Wyrok z dnia 25 sierpnia 2004 r.
I PK 654/03

Za sprawę wszczętą a niezakończoną przed datą wejścia w życie ustawy
z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publiczno-
prawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.) należy uznać
także sprawę, w której kierownik biura terenowego Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych odmówił przed tą datą stwierdzenia, że wniosek
zgłoszony przez uprawnioną osobę obejmuje roszczenia podlegające zaspoko-
jeniu ze środków tego Funduszu, lecz stwierdzenie to zostało po tej dacie sku-
tecznie zakwestionowane w postępowaniu sądowym wszczętym na podstawie
art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 85 ze zm., w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2002 r.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2004 r.
sprawy z powództwa Marii S. i Ireny D. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych Biuru Terenowemu w Ł. o zapłatę, na skutek kasacji po-
wódek od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie z dnia 4 września 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 21 maja 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Rzeszowie od-
dalił powództwo Marii S. i Ireny D. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych - Biuru Terenowemu w Ł. o zapłatę. Powódki w jednocześnie
złożonych pozwach domagały się od pozwanego zapłaty odpowiednio 16.136,40 zł i
17.841 zł z ustawowymi odsetkami od 1 marca 2001 r. W uzasadnieniach pozwów
podały, że wobec zaprzestania prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej
przez ich pracodawcę Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Handlowo-Usługowe ,,A.-M."
Spółkę z o.o. w Ł. (dalej jako: ,,A.-M.") złożyły do Funduszu Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych (dalej jako: ,,FGŚP") wnioski o wypłatę należnych im świadczeń
pracowniczych: wynagrodzenia za ostatnie trzy miesiące pracy, ekwiwalentu za urlop
wypoczynkowy za 2000 r. oraz odprawy w wymiarze trzymiesięcznego wynagrodze-
nia z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn ekonomicznych. Pozwany odmówił wypłaty
tych świadczeń.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódki zatrudnione były w ,,A.-M." Spółce z o.o. w
R. do 15 listopada 2000 r. na podstawie umów o pracę na czas nieokreślony, rozwią-
zanych za wypowiedzeniem przez pracodawcę z przyczyn ekonomicznych. Od lipca
2000 r. pracodawca nie płacił pracownikom należnych wynagrodzeń za pracę i in-
nych należnych świadczeń. W tej sytuacji powódki wniosły pozwy do Sądu Rejono-
wego w Rzeszowie o zasądzenie zaległego wynagrodzenia i odprawy. Wyrokiem
zaocznym z 22 czerwca 2001 r. Sąd zasądził na rzecz powódek stosowne kwoty. Na
podstawie tego wyroku, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, powódki wystąpiły
do komornika sądowego Rewiru [...] przy Sądzie Rejonowym dla Ł. Śródmieścia z
wnioskiem o wszczęcie egzekucji przeciwko pracodawcy, gdyż z aktualnego odpisu z
rejestru handlowego wynikało, że Spółka przeniosła swoją siedzibę do Ł. Pismami z
28 marca 2002 r. komornik poinformował powódki o bezskuteczności egzekucji, al-
bowiem siedziby pracodawcy nie odnaleziono, a z uzyskanych od administratora in-
formacji wynikało, że pracodawca wynajmował pomieszczenia przez okres miesiąca i
wyprowadził się bez podania adresu. Ostatecznie postanowieniami z 23 i 28 maja
2003 r. komornik umorzył postępowania egzekucyjne wobec stwierdzenia bezsku-
teczności egzekucji. ,,A.-M." w okresie zatrudnienia powódek zajmowała się głównie
działalnością handlową. Spółka kupowała wyroby mięsne oraz materiały do ich pro-
dukcji od spółki ,,R.-M." i odsprzedawała je z zyskiem. Już od marca 2000 r. sytuacja
finansowa ,,A.-M." zaczęła się pogarszać. Od lipca 2000 r. pracodawca powódek za-
przestał wypłacać pracownikom wynagrodzenia. Nie regulował też większości faktur
za zakupiony towar. Od listopada 1999 r. nie regulował również należności z tytułu
składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Zdrowotny oraz Fundusz
Pracy i FGŚP. W dniu 20 września 2000 r. została ogłoszona upadłość ,,R.-M.". Od
tej chwili zaprzestano w tej Spółce jakiejkolwiek produkcji wyrobów mięsnych, czego
konsekwencją było faktyczne zaprzestanie działalności również przez ,,A.-M.". Dnia 6
lutego 2001 r. powódki złożyły w Biurze Terenowym FGŚP w Ł. wnioski o wypłacenie
świadczeń pracowniczych. Pismem z 6 sierpnia 2002 r. kierownik tego Biura odmówił
im wypłaty świadczeń ze środków Funduszu. W uzasadnieniu podał, że wnioski nie
mogły być w pełni merytorycznie rozpoznane z powodu braku potwierdzenia świad-
czeń dochodzonych wnioskiem. Wskazano, że na podstawie zebranych przez Biuro
dokumentów, tj. informacji z Urzędu Skarbowego, aktualnego wypisu z sądu reje-
strowego, ZUS i wobec braku odpowiedzi od pracodawcy nie można ustalić, czy za-
szły przesłanki niewypłacalności pracodawcy powódek. Spółka nie została wykre-
ślona z rejestru handlowego, a także brak jest wpisu o wszczęciu postępowania li-
kwidacyjnego lub upadłościowego. Nie zostały więc spełnione warunki niewypłacal-
ności.
Na podstawie tych ustaleń Sąd Rejonowy, dokonując analizy ustawy z dnnia
29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pra-
codawcy, w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 września 2002 r. (jednolity tekst:
Dz.U z 2002 Nr 9, poz. 85 ze zm.; dalej jako: ustawa o ochronie roszczeń pracowni-
czych) i ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicz-
nych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.; dalej jako: ustawa o re-
strukturyzacji niektórych należności), oddalił powództwo. Sąd podkreślił, że ustawa o
restrukturyzacji niektórych należności, która weszła w życie 1 października 2002 r.,
skreśliła art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, co oznacza,
że w chwili wyrokowania faktyczne zaprzestanie działalności nie stanowiło podstawy
do ustalenia niewypłacalności pracodawcy. Sąd dokonał też analizy art. 29 tej ustawy
stanowiącego, że przepisy dotychczasowe stosuje się do spraw wszczętych na pod-
stawie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, przy czym przez sprawy
wszczęte rozumie się sprawy, co do których kierownik Biura Terenowego FGŚP
stwierdził, że wniosek zgłoszony przez uprawnioną osobę obejmuje roszczenia pod-
legające zaspokojeniu ze środków Funduszu. Jednym z warunków takiego stwier-
dzenia jest uprzednie ustalenie faktu i daty niewypłacalności pracodawcy. Kierownik
Biura Terenowego FGŚP w Ł. odmówił powódkom wypłaty świadczeń decyzją z 6
sierpnia 2002 r. W tej sytuacji należało zastosować przepisy ustawy w brzmieniu
obowiązującym od 1 października 2002 r.
W apelacji powódki zarzuciły wyrokowi Sądu Rejonowego naruszenie prawa
materialnego - art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w
brzmieniu obowiązującym do 30 września 2002 r., niewyjaśnienie wszystkich istot-
nych okoliczności sprawy oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebra-
nego w sprawie materiału dowodowego.
Wyrokiem z 4 września 2003 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie apelację tę odda-
lił. W jego ocenie Sąd Rejonowy przeprowadził w wystarczającym zakresie postępo-
wanie dowodowe i dokonał prawidłowej interpretacji przepisów będących podstawą
rozstrzygnięcia, przyjmując prawidłowo, że w odniesieniu do roszczeń powódek ma
zastosowanie ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w brzmieniu obowiązują-
cym od 1 października 2002 r. Sąd Okręgowy podkreślił, że powódkom odmówiono
wypłaty świadczeń z powodu niemożliwości ustalenia przesłanki niewypłacalności z
uwagi na brak możliwości ustalenia faktu i daty niewypłacalności, a w świetle obo-
wiązujących przepisów fakt zaprzestania działalności nie stanowi przesłanki uznania
niewypłacalności pracodawcy. Przepisy ustawy dokładnie wymieniają przesłanki
uznania niewypłacalności pracodawcy i nie jest możliwa ich dowolna interpretacja.
Przesłanki takiej nie stanowi wyrok sądu zasądzający na rzecz powódek zaległe wy-
nagrodzenia, ani postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjne-
go z powodu bezskuteczności egzekucji.
W kasacji powódki zarzuciły wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie prawa
materialnego - art. 27 pkt 1 i art. 29 ustawy o restrukturyzacji niektórych należności
przez przyjęcie, że brak jest przesłanki niewypłacalności pracodawcy wobec odmowy
stwierdzenia przez Kierownika Biura Terenowego FGŚP, że roszczenia powódek
podlegają zaspokojeniu ze środków tego Funduszu, a postępowanie sądowe prowa-
dzone na podstawie przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych - art. 3
ust 2 pkt 2 - w dacie wyrokowania nie jest postępowaniem wszczętym, wobec uchy-
lenia tego przepisu z dniem 30 września 2002 r. Powódki wniosły o zmianę lub
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Rze-
szowie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji ich pełnomocnik wska-
zał, że Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że do roszczeń powódek mają zastosowa-
nie przepisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w brzmieniu obowiązującym
od 1 października 2002 r., jednakże analiza opisanych na wstępie przepisów ustawy
o restrukturyzacji niektórych należności nasuwa zasadnicze wątpliwości co do ich
konstytucyjności. Ustawodawca, uchylając art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie rosz-
czeń pracowniczych, pozbawił powódki możliwości dochodzenia ich słusznych rosz-
czeń, o które występują od 2001 r. W szczególności uniemożliwił weryfikację decyzji
kierownika Biura Terenowego Funduszu odmawiającej powódkom wypłaty świad-
czeń ze środków tegoż Funduszu z powodu niemożności ustalenia przesłanki niewy-
płacalności pracodawcy. Decyzja ta była dowolna i była weryfikowana w postępowa-
niu sądowym. W okolicznościach sprawy można postawić tezę, iż była nadużyciem
prawa. Weryfikację tę uniemożliwiły zaskarżone przepisy, które począwszy od 1 paź-
dziernika 2002 r. zamknęły powódkom jedyną drogę sądową do dochodzenia prawa
do wynagrodzenia zagwarantowanego im ustawą o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy. Tym samym zaskarżone przepisy po-
zbawiły powódki prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd, naruszając art. 45 ust. 1
Konstytucji RP, pozostawiając je uznaniu organu administracyjnego jakim jest kie-
rownik Biura Terenowego FGŚP. Pełnomocnik skarżących wskazał również, że wy-
łączną procedurą wyjaśniania pojawiających się w konkretnej sprawie wątpliwości co
do zgodności ustawy z Konstytucją są pytania prawne do Trybunału Konstytucyj-
nego. Przypomniał, że z takim wnioskiem wystąpił on już na rozprawie apelacyjnej,
stosownie do art. 193 w związku z art. 188 Konstytucji RP.
W swoim wystąpieniu w trakcie rozprawy kasacyjnej pełnomocnik powódek
podkreślił między innymi, że zdaniem skarżących odmowa kierownika Biura Tere-
nowego FGŚP wypłaty powódkom świadczeń ze środków tegoż Funduszu nie była
decyzją ostateczną w rozumieniu art. 29 ustawy restrukturyzacji niektórych należno-
ści.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Usprawiedliwiony okazał się przedstawiony w kasacji zarzut naruszenia art. 27
pkt 1 i art. 29 ustawy o restrukturyzacji niektórych należności. Pierwszy z tych prze-
pisów, w punkcie a, skreślił, z mocą od 1 października 2002 r., art. 3 ust. 2 pkt 3
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, stanowiący, że niewypłacalność praco-
dawcy zachodzi także w przypadku faktycznego zaprzestania przez niego działalno-
ści. Równocześnie jednak ustawodawca postanowił, że dotychczasowe przepisy
będą dalej stosowane do spraw wszczętych na podstawie ustawy o ochronie rosz-
czeń pracowniczych, a niezakończonych przed wejściem w życie ustawy o restruktu-
ryzacji niektórych należności, przy czym przez sprawy wszczęte rozumie się sprawy,
co do których kierownik Biura Terenowego FGŚP stwierdził, że wniosek zgłoszony
przez uprawnioną osobę obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków
tego Funduszu (art. 29 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o restrukturyzacji niektórych należno-
ści).
Naruszenie wskazanych przepisów przez zaskarżony wyrok wynikło z nietraf-
nej interpretacji określenia ,,sprawy wszczęte", zawartego w art. 29 ust. 1 i 2 pkt 2
ustawy o restrukturyzacji niektórych należności. W tej kwestii Sąd Okręgowy zaak-
ceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym sam fakt odmowy
przez kierownika Biura Terenowego FGŚP stwierdzenia, że wnioski zgłoszone przez
powódki obejmują roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków Funduszu wy-
starcza do uznania, że sprawa nie została wszczęta. Sąd Okręgowy uznał, że od-
mowa stwierdzenia, że ,,wniosek zgłoszony przez uprawnioną osobę obejmuje rosz-
czenia podlegające zaspokojeniu ze środków Funduszu Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych" nie podlega kontroli sądu, bowiem, zgodnie z art. 29 ust. 1 i 2
pkt 2 ustawy o restrukturyzacji niektórych należności, przesądzające znaczenie ma
sam fakt tej odmowy. W rezultacie Sąd Okręgowy przyjął, że do powódek nie ma
zastosowania art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, uznający
faktyczne zaprzestanie działalności za przesłankę niewypłacalności, i wobec tego nie
badał zasadności odmowy pod kątem istnienia tej przesłanki. W konsekwencji Sąd
Okręgowy, pomimo zaakceptowania wyników przeprowadzonego w pierwszej in-
stancji postępowania dowodowego, nie przywiązał żadnego znaczenia do ustalenia
przez Sąd Rejonowy, iż spółka ,,A.-M." faktycznie zaprzestała działalności.
Przedstawiona wyżej wykładnia przepisów przyjęta przez Sąd Okręgowy nie
jest trafna. Przepis art. 29 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o restrukturyzacji niektórych należ-
ności nie może być interpretowany w oderwaniu od przepisów ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych określających procedury dochodzenia roszczeń przysługu-
jących na jej podstawie. W szczególności art. 8 ust. 2 tej ustawy stanowi, że spory
powstałe w związku z odmową wypłaty świadczenia pracowniczego ze środków
Funduszu rozstrzyga sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy. Wynika stąd,
że za ,,sprawę wszczętą", a niezakończoną przed datą wejścia w życie ustawy o re-
strukturyzacji niektórych należności, należy uznać także sprawę, w której kierownik
Biura Terenowego FGSP odmówił przed tą datą stwierdzenia, że wniosek zgłoszony
przez uprawnioną osobę obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków
tego Funduszu, lecz stwierdzenie to zostało następnie, już po tej dacie, skutecznie
zakwestionowanie w postępowaniu sądowym uruchomionym na podstawie art. 8 ust.
2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. Orzeczenie takie może jednak zostać
wydane jedynie po merytorycznym rozpoznaniu zasadności odmowy, uwzględniają-
cym wskazaną wcześniej przesłankę faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę, czego w niniejszej sprawie powódki domagały się w apelacji, a czego
Sąd Okręgowy nie uczynił, opierając się na nietrafnej wykładni art. 27 pkt 1a i 29 ust.
1 i 2 pkt 2 ustawy o restrukturyzacji niektórych należności. Z tych względów zarzut
naruszenia wyżej wymienionych przepisów przez zaskarżony wyrok okazał się uza-
sadniony. Na marginesie należy wskazać, że stwierdzenie istnienia faktycznego za-
przestania działalności, jako przesłanki niewypłacalności pracodawcy w rozumieniu
art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w brzmieniu obowią-
zującym przed 1 października 2002 r., jest kwestią faktu, a nie uwarunkowań formal-
nych, które w niniejszej sprawie stanowiły podstawę odmowy przez kierownika Biura
Terenowego FGSP stwierdzenia, że wnioski zgłoszone przez powódki obejmują
roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków Funduszu (zob. M. Gersdorf: Nie-
wypłacalność pracodawcy w prawie pracy, Warszawa 2002, s. 138-139).
Zasadności rozważanego wyżej zarzutu kasacji nie zmienia to, że uzasadnie-
nie kasacji nie jest spójne z jego treścią. Wynika z niego bowiem, iż jej autor przy-
znał, że Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, iż do roszczeń powódek mają zastoso-
wanie przepisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w brzmieniu obowiązują-
cym od 1 października 2002 r., a jedynie uznaje, że ustawodawca ,,uchylając art. 3
ust 2 pkt 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, pozbawił powódki możliwości
dochodzenia ich słusznych roszczeń, o które występują od 2001 r." W związku z tym
postuluje on wystąpienie przez Sąd Najwyższy z pytaniem do Trybunału Konstytu-
cyjnego. W kontekście całości kasacji, a także uzasadnienia jej podstaw, przedsta-
wionego przez pełnomocnika skarżących na rozprawie kasacyjnej, należy uznać, że
ten fragment kasacji zawiera jedynie uzasadnienie alternatywnego, podyktowanego
"ostrożnością procesową" wniosku, zgłoszonego na wypadek uznania przez Sąd
Najwyższy, że podstawy kasacji są nieusprawiedliwione.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
========================================