Wyrok z dnia 23 września 2004 r.
I PK 501/03

Zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art.
1012 k.p.) przez osobę nieuprawnioną do podejmowania w imieniu pracodawcy
czynności z zakresu prawa pracy (art. 31 k.p. w związku z art. 374 k.h.)
powoduje nieważność tej umowy.

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Katarzyna Gonera (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 września 2004 r.
sprawy z powództwa Andrzeja B. przeciwko Polskiemu Radiu - Regionalnej Rozgło-
śni w Ł. ,,R.-Ł." SA z siedzibą w Ł. o odszkodowanie w związku z umową o zakazie
konkurencji, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 12 marca 2003 r. [...]

1.o d d a l i ł kasację;
2. zasądził od powoda Andrzeja B. na rzecz strony pozwanej Polskiego Radia
- Regionalnej Rozgłośni ,,R.-Ł." SA w Ł. kwotę 1.350 (jeden tysiąc trzysta pięćdzie-
siąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyj-
nym.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Łodzi wyrokiem z 14 października 2002 r. [...] oddalił co do kwoty 89.953,36 zł po-
wództwo Andrzeja B. przeciwko Polskiemu Radiu - Rozgłośni Regionalnej w Ł. ,,R.-
Ł." SA w Ł. o odszkodowanie w związku z umową o zakazie konkurencji i umorzył
postępowanie w pozostałym zakresie.
Sąd Rejonowy ustalił, że rada nadzorcza pozwanej Spółki uchwałą nr 12/98 z
10 września 1998 r. powołała powoda Andrzeja B. na stanowisko prezesa zarządu
Spółki i jednocześnie uchwałą nr 13/98 z 10 września 1998 r. upoważniła Marka C.
do wykonania czynności zmierzających do realizacji uchwały nr 12/98. Powód został
zatrudniony w Polskim Radiu - Rozgłośni Regionalnej w Ł. ,,R.-Ł." SA w Ł. na pod-
stawie umowy o pracę z 10 września 1998 r. na czas nieokreślony, w pełnym wymia-
rze czasu pracy, na stanowisku prezesa zarządu Spółki. W dniu 28 czerwca 1999 r.
została zawarta z każdym z członków zarządu, w tym również z powodem, umowa o
zakazie konkurencji na czas trwania zatrudnienia. Warunki wszystkich umów o zaka-
zie konkurencji były jednakowe. Sąd ustalił, że 3 kwietnia 2000 r. Marek C., działając
jako przewodniczący rady nadzorczej pozwanej Spółki, podpisał z powodem, w imie-
niu pozwanej, kolejną umowę o zakazie konkurencji, obejmującą okres po ustaniu
zatrudnienia. Umowa o zakazie konkurencji na czas po ustaniu zatrudnienia nie zo-
stała zawarta z innymi członkami zarządu, lecz wyłącznie z powodem, który domagał
się jej zawarcia. Sąd ustalił, że rada nadzorcza nie podjęła decyzji (uchwały) o za-
warciu z powodem umowy o zakazie konkurencji na czas po ustaniu zatrudnienia.
Nie udzieliła również Markowi C. pełnomocnictwa do ustalenia warunków tej umowy
oraz do jej zawarcia z powodem. Również walne zgromadzenie (zgromadzenie ak-
cjonariuszy) nie podjęło uchwały w przedmiocie udzielenia pełnomocnictwa Markowi
C. do zawarcia z powodem takiej umowy. Według ustaleń Sądu, podczas posiedze-
nia rady nadzorczej w dniu 2 listopada 1998 r. Marek C. poruszył kwestię zawarcia z
powodem umowy o zakazie konkurencji na okres po ustaniu zatrudnienia, jednak
rada nadzorcza ustaliła, że sprawa ta zostanie omówiona na początku 1999 r. Do 3
kwietnia 2000 r. rada nadzorcza nie podjęła jakiejkolwiek decyzji w tej sprawie.
