek
szkodą.

Przytoczone argumenty Sądu Apelacyjnego, mające przemawiać za pozba-
wieniem powoda odszkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy bezpośrednio na podstawie art. 169 Prawa bankowego, nie są wy-
starczająco przekonywające. Zgodnie z art. 169 Prawa bankowego (według brzmie-
nia tego przepisu obowiązującego przed 1 października 2003 r., czyli w czasie oce-
nianych zdarzeń), w związku z likwidacją lub upadłością banku bądź ustanowieniem
zarządu komisarycznego posiadane uprawnienia członków władz banku dotyczące
wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy
tracą moc. Przepis ten wyraźnie stanowi o wygaśnięciu uprawnień członków władz
banku dotyczących wypłaty ,,odpraw pieniężnych i wynagrodzeń za okres po rozwią-
zaniu stosunku pracy". Zagadnieniem prawnym wymagającym rozstrzygnięcia w roz-
poznawanej sprawie było to, czy art. 169 Prawa bankowego obejmuje swoim zakre-
sem przedmiotowym także odszkodowanie, należne byłemu pracownikowi (członkowi
władz banku) od byłego pracodawcy (banku) na podstawie umowy o zakazie konku-
rencji po ustaniu stosunku pracy. Odszkodowanie to stanowi świadczenie wzajemne
(byłego) pracodawcy w stosunku do świadczenia (byłego) pracownika polegającego
na powstrzymywaniu się od podejmowania działalności konkurencyjnej, opisanej
szczegółowo w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Będący
podstawą prawną zawierania tego rodzaju umów art. 1012 § 1 k.p. posługuje się
określeniem ,,odszkodowanie należne pracownikowi od pracodawcy", a zatem innym
niż ,,odprawa pieniężna" lub ,,wynagrodzenie za okres po rozwiązaniu stosunku
pracy". Mimo nazwania tego świadczenia odszkodowaniem, nie ma ono - na co
słusznie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny - charakteru prawnego klasycznego odszko-
dowania cywilnoprawnego mającego naprawić szkodę wyrządzoną czynem niedo-
zwolonym albo niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania wynika-
jącego z umowy. Ma ono jednak swoisty charakter kompensacyjny; jego celem jest
zrekompensowanie byłemu pracownikowi - który przyjął na siebie umowne zobowią-
zanie powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy -
utraty korzyści, jakie mógłby osiągnąć z tytułu wynagrodzenia za pracę lub dochodu
związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, gdyby podjął zatrudnienie
na rzecz innego konkurencyjnego pracodawcy lub konkurencyjną działalność gospo-
darczą. Odszkodowanie, o którym stanowi art. 1012 § 1 k.p., jest nazywane w literatu-
rze prawniczej odszkodowaniem karencyjnym. Ma ono na celu zrekompensowanie
byłemu pracownikowi ograniczeń i utrudnień, a także realnej utraty przychodów,
związanych z czasowym umownym wyłączeniem możliwości podjęcia działalności
konkurencyjnej wobec pracodawcy lub świadczenia pracy w ramach stosunku pracy
lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Odszko-
dowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie jest
zatem ani odprawą pieniężną, ani wynagrodzeniem. Jest świadczeniem o odmien-
nym charakterze. W przeciwieństwie do wynagrodzenia za pracę oraz odpraw pie-
niężnych, przysługujących albo bezpośrednio w oparciu o umowę o pracę, albo na
podstawie odpowiednich aktów normatywnych (ustaw, układu zbiorowego pracy, re-
gulaminu wynagradzania), wynika z umowy odrębnej w stosunku do umowy o pracę,
a mianowicie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (zwanej też
klauzulą konkurencyjną). Odszkodowanie to nie przysługuje za wykonaną pracę, lecz
- wręcz przeciwnie - za powstrzymywanie się od jej wykonywania, co przemawia
przeciwko traktowaniu odszkodowania karencyjnego i wynagrodzenia za pracę w
jednakowych kategoriach. Zindywidualizowany charakter odszkodowania karencyj-
nego, określonego zawsze w umowie o zakazie konkurencji, odróżnia je w istotny
sposób od odpraw pieniężnych, które mają na ogół charakter powszechny, ponieważ
przewidują je powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy (choć nie można
również wykluczyć, że źródłem uprawnienia pracownika do odprawy jest wyłącznie
umowa o pracę, np. umowa zawarta z członkiem zarządu spółki prawa handlowego).
Wynagrodzenie za pracę oraz odprawy pieniężne mają charakter przysparzający, co
jest atrybutem wynagrodzenia oraz innych świadczeń związanych z wykonywaniem
pracy. Odszkodowanie karencyjne ma charakter kompensacyjny, nie odzwierciedla
pracy, jest ekwiwalentem za gotowość powstrzymywania się od jej świadczenia oraz
niewykorzystywania wiedzy nabytej w czasie zatrudnienia. Wreszcie, wynagrodzenie
za pracę oraz odprawy pieniężne są przyznawane pracownikowi (bezpośrednio w
umowie o pracę albo w odpowiednich aktach o charakterze normatywnym) w intere-
sie pracownika. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy zastrzegane jest w umowie o zakazie konkurencji przede wszystkim
w interesie pracodawcy.

