Wyrok SN - I PK 551/02
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PK 551/02
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/20/348
Data wydania:2003-11-12

Wyrok z dnia 12 listopada 2003 r.
I PK 551/02

Niezawarcie nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej w
razie zmiany składu pracowników objętych taką umową (§ 5 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzial-
ności materialnej pracowników za powierzone mienie, jednolity tekst: Dz.U. z
1996 r. Nr 143, poz. 663) uchyla wspólną odpowiedzialność za powierzone im
mienie (art. 125 § 1 k.p. w związku z art. 124 k.p.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 listopada 2003 r.
sprawy z powództwa Cukrowni ,,M."' SA w M. przeciwko Ryszardowi K., Ryszardowi
U., Irenie K. o zapłatę, na skutek kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Gdańsku z dnia 26 lutego 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Cukrownia ,,M." SA w M. domagała się w pozwie zasądzenia od pozwanego
Ryszarda U. kwoty 28.076,51 zł, od Ryszarda K. kwoty 27.250,92 zł i od pozwanej
Ireny K. kwoty 27.250,92 zł tytułem naprawienia szkody - niedoboru w cukrze w ma-
gazynie materiałów gotowych, wykazanego inwentaryzacją przeprowadzoną w paź-
dzierniku 1998 r., za który pozwani byli odpowiedzialni na podstawie umowy o
wspólnej odpowiedzialności materialnej.

Wyrokiem z dnia 24 lipca 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni uwzględnił powództwo w żądanej wyso-
kości w stosunku do pozwanych Ryszarda U. i Ryszarda K., natomiast w stosunku
do pozwanej Ireny K. do kwoty 6.812,73 zł, oddalając w stosunku do niej powództwo
w pozostałym zakresie. Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 15 lutego 1991 r.
pozwani zawarli z Cukrownią ,,M." SA umowę o wspólnej odpowiedzialności mate-
rialnej, na mocy której Cukrownia powierzyła im łącznie mienie znajdujące się w ma-
gazynie wyrobów gotowych oraz mienie, które zostanie dostarczone do tego maga-
zynu w czasie obowiązywania umowy. Pozwani przyjęli wspólną odpowiedzialność
majątkową za ewentualne niedobory w towarach, opakowaniach i urządzeniu oraz
innych składnikach majątkowych jakie im powierzono - w 34% odnośnie do Ryszarda
U., w 33% odnośnie do Ryszarda K. i w 33% odnośnie do Ireny K. (wówczas noszą-
cej nazwisko S.). Pozwani warunki umowy przyjęli do wiadomości, podpisali zakres
czynności i obowiązków magazynierów cukru. Podczas inwentaryzacji za poszcze-
gólne sezony stwierdzono niedobory, jednakże uznawano je za niezawinione i
mieszczące się w normie ubytków naturalnych. Natomiast po inwentaryzacji za se-
zon 1997/1998 komisja inwentaryzacyjna stwierdziła niedobór ponadnormatywny
wynoszący 78,417 ton.