Zgodnie z ustaleniami Sądu Rejonowego, Marek C. podpisał umowę z powodem 3
kwietnia 2000 r., tuż przed wygaśnięciem kadencji rady nadzorczej, w skład której
wchodził na podstawie powołania z 1998 r.; kadencja rady nadzorczej wygasła na
przełomie kwietnia i maja 2000 r. W dniu 31 października 2000 r. rada nadzorcza
podjęła uchwałę nr 13/III/2000 o odwołaniu powoda z dniem 1 listopada 2000 r. ze
stanowiska prezesa zarządu. Następnie 2 listopada 2000 r. powód otrzymał wypo-
wiedzenie umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia,
który upłynąć miał 28 lutego 2001 r. Wyrokiem z 20 grudnia 2001 r. [...] Sąd Okręgo-
wy w Łodzi ustalił nieważność aktu powołania z 31 sierpnia 1998 r., którym Minister
Skarbu Państwa powołał Marka C. w skład rady nadzorczej pozwanej Spółki. Po-
wództwo w tej sprawie zostało wytoczone 27 października 1999 r., przed zawarciem
umowy o zakazie konkurencji z 3 kwietnia 2000 r.

Sąd Rejonowy uznał, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy, z której powód wywodzi swoje roszczenia, jest nieważna z mocy art. 58 k.c.,
gdyż jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa, a mianowicie
z art. 374 k.h. Zgodnie z treścią tego przepisu, w umowach pomiędzy spółką akcyjną
a członkami zarządu oraz w sporach z nimi spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub
pełnomocnicy powołani uchwałą walnego zgromadzenia (akcjonariuszy). Zgodnie z
art. 386 § 1 k.h., rada nadzorcza, jako organ kolegialny, wykonuje zbiorowo wszyst-
kie czynności, z tym że może delegować swoich członków do indywidualnego wyko-
nywania poszczególnych czynności nadzorczych. Zgodnie z treścią art. 28 ust. 4
ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz.U. z 1993 r. Nr 7, poz. 34
ze zm.), rada nadzorcza uchwala regulamin określający tryb jej działania. Analogicz-
ny przepis zawiera statut pozwanej Spółki, który w § 19 ust. 3 stanowi, że rada nad-
zorcza uchwala swój regulamin, szczegółowo określający tryb jej działania. Uchwalo-
ny przez radę nadzorczą pozwanej Spółki regulamin w § 6 ust. 1 przewiduje, że rada
reprezentuje Spółkę przy podejmowaniu wszelkich umów między Spółką a członkami
zarządu oraz w razie ewentualnych sporów między tymi stronami. Zgodnie z § 6 ust.
2 regulaminu, do zawierania umów o pracę z członkami zarządu i dokonywania w
nich zmian upoważniony jest przewodniczący rady nadzorczej; w tym samym trybie
dokonuje się innych czynności związanych ze stosunkiem pracy członka zarządu.
Ten ostatni przepis regulaminu rady nadzorczej odpowiada treści § 16 statutu Spółki.
Powołane przepisy statutu i regulaminu nie uszczuplają kompetencji rady nadzorczej
jako organu kolegialnego. Postanowienia § 16 statutu i § 6 regulaminu wskazują na
to, że uprawnienia przewodniczącego rady nadzorczej dotyczą jedynie ,,czynności
zawarcia umowy o pracę" oraz ,,innych czynności związanych ze stosunkiem pracy
członków zarządu", czyli czynności o charakterze techniczno-prawnym, do których
jest on delegowany przez radę nadzorczą. Uprawnienia przewodniczącego nie po-
zbawiają rady nadzorczej prawa decydowania o zawarciu umów z członkami zarządu
(w tym umów o pracę) oraz o warunkach tych umów. Zawarcie z powodem umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy przez przewodniczącego rady nad-
zorczej, który nie dysponował upoważnieniem rady do dokonania tej czynności, nie
pozwala na przyjęcie, że umowa została ważnie zawarta, ze względu na treść art.
374 k.h., który ma charakter iuris cogentis. Sąd Rejonowy podkreślił ponadto, że
przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji nie wyłączają stoso-
wania art. 374 k.h. Przepis art. 28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radiofonii i telewizji, zgodnie z
którym zgody rady nadzorczej wymaga nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy z
osobami zajmującymi stanowiska kierownicze określone w statucie spółki, nie ustala
odmiennych od art. 374 k.h. zasad reprezentacji spółki akcyjnej przy zawieraniu
umów z członkami zarządu. Zdaniem Sądu, powyższym przepisom rangi ustawowej
odpowiadają postanowienia § 16 statutu pozwanej Spółki oraz postanowienia § 6
regulaminu rady nadzorczej, uchwalonego zgodnie z art. 28 ust. 4 ustawy o radiofonii
i telewizji oraz zgodnie ze statutem Spółki. W ocenie Sądu pierwszej instancji, posta-
nowienia statutu oraz regulaminu nie stanowiły wyjątku, lecz potwierdzały regułę pły-
nącą z art. 374 k.h. i powtórzoną w § 21 ust. 2 pkt 2 statutu Spółki, że kompetencja
decydowania o zawieraniu umów o pracę oraz o warunkach umów o pracę z człon-
kami zarządu przysługuje radzie nadzorczej jako organowi kolegialnemu, zaś upraw-
nienia przewodniczącego rady nadzorczej dotyczą tylko czynności o charakterze
techniczno-prawnym. W ocenie Sądu umowa z 3 kwietnia 2000 r. o zakazie konku-
rencji po ustaniu stosunku pracy zawarta z powodem przez Marka C., działającego
jako przewodniczący rady nadzorczej, mimo braku pełnomocnictwa udzielonego
uchwałą rady nadzorczej lub uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy, jest
nieważna. Umowy z powodem nie zawarł bowiem właściwy organ Spółki.

Niezależnie od tych rozważań Sąd pierwszej instancji wskazał dodatkowo na
prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 20 grudnia 2001 r. [...] ustalający
nieważność aktu powołania Marka C. z dniem 1 września 1998 r. w skład rady nad-
zorczej drugiej kadencji. Z wyroku tego, wiążącego strony i Sąd, wynika, że Marek C.
w ogóle nie wchodził w skład rady nadzorczej drugiej kadencji, a powód jako członek
zarządu wiedział, że od października 1999 r. toczy się proces, którego pozwana
Spółka była stroną, o ustalenie nieważności aktu powołania Marka C. w skład rady
nadzorczej, w związku z czym nie można przyjąć, że zawierając umowę z osobą,
która nie mogła reprezentować Spółki, działał on w dobrej wierze.

W związku ze stwierdzeniem nieważności umowy z 3 kwietnia 2000 r. Sąd
pierwszej instancji oddalił powództwo o odszkodowanie w kwocie 89.953,36 zł na
podstawie art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 374 k.h. i art. 300 k.p. W części, w jakiej
powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia, Sąd umorzył postępowanie na
podstawie art. 355 k.p.c.

Wyrok Sądu Rejonowego, w części oddalającej powództwo, zaskarżył apela-
cją powód, żądając zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa w ca-
łości. W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż Sąd dokonał błędnej wykładni art. 374
k.h. i art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji przyjmując, że do zawarcia umowy o zaka-
zie konkurencji z 3 kwietnia 2000 r. konieczna była odrębna uchwała rady nadzorczej
pozwanej Spółki. Zdaniem skarżącego, art. 28 ust. 6 ustawy o radiofonii i telewizji
stanowi lex specialis do art. 374 k.h., określając sytuacje, w których rada nadzorcza
powinna działać kolegialnie, przy czym zawarte tam wyliczenie ma charakter za-
mknięty, co oznacza, że w sprawach nim nieobjętych funkcjonowanie rady nadzor-
czej może być uregulowane w statucie spółki i regulaminie rady w dowolny sposób.
Zdaniem skarżącego, właśnie statut pozwanej Spółki oraz regulamin rady nadzorczej
wyraźnie upoważniają przewodniczącego rady do zawierania umów o pracę oraz
samodzielnego dokonywania innych czynności związanych ze stosunkiem pracy w
imieniu Spółki, przy czym do dokonania takich czynności nie jest konieczna uprzed-
nia uchwała rady nadzorczej, jak to błędnie przyjął Sąd pierwszej instancji. Ponadto
skarżący nie podzielił poglądu Sądu o braku dobrej wiary powoda co do umocowania
Marka C. do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji, w sytuacji gdy z
wcześniejszych - przed wyrokiem Sądu Okręgowego [...] - postanowień sądów
dwóch instancji o odrzuceniu pozwu wynikało, że unieważnienie aktu powołania na
drodze sądowej jest niedopuszczalne.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 12
marca 2003 r. [...] oddalił apelację powoda. Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd pierw-
szej instancji wszechstronnie wyjaśnił okoliczności sprawy mające istotny wpływ na
treść rozstrzygnięcia, należycie ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy, a jego
ustalenia i szczegółowa analiza statutu i regulaminu rady nadzorczej pozwanej
Spółki są przekonujące i mieszczą się w granicach swobodnej oceny dowodów za-
kreślonej przez art. 233 k.p.c. Sąd drugiej instancji nie podzielił podnoszonych w
apelacji zarzutów naruszenia art. 374 k.h. i art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji.
Przepis art. 374 k.h. stanowi, że w umowach pomiędzy spółką a członkami zarządu,
a także w sporach między nimi, spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomoc-
nicy powołani uchwałą walnego zgromadzenia. Przepis ten ma charakter przepisu
bezwzględnie obowiązującego i odnosi się do wszelkich umów zawieranych z człon-
kami zarządu, również umów o pracę. Z treści normatywnej tego przepisu wynika, że
decyzje dotyczące umów zawieranych przez spółkę akcyjną z członkami zarządu
należą do kompetencji rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia ustanawiającego
pełnomocnika. Niezbędne jest w tym wypadku rozdzielenie sfery podjęcia decyzji
przez radę nadzorczą i sfery wyrażenia przez nią woli, co zawsze ma charakter tech-
niczno-prawny. Rada nadzorcza jako organ kolegialny swoją wolę wyraża w formie
uchwał podejmowanych według zasad określonych zarówno w przepisach Kodeksu
handlowego, jak i w przepisach o charakterze wewnętrznym, takich jak statut spółki
oraz regulamin rady nadzorczej. Uzewnętrznienie woli rady nadzorczej, z uwagi na
jej kolegialny charakter, może zostać powierzone kompetencji jej członków działają-
cych samodzielnie. Powierzenie takich kompetencji poszczególnym członkom rady
nadzorczej nie oznacza, że mogą oni samodzielnie decydować o treści i warunkach
dokonywanych czynności prawnych, gdyż to w dalszym ciągu pozostaje w ramach
uprawnień rady nadzorczej. W taki sposób, według Sądu Okręgowego, należy oce-
niać postanowienia zarówno statutu pozwanej Spółki (§ 16), jak i regulaminu rady
nadzorczej (§ 6), stanowiące, że do zawierania umów o pracę z członkami zarządu i
dokonywania w nich zmian upoważniony jest przewodniczący rady nadzorczej. Prze-
ciwna interpretacja pozostawałaby w sprzeczności z art. 374 k.h. oraz art. 386 § 1
k.h. stanowiącym, że rada nadzorcza wykonuje swe czynności zbiorowo, a może
delegować swoich członków do indywidualnego wykonywania poszczególnych czyn-
ności nadzorczych. Sąd podniósł, że reprezentacja spółki przy dokonywaniu czynno-
ści prawnych z członkami zarządu nie mieści się w pojęciu czynności nadzorczych
rady nadzorczej, tym samym nie jest możliwe - w świetle przepisów rangi ustawowej
- upoważnienie poszczególnych członków rady nadzorczej (w statucie lub regulami-
nie) do samodzielnego podejmowania decyzji w tym zakresie. W związku z powyż-
szym, Sąd Okręgowy stwierdził, że umowa zawarta z powodem przez przewodniczą-
cego rady nadzorczej bez zgody rady (bez podjęcia przez radę uchwały), jako czyn-
ność dokonana z naruszeniem prawa - art. 374 k.h., jest z mocy art. 58 k.c. nieważ-
na. Brak zgody rady nadzorczej na jej zawarcie jest oczywisty w świetle zgromadzo-
nych dowodów.
Sąd drugiej instancji nie podzielił również poglądu skarżącego w przedmiocie
interpretacji art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji. Według skarżącego, przepis ten w
sposób zamknięty określa w ust. 6 sytuacje, w których konieczne jest kolegialne
działanie rady nadzorczej, a tym samym w innych sprawach dopuszcza odrębny
sposób postępowania określony w statucie lub regulaminie. Takie stanowisko powo-
da pozostaje w sprzeczności z art. 374 k.h., który dotyczy wszelkich umów między
spółką a członkami zarządu i dla wszystkich tego typu umów wymaga działania rady
nadzorczej jako organu kolegialnego, co oznacza wyrażanie woli w formie uchwał.
W ocenie Sądu okoliczność, że rada nadzorcza nie podjęła decyzji (uchwały)
o zawarciu z powodem umowy o zakazie konkurencji na okres po ustaniu zatrudnie-
nia ma również znaczenie dla oceny dobrej wiary powoda przy zawieraniu tej
umowy. Oceniając kwestię dobrej wiary powoda skarżący odniósł się wyłącznie do
faktu, że w dacie zawierania umowy znane było stanowisko sądów dwóch instancji,
które uznały, iż nie przysługuje droga sądowa dla powództwa o unieważnienie aktu
powołania Marka C. w skład rady nadzorczej przez Ministra Skarbu Państwa. Zda-
niem Sądu stanowisko skarżącego pomija fakt, że powód jako członek zarządu
Spółki wiedział, iż stanowisko sądu co do braku drogi sądowej dla kwestionowania
powołania Marka C. w skład rady nadzorczej Spółki nie jest prawomocne, a sam Ma-
rek C. działał bez wymaganej prawem uchwały rady nadzorczej. Sąd zauważył po-
nadto, że zebrany w sprawie materiał wskazuje na to, iż to powód nalegał na zawar-
cie spornej umowy, przy której zawieraniu pozwaną Spółkę reprezentował Marek C.,
w stosunku do którego powód powinien mieć uzasadnione wątpliwości co do jego
uprawnienia do występowania w imieniu Spółki.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód zaskarżając wyrok ten w
całości. Wyrokowi zarzucił: 1) naruszenie prawa materialnego polegające na błędnej
wykładni art. 374 k.h. oraz art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji, w wyniku przyjęcia,
że do określenia szczegółowych warunków zatrudnienia powoda niezbędna była
uchwała rady nadzorczej, mimo że z treści art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji nie
wynika, aby istniał wymóg podjęcia wcześniejszej uchwały przez radę, zaś zarówno
statut Spółki, jak i uchwalony na jego podstawie i w oparciu o art. 28 ust. 4 powołanej
ustawy regulamin rady nadzorczej, stanowią o sposobie składania oświadczeń woli
wobec członków zarządu; art. 417 § 2 k.h. poprzez uznanie, że oświadczenia woli
składane w imieniu spółki przez członka rady nadzorczej, do którego powołania za-
padł w późniejszym czasie wyrok uznający powołanie za nieważne, nie rodzą skut-
ków prawnych wobec spółki; art. 58 k.c. poprzez uznanie, że brak uchwały rady nad-
zorczej w przedmiocie zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji, stanowi o
sprzeczności z prawem umowy zawartej 3 kwietnia 2000 r., 2) naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. polegające na pominięciu, pomimo
podniesienia w apelacji tego zarzutu, istnienia uchwał nr 12/98 i nr 13/98 rady nad-
zorczej pozwanej Spółki, z mocy których Marek C. został upoważniony