Jak wynika z powyższych rozważań, odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma zupełnie inny charakter prawny niż wyna-
grodzenie za pracę oraz odprawa pieniężna. Dlatego nie można przyjąć, że mieści
się ono w którymkolwiek z pojęć użytych w art. 169 Prawa bankowego. (Sąd Okrę-
gowy słusznie zwrócił przy tym uwagę, że sformułowanie ,,wynagrodzenia za okres
po rozwiązaniu stosunku pracy" nie oznacza żadnego realnie istniejącego w syste-
mie prawnym desygnatu, ponieważ faktycznie nie wiadomo, jakiego świadczenia
dotyczy to sformułowanie, skoro wynagrodzenie przysługuje pracownikowi w zasa-
dzie wyłącznie za pracę świadczoną na rzecz pracodawcy, a zatem logicznie i onto-
logicznie łączy się z okresem świadczenia pracy, czyli okresem ,,przed" rozwiązaniem
stosunku pracy, a nie ,,po" rozwiązaniu stosunku pracy. Ten brak możliwości znale-
zienia odpowiedniego desygnatu nie powinien jednaj skłaniać do szerokiego, jak to
przyjął Sąd Okręgowy, rozumienia tego pojęcia.)

Przy dokonywaniu wykładni art. 169 Prawa bankowego - w szczególności uży-
tych w nim pojęć ,,odprawy pieniężne" i ,,wynagrodzenia za okres po rozwiązaniu sto-
sunku pracy" - nie można tracić z pola widzenia, że przepis ten stanowi wyjątek od
ogólnych zasad ze względu na swój restrykcyjny charakter, pozbawia bowiem pra-
cowników będących członkami władz banku należnych im świadczeń z tytułu pozo-
stawania w zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy. W związku z takim jego cha-
rakterem powinien być interpretowany ściśle. Nie jest dopuszczalne rozszerzanie
jego zakresu przedmiotowego na inne świadczenia, poza ,,odprawami pieniężnymi"
oraz ,,wynagrodzeniami za okres po rozwiązaniu stosunku pracy" (cokolwiek by to
ostatnie miało znaczyć).