Sąd pierwszej instancji uznał, że umowa o wspólnej odpowiedzialności mate-
rialnej z 1991 r. nie została wypowiedziana na piśmie przez żadnego z pracowników
ani przez pracodawcę, żadna ze stron nie złożyła oświadczenia o odstąpieniu od tej
umowy, a zatem była ona wiążąca; bez znaczenia jest też, że pozwanej Irenie K.
wypowiedziano w 1995 r. warunki pracy i płacy oraz zmieniono stanowisko z maga-
zyniera na stanowisko pracownika magazynowego i sprzątaczki, bo jej stosunek
pracy trwał i na okres kampanii cukrowniczej powierzono jej obowiązki magazyniera,
zaś nawet wygaśnięcie umowy względem jednego ze związanych nią pracowników
nie zmienia zakresu odpowiedzialności pozostałych pracowników, którzy zgodnie z §
20 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie
wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (jednolity
tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663), do czasu zawarcia nowej umowy w dalszym
ciągu ponoszą odpowiedzialność w części określonej w umowie. Sąd pierwszej in-
stancji uznał jednak za uzasadnione obniżenie odszkodowania w stosunku do Ireny
K., gdyż mogła ona sprawować nadzór nad mieniem tylko w okresie trwającej 3 mie-
siące kampanii, a nie mogła sprawować tego nadzoru w okresie pokampanijnym, nie
pracowała w ogóle na drugiej zmianie, zaś pracodawca nie wykazał, iż niedobór po-
wstał właśnie w okresie kampanii.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 26 lutego 2002 r., w uwzględnieniu apelacji pozwanych zmienił zaskarżony
wyrok w całości i powództwo oddalił. Sąd drugiej instancji zauważył, że podstawo-
wym warunkiem odpowiedzialności za powierzenie tego mienia jest powierzenie go
w sposób prawidłowy pracownikom, którzy mają za nie odpowiadać materialnie. Sąd
Apelacyjny uznał, że odnośnie do powierzonego mienia Irenie K. w okresie objętym
sporem, to jest od 30 września 1997 r. do 30 września 1998 r. nie nastąpiło w ogóle
powierzenie jej mienia. Nadto, strona powodowa nie spełniła kolejnego koniecznego
warunku powstania domniemania odpowiedzialności pracownika materialnie odpo-
wiedzialnego za szkodę w powierzonym mieniu, a mianowicie nie wykazała istnienia
możliwości wyliczenia się z tego mienia. Skoro Irena K. przez przeważającą część
okresu spornego w sprawie nie wykonywała obowiązków związanych z pieczą nad
mieniem, lecz obowiązki sprzątaczki, sprzątając nie tylko magazyn cukru, ale także
szatnię i kantorek, to została pozbawiona możliwości wyliczenia się z mienia. Oko-
liczność tę Sąd pierwszej instancji dostrzegł ale, zdaniem Sądu drugiej instancji, nie
w pełni docenił, gdyż według Sądu Apelacyjnego okoliczność ta ekskulpowała tę po-
zwaną w całości. Odnośnie do odpowiedzialności pozostałych pozwanych, Sąd dru-
giej instancji uznał, że w świetle § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 października
1974 r., każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością
materialną wymaga wprost zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności
materialnej, co jest następstwem tego, że umowa dotychczasowa przestaje wiązać i
wywoływać skutki przewidziane w art. 125 k.p. oraz w przepisach wykonawczych.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, przepis § 5 rozporządzenia zawiera ograniczenia co
do przyczyn ustania odpowiedzialności materialnej pracowników wynikających z pa-
ragrafów 10-12 i 16-19 rozporządzenia. Wymienione paragrafy regulują inne kwestie
niż uregulowane paragrafem 5 rozporządzenia. Zdaniem Sądu drugiej instancji, wy-
powiedzenie warunków pracy z dnia 1 kwietnia 1995 r. dokonane Irenie K., stanowiło
zmianę w składzie pracowników objętych umową o wspólnej odpowiedzialności ma-
terialnej z dnia 15 lutego 1991 r. i po dniu 1 kwietnia 1995 r. już nie powierzono mie-
nia znajdującego się w magazynie cukru łącznie trojgu pozwanym jako stronom
umowy z dnia 15 lutego 1991 r. o wspólnej odpowiedzialności materialnej, lecz tylko
dwóm z nich (Ryszardowi U. i Ryszardowi K.). Tym samym, po dniu 1 kwietnia do-
szło do zmiany w składzie pracowników, którym dotychczas powierzono łącznie mie-
nie. Brak zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej za powie-
rzone mienie w formie pisemnej powoduje wyłączenie odpowiedzialności pozwanych
na podstawie przepisów rozdziału II Działu V Kodeksu pracy. Pozwani mogliby od-
powiadać za mienie na zasadach ogólnych, określonych w rozdziale I Działu V Ko-
deksu pracy, jednakże strona powodowa nie wykazywała, że pozwanym można za-
rzucić niewykonywanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych i wy-
rządzenie z ich winy szkody w mieniu znajdującym się w magazynie strony powodo-
wej.

Kasację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zarzucając naru-
szenie prawa materialnego - art. 124 i 125 k.p. oraz § 5 rozporządzenia z dnia 4
października 1974 r.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Powołany w kasacji § 5 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. stanowi, że każda zmiana
w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną wymaga
zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Stanowisko strony
powodowej, iż brak zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej
w razie zmiany w składzie pracowników objętych taką odpowiedzialnością powoduje
tylko wyłączenie odpowiedzialności tego pracownika, który od umowy odstąpił, nato-
miast w stosunku do pozostałych pracowników umowa pozostaje w mocy - jest wa-
dliwe. Uchodzi bowiem uwadze strony powodowej, iż pierwotna redakcja § 5 rozpo-
rządzenia, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 1 czerwca
1996 r., zawierała aż 4 ustępy, a ust. 2 przewidywał zmniejszenie składu osobowego
pracowników, którzy przyjęli wspólną odpowiedzialność w miejscu powierzenia mie-
nia. Zakład pracy mimo tego mógł (pod pewnymi warunkami) zaniechać zawarcia
nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Jednocześnie przepisy ust.
3 i 4 przewidywały przypadki, w których nie można było zaniechać zawarcia nowej
umowy ani odstąpić od przeprowadzenia inwentaryzacji. Z dniem 2 czerwca 1996 r.,
z mocy § 1 pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. (Dz.U. Nr
60, poz. 275), zmieniającego rozporządzenie z dnia 4 października 1974 r. - oma-
wiany § 5 tego rozporządzenia został znowelizowany w ten sposób, że obecnie
każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością mate-
rialną wymaga zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Rezygnacja ustawodawcy z dotychczasowych rozwiązań przemawia za wnioskiem,
iż jego intencją było wyeliminowanie sytuacji, w których zmniejszenie składu osobo-
wego pracowników związanych dotychczasową umową o wspólnej odpowiedzialno-
ści materialnej nie powodowało konieczności zawarcia nowej umowy. Paragraf 5
rozporządzenia dotyczy stanu faktycznego przedmiotowej sprawy, który z braku ka-
sacyjnego zarzutu naruszenia przepisów postępowania jest dla Sądu Najwyższego
wiążący. Nie ma natomiast w sprawie niniejszej zastosowania § 20 rozporządzenia,
który dotyczy wypowiedzenia umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej przez
pracownika lub odstąpienia od takiej umowy przez pracownika lub pracodawcę, co z
reguły następuje wskutek konkretnej czynności prawnej. Stąd też powołanie się w
kasacji na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1979 r., IV PR 336/79 (OSNCP
1980 nr 9, poz. 167) nie jest adekwatne do aktualnego stanu prawnego. Natomiast
zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną, o
jakiej mowa w § 5 rozporządzenia, nie musi być następstwem oświadczenia woli
(wypowiedzenia, odstąpienia), ale skutkiem innych zdarzeń prawnych i skoro prawo-
dawca wymaga w razie takiej zmiany zawarcia nowej umowy, jego wolę należy re-
spektować, co powoduje uchylenie szczególnej odpowiedzialności pracowników za
wspólnie powierzone mienie (art. 125 § 1 k.p. w związku z art. 124 k.p.). W przed-
miotowym stanie faktycznym miało to miejsce od dnia 1 kwietnia 1995 r., kiedy
strona powodowa zaprzestała powierzać mienie w magazynie cukru łącznie trojgu
pozwanym. Zgodzić się zatem należy ze stanowiskiem Sądu drugiej instancji, że
wskutek braku zawarcia w formie pisemnej nowej umowy o wspólnej odpowiedzial-
ności materialnej za powierzone mienie, pozwani od dnia 1 kwietnia 1995 r. przestali
ponosić odpowiedzialność za to mienie na podstawie przepisów rozdziału II Działu
piątego Kodeksu pracy. Brak zawarcia nowej umowy, o jakiej mowa w § 5 rozporzą-
dzenia wyłącza szczególną odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi,
co nie jest jednak równoznaczne z całkowitym uwolnieniem go od odpowiedzialności
za szkodę wyrządzoną pracodawcy, lecz ukształtowaniem jej na zasadach wynikają-
cych z rozdziału I Działu piątego Kodeksu pracy. Jednakże tego rodzaju odpowie-
dzialność pozwanych nie była przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie.

Z powyższych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych pod-
staw do uwzględnienia kasacji i na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PK 218/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/92
2008-02-04 
[IA] I PK 197/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/65
2008-01-22 
[IA] I PK 196/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/89
2008-01-29 
[IA] I PK 195/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/90
2008-01-30 
[IA] I PK 193/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/91
2008-02-04 
  • Adres publikacyjny: