Wyrok z dnia 14 października 2004 r.
I PK 595/03

Dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego odwołanemu z tego stano-
wiska, które objął po raz pierwszy po przejściu na emeryturę z innego stanowi-
ska pracy, przysługuje odprawa pieniężna określona w art. 39 ust. 1 ustawy z
dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.).

Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 października 2004 r.
sprawy z powództwa Antoniego W. przeciwko Państwowemu Przedsiębiorstwu Na-
siennemu ,,C.N." w S. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 23 czerwca 2003
r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem
z dnia 23 czerwca 2003 r. oddalił apelację powoda Antoniego W. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Szczecinku z dnia 8 kwietnia 2003 r., oddalającego po-
wództwo o zasądzenie kwoty 12.411,21 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2
listopada 2002 r., tytułem odprawy pieniężnej w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia przewidzianej w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 481 ze
zm., powoływanej dalej jako ustawa o p.p. lub ustawa). W sprawie tej ustalono, że
powód do dnia 12 listopada 1996 r. był zatrudniony w ,,C.N." w S. na stanowisku
głównego specjalisty w dziale handlowym. W tym dniu jego stosunek pracy został
rozwiązany za porozumieniem stron z przyczyn dotyczących pracodawcy, a powód
nabył prawo do wcześniejszej emerytury. W związku z przejściem na emeryturę po-
wodowi wypłacono odprawę emerytalną w kwocie 4.550,70 zł, która była świadcze-
niem korzystniejszym od odprawy pieniężnej przysługującej pracownikom zwalnia-
nym z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Następnie w dniu 13 listopada 1996 r. Wojewoda K. zatrudnił powoda na sta-
nowisku zarządcy komisarycznego Państwowego Przedsiębiorstwa ,,C.N." w S. W
związku z tym zatrudnieniem powód zawiesił pobieranie świadczenia emerytalnego.
Funkcję tę powód pełnił w okresie od dnia 15 listopada 1998 r. do dnia 31 grudnia
1998 r. Z dniem 1 stycznia 1999 r. rada pracownicza pozwanego powołała powoda
na stanowisko dyrektora, z którego odwołano go za wypowiedzeniem rozwiązującym
stosunek pracy z dniem 31 sierpnia 2002 r.
W ramach takich ustaleń Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że powód
nie nabył prawa do odprawy dyrektorskiej, wskazując, że w myśl art. 39 ust. 3 ustawy
o p.p. uprawnienie do tej odprawy jest wyłączone, jeżeli dyrektor jest uprawniony do
otrzymania jednorazowej odprawy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Celem takiej regulacji było ograniczenie możliwości pobierania dwóch odpraw, przy
czym ustawodawca nie wymaga, ,,aby obie przesłanki zaistniały w tym samym cza-
sie". Skoro zatem powodowi - jako głównemu specjaliście działu handlowego - zo-
stała wypłacona odprawa emerytalna, to wyłączyła ona jego prawo do dochodzonej
odprawy ,,dyrektorskiej" w sytuacji późniejszego odwołania go ze stanowiska dyrekto-
ra ,,w okresie zawieszenia uprawnień emerytalnych".
Stanowisko takie podzielił Sąd drugiej instancji, który oddalił apelację powoda,
przyjmując, że pogląd Sądu pierwszej instancji ,,jakoby do zastosowania art. 39 ust. 1
wymagane było łączne spełnienie dwóch przesłanek jest prawidłowy i w ocenie Sądu
Okręgowego obie te przesłanki zostały spełnione". W dniu 13 listopada 1996 r. po-
wód przeszedł na emeryturę, a nabyte uprawnienie do odprawy emerytalnej zostało
zrealizowane w 1996 r. Ustawodawca nie wymaga, by obie przesłanki zaistniały w
tym samym czasie. Jeżeli zatem odwołany dyrektor odchodzi ponownie na emery-
turę, to wypłacenie mu wcześniejszej odprawy emerytalnej jest przeszkodą w na-
byciu prawa do odprawy z art. 39 ust. 1 ustawy o p.p. Występujący w takim przypad-
ku ,,zbieg praw do odprawy został rozstrzygnięty na korzyść jednej, tj. odprawy eme-