Poddawany wykładni art. 169 Prawa bankowego jest przepisem, który pozba-
wia - z mocy prawa - członków władz banku uprawnień do odpraw pieniężnych i wy-
nagrodzeń, czyli uprawnień wynikających z prawa pracy, określonych - na ogół - w
bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa pracy i podlegających szczególnej
ochronie. Przyjęcie zatem, że przepis ten obejmuje nie tylko wyraźnie wymienione w
nim świadczenia wynikające z łączących członków władz banku i bank umów o
pracę, lecz także jakieś inne, pominięte w jego treści, oznaczałoby niedopuszczalne
rozszerzenie tej regulacji normatywnej na inne świadczenia, na przykład te, które
należą się tym osobom jako pracownikom nie w związku ze świadczeniem przez nie
pracy na rzecz banku, lecz w związku z powstrzymywaniem się przez nie od podej-
mowania działalności konkurencyjnej w stosunku do banku po zakończeniu zatrud-
nienia, na podstawie zawartej w interesie banku jako byłego pracodawcy umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Przepis art. 169 Prawa bankowego
jest przepisem szczególnym. Powinien być wykładany ściśle, zgodnie z jego brzmie-
niem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 2005 r., II PK 245/04, OSNP 2005
nr 22, poz. 349). Funkcjonalna i celowościowa wykładnia tego przepisu, sugerowana
przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym skargą kasacyjną wyroku, jest wątpliwa, a w
każdym razie nie została w wystarczająco przekonywający sposób uzasadniona.
Prawo bankowe wiąże ustanie członkostwa określonych osób we władzach banku z
sytuacją, w której konieczne było ustanowienie zarządu komisarycznego. Przyczyną
,,utraty mocy" uprawnień członków władz banku dotyczących wypłaty odpraw pie-
niężnych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy jest przyczynienie
się tych osób do powstania (zaistnienia) sytuacji, w której powstała konieczność
ustanowienia zarządu komisarycznego w banku. Ustanowienie zarządu komisarycz-
nego stanowi przesłankę wygaśnięcia z mocy prawa uprawnień członków władz
banku do odpraw pieniężnych i wynagrodzeń. Wyłączenie obowiązku dokonywania
wypłat odpraw pieniężnych i wynagrodzeń wskazanym pracownikom stanowi w sto-
sunku do nich swoistą sankcję majątkową, związaną z niewłaściwym kierowaniem
przez nich instytucją bankową. Zarząd komisaryczny jest bowiem ustanawiany na
ogół wówczas, gdy w banku powstała zła sytuacja finansowa (art. 26a, art. 145, art.
158 Prawa bankowego). W sytuacjach określonych w Prawie bankowym Komisja
Nadzoru Bankowego może ustanowić w banku zarząd komisaryczny. Na zarząd ko-
misaryczny przechodzi prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich spra-
wach zastrzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku. Z
dniem ustanowienia zarządu komisarycznego członkowie zarządu banku zostają od-
wołani z mocy prawa, a ustanowione wcześniej prokury i pełnomocnictwa wygasają.
Na czas trwania zarządu komisarycznego kompetencje innych organów banku zo-
stają zawieszone (por. art. 145 ust. 2 Prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym
w czasie ocenianych zdarzeń, czyli w 2003 r.). Ustanowienie w banku zarządu komi-
sarycznego wiąże się dla członków zarządu banku z dwoma skutkami - odwołaniem
z mocy prawa i utratą z mocy prawa uprawnień dotyczących wypłaty odpraw pienięż-
nych i wynagrodzeń za okres po rozwiązaniu stosunku pracy. Z treści art. 169 Prawa
bankowego pozwany Bank - a także Sąd Apelacyjny - wyprowadza brak uprawnienia
powoda do domagania się odszkodowania przewidzianego w umowie o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy, ze względu na ustanowienie w B.P. SA w Ł. za-
rządu komisarycznego przed wygaśnięciem stosunku pracy powoda wynikającego z
umowy o pracę. Takie odczytanie treści normatywnej art. 169 Prawa bankowego nie
jest jednak możliwe, ponieważ do przedstawionej konkluzji nie prowadzi w żaden
sposób wykładnia językowa (przepis ten nie wspomina o odszkodowaniu karencyj-
nym wynikającym z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy); mo-
głaby jedynie doprowadzić bardzo daleko idąca wykładnia celowościowa.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że odszkodowanie z tytułu
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 1012 § 1 k.p.) nie jest
objęte regulacją art. 169 Prawa bankowego.

3. Sąd Apelacyjny przyjął, że ustanie przyczyn obowiązywania zakazu konku-
rencji przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa (art. 1012 § 2 k.p.),
może nastąpić, na przykład, w sytuacji likwidacji lub ogłoszenia upadłości praco-
dawcy będącego stroną umowy o zakazie konkurencji, a w przypadku członków za-
rządów banków odwołanych z mocy prawa zakaz konkurencji (ściślej: umowa doty-
cząca tego zakazu) przestaje obowiązywać z chwilą ustanowienia zarządu komisa-
rycznego Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w rozpoznawanej sprawie przyczyny uza-
sadniające zakaz konkurencji ustały jeszcze ,,przed rozpoczęciem biegu terminu
określonego w umowie", to jest przed rozwiązaniem stosunku pracy, ponieważ po-
wód został odwołany ze stanowiska członka zarządu pełniącego obowiązki prezesa
zarządu z mocy samego prawa na podstawie art. 145 ust. 2 Prawa bankowego. Po-
glądu powyżej przytoczonego Sąd Apelacyjny szczegółowo nie uzasadnił. Z treści
art. 1012 § 2 k.p. nie wynika, że samo ustanowienie zarządu komisarycznego w
banku może być okolicznością pozwalającą na stwierdzenie ustania przyczyn uza-
sadniających zakaz konkurencji, co prowadzi do zaprzestania obowiązywania zakazu
konkurencji przed upływem terminu, a nawet przed rozpoczęciem terminu, na jaki
została zawarta umowa o zakazie konkurencji.

Ustanowienie w banku zarządu komisarycznego nie jest okolicznością, która
sama przez się stanowi o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji (art.
1012 § 2 k.p.). Ustanowienie zarządu komisarycznego może, ale nie musi, prowadzić
do likwidacji banku. Wprost przeciwnie, jest przede wszystkim drogą naprawy złej
sytuacji finansowej w banku przez zmianę sposobu zarządzania nim i nie oznacza a
priori ograniczenia lub zakończenia prowadzenia przez bank działalności bankowej,
jak to ma miejsce w przypadku likwidacji banku lub ogłoszenia jego upadłości obej-
mującej likwidację majątku upadłego. Celem ustanowienia zarządu komisarycznego
jest utrzymanie banku jako działającej instytucji, a nie jego likwidacja. Nie ma zatem
bezpośredniej zależności między ustanowieniem zarządu komisarycznego w banku a
ustaniem przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji wynikający z umowy zawartej
z członkiem zarządu banku. W każdym razie Sąd Apelacyjny nie przedstawił wystar-
czająco doniosłych argumentów prawnych pozwalających na uznanie, że ustanowie-
nie zarządu komisarycznego w banku powoduje, iż przestaje niejako automatycznie
obowiązywać zakaz konkurencji z przyczyn przedstawionych w art. 1012 § 2 k.p.
Skoro bank ma dalej prowadzić działalność bankową (zmienia się w nim tylko sposób
zarządzania, bo samo ustanowienie zarządu komisarycznego nie wpływa na organi-
zację i sposób działania banku jako osoby prawnej, z wyjątkiem zmian przewidzia-
nych w Prawie bankowym), zaś celem ustanowienia zarządu komisarycznego jest
zapewnienie realizacji programu postępowania naprawczego (art. 145 ust. 1 Prawa
bankowego), to można raczej zakładać, że samo wprowadzenie zarządu komisa-
rycznego nie wpływa na te okoliczności, które stanowiły podstawę ustanowienia za-
kazu konkurencji. Przyczyną zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu sto-
sunku pracy jest posiadanie przez pracownika szczególnie ważnych informacji, któ-
rych ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Ustanowienie zarządu ko-
misarycznego w banku nie czyni tych informacji - dotyczących przecież działalności
bankowej - mniej doniosłymi z punktu widzenia ochrony interesów pracodawcy oraz
ewentualnego oddalenia zagrożenia narażenia go na szkodę w związku z podjęciem
przez byłego członka zarządu banku (odwołanego z mocy prawa na podstawie art.
145 ust. 2 Prawa bankowego), któremu wypowiedziano stosunek pracy, działalności
konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy lub podjęcia zatrudnienia w ramach sto-
sunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność
konkurencyjną. Inną ocenę sytuacji - w kontekście istnienia przesłanek ustania przy-
czyn uzasadniających zakaz konkurencji - można byłoby odnieść do likwidacji banku
albo choćby tylko ogłoszenia jego upadłości likwidacyjnej, jednak tego rodzaju oko-
liczności faktycznych Sąd Apelacyjny nie ustalił.
Dodatkowo, w związku z zarzutem naruszenia art. 1012 § 2 k.p, należy pod-
kreślić, że umowa z 16 marca 2001 r. o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy została zawarta na czas po rozwiązaniu stosunku pracy między powodem i
B.P. SA w Ł., a nie na czas po odwołaniu powoda (choćby z mocy prawa, w związku
z regulacją wynikającą z art. 145 ust. 2 Prawa bankowego) z funkcji członka zarządu
pełniącego obowiązki prezesa zarządu. Odwołanie powoda (z mocy prawa) z funkcji
członka zarządu pełniącego obowiązki prezesa zarządu Banku nie było równoznacz-
ne z rozwiązaniem stosunku pracy i wymagało dokonania wypowiedzenia przez
przewodniczącą zarządu komisarycznego Banku. Dopiero z tą chwilą mógł się
ewentualnie zaktualizować obowiązek powoda powstrzymywania się od działalności
konkurencyjnej.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd Apelacyjny niewłaściwie
- bo przedwcześnie - zastosował art. 1012 § 2 k.p. do sytuacji ustanowienia w B.P.
SA w Ł. zarządu komisarycznego.

Stwierdzone naruszenia prawa materialnego (art. 169 Prawa bankowego i art.
1012 § 2 k.p.) stanowiły podstawę do uwzględnienia skargi kasacyjnej w myśl art.
39815 k.p.c.
========================================