rytalnej i jej wypłacenie pozbawia odwołanego dyrektora prawa do trzymiesięcznej
odprawy, przysługującej w razie odwołania ze stanowiska", ponieważ zamiarem
ustawodawcy było ograniczenie pobierania przez odwołanych dyrektorów dwóch od-
praw z tytułu odwołania ze stanowiska i z tytułu nabycia uprawnień do emerytury lub
renty. Stanowisko takie było wyrażane w orzecznictwie (III APr 23/95, OSA 1995 nr
11-12, poz. 78), z którego wynika, że powołanie na stanowisko dyrektora osoby,
która uprzednio przeszła na emeryturę i pobrała odprawę emerytalną, nie uzasadnia
wypłaty odprawy z art. 39 ust. 1 ustawy o p.p., w przypadku odwołania ze stanowiska
w okresie zawieszenia uprawnień emerytalnych. W związku z tym Sąd Okręgowy
uznał, że ,,ustawodawca ogranicza uprawnienie do odprawy dyrektorskiej bez
względu na to kiedy wypłacono 'odwołanemu dyrektorowi' odprawę pieniężną w
związku z przejściem na emeryturę lub rentę, oraz jakie wówczas piastował stanowi-
sko". Podzielenie odmiennych twierdzeń powoda stanowiłoby nadinterpretację
prawa. W ocenie Sądu Okręgowego, w zakresie pobranej przez powoda odprawy
emerytalnej istniał związek przyczynowy pomiędzy odwołaniem ze stanowiska a
przejściem na emeryturę. Zawieszając prawo do emerytury w okresie zajmowania
stanowiska dyrektora, powód zdawał sobie sprawę z tego, że po odwołaniu wróci
ponownie do statusu emeryta. W związku z powyższym Sąd drugiej instancji przy-
znał rację stronie pozwanej, która twierdziła, że ,,powołanie na stanowisko dyrektora
powoda, który uprzednio przeszedł na emeryturę i otrzymał odprawę emerytalną,
wyłącza wypłatę trzymiesięcznej odprawy w przypadku jego odwołania ze stanowi-
ska, w okresie zawieszenia uprawnień emerytalnych".
W kasacji powoda jego pełnomocnik podniosła zarzut błędnej wykładni i nie-
właściwego zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o p.p. - ,,poprzez uznanie, że przepis
ten ma zastosowanie do powoda". Na tej podstawie skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w Koszalinie, ewentualnie także uchylenia poprzedzającego zaskarżo-
ne orzeczenie wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinku i przekazania sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania
kasacyjnego. Zdaniem skarżącego, unormowanie zawarte w art. 39 ust. 3 ustawy o
p.p. ,,należy traktować ściśle, a nie rozszerzająco", ponieważ ,,zarówno wykładnia
gramatyczna, jak i logiczna wskazuje, że ustawodawca nie chciał obejmować tym
przepisem wszystkich pracowników, a jedynie tych, którzy pełnili funkcje dyrektorskie
przed przejściem na wcześniejszą emeryturę. W tej zaś sytuacji powodowi należy się
odprawa", która nie przysługiwałaby mu, gdyby w chwili przejścia na emeryturę pełnił
on funkcję dyrektora i gdyby wówczas, jako emerytowany dyrektor, został powołany
na stanowisko zarządcy tymczasowego. Za przyjęciem kasacji do rozpoznania
przemawia potrzeba wyjaśnienia istotnego zagadnienia prawnego, czy odprawa
,,dyrektorska" nie przysługuje pracownikowi w każdym przypadku, ,,gdy wcześniej, nie
pełniąc takiej funkcji, pobrał on odprawę w związku z wcześniejszym przejściem na
emeryturę, nie będąc wówczas na stanowisku dyrektora", a także niejednolitość
orzecznictwa, które ,,dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy odwołany dyrektor, po otrzyma-
niu odprawy emerytalnej został powołany na stanowisko zarządcy, brak jest nato-
miast orzeczeń dotyczących osoby, która pobrała odprawę emerytalną nie pełniąc
funkcji dyrektora, a następnie została powołana na stanowisko zarządcy".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozwiązanie stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę pracownika,
który nie zajmował stanowiska dyrektora i pobrał odprawę pieniężną w związku z
przejściem na emeryturę, w ogóle nie podpada pod okoliczności unormowane w art.
39 ustawy o p.p. Ten przepis rozstrzygał o zbiegu uprawnienia odwołanego dyrektora
przedsiębiorstwa państwowego do otrzymania odprawy pieniężnej w wysokości sze-
ściomiesięcznego wynagrodzenia (ust. 1) z uprawnieniem do otrzymania jednorazo-
wej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tego stano-
wiska pracy (ust. 3). Takie rozumienie analizowanej regulacji normatywnej potwier-
dza aktualne uregulowanie tej sytuacji w art. 39 ust. 2 pkt 5 ustawy o p.p., który sta-
nowi, że odprawa z tytułu odwołania dyrektora ze stanowiska nie przysługuje, gdy
odwołanie nastąpiło w związku z przejściem dyrektora na emeryturę lub rentę i naby-
ciem przez niego uprawnień do otrzymania jednorazowej odprawy pieniężnej z tego
tytułu, tj. z tytułu przejścia odwołanego dyrektora na emeryturę lub rentę. Ta aktualna
regulacja normatywna została poddana dynamicznej wykładni w orzeczeniu powoła-
nym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Przyjęto w niej, że powołanie na stano-
wisko dyrektora osoby, która uprzednio przeszła z tego stanowiska na emeryturę i
otrzymała odprawę emerytalną, nie uzasadnia wypłaty sześciomiesięcznej odprawy z
art. 39 ust. 1 ustawy o p.p., w przypadku kolejnego odwołania ze stanowiska dyrekto-
ra w okresie zawieszenia uprawnień emerytalnych (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w
Łodzi z dnia 30 grudnia 1995 r., III APr 23/95, OSA 1995 nr 11-12, poz. 78). Taki po-
gląd opiera się w istocie rzeczy na założeniu, że skoro dyrektor może przejść na
emeryturę tylko raz, to tylko jeden raz może wystąpić zbieg uprawnienia do odprawy
dyrektorskiej, przysługującej z tytułu odwołania go ze stanowiska dyrektora, oraz
uprawnienia do otrzymania jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem
z tego stanowiska na emeryturę lub rentę. W takim przypadku ma miejsce jednora-
zowe ustawowe ,,skonsumowanie" pierwszego z tych świadczeń przez drugie. W tej
koncepcji wcześniejsze skorzystanie z odprawy emerytalnej w związku z przejściem
dyrektora na emeryturę lub rentę wyklucza dopuszczalność kolejnego rozważania
zbiegu uprawnień uregulowanych w art. 39 ustawy o p.p., ponieważ były dyrektor,
będący emerytem, który podejmuje ponownie zatrudnienie na tym samym stanowi-
sku dyrektora zdaje sobie sprawę, że ,,po odwołaniu wróci ponownie do statusu eme-
ryta".
Nie jest zadaniem ani uprawnieniem Sądu Najwyższego dokonywanie dalszej
oceny tej dynamicznej celowościowo-funkcjonalnej wykładni analizowanego prze-
pisu, który w przypadku zbiegu uprawnień do odprawy przysługującej z tytułu odwo-
łania ze stanowiska dyrektora i jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przej-
ściem z tego stanowiska na emeryturę lub rentę, przyznaje pierwszeństwo i wyłącz-
ność temu drugiemu świadczeniu, które dla odwołanego i uprawnionego dyrektora
nie zawsze jest korzystniejsze, jeżeli chodzi o wysokość tego uprawnienia. Na użytek
rozpoznawanej sprawy istotne pozostaje to, że analizowane unormowania zawarte w
art. 39 ustawy o p.p. nie wyłączają spornego uprawnienia powoda, który pobrał od-
prawę emerytalną z innego tytułu niż określony w analizowanym przepisie, tj. w
związku z przejściem na emeryturę ze stanowiska głównego specjalisty w dziale
handlowym pozwanego pracodawcy, a nie ze stanowiska dyrektora, na które został
powołany dopiero jako emeryt, zajmujący poprzednio inne stanowisko pracy.
Co do zasady można twierdzić, że w przypadku wcześniejszego uzyskania
jednorazowej odprawy emerytalnej przez emeryta, który podejmuje kolejne zatrud-
nienie, nie jest on uprawniony do nabycia kolejnej odprawy emerytalnej z uwagi na
jednorazową naturę tego uprawnienia. Co najwyżej i w przypadku nieprzerwanego
wykonywania pracy u dotychczasowego pracodawcy po nabyciu uprawnień emery-
talnych, co prowadzi do zawieszenia nabytego prawa do emerytury bez względu na
wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowa-
nego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego
wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w
decyzji organu rentowego (art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze
zm.), można by rozważać potencjalne uprawnienie emeryta kontynuującego zatrud-
nienie u tego samego pracodawcy do uzyskania wyrównania pobranej odprawy eme-
rytalnej. Natomiast w przypadku pobrania odprawy emerytalnej w związku z przej-
ściem na emeryturę z innego zatrudnienia niż dyrektorski stosunek pracy, w ogóle
nie występuje konkurencja poddanych analizie uprawnień dyrektorskich, jakie roz-
strzygała norma zawarta w art. 39 ust. 3 ustawy o p.p., a co w obecnym stanie praw-
nym precyzuje art. 39 ust. 2 pkt 5 tej ustawy. Mając to na uwadze Sąd Najwyższy
uznał, że pracownikowi odwołanemu ze stanowiska dyrektora, które objął po raz
pierwszy po przejściu na emeryturę z innego stanowiska pracy (starszego specjali-
sty), przysługuje odprawa pieniężna określona w art. 39 ust. 1 ustawy o p.p. W celu
jej zasądzenia Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art. 39313 k.p.c.
========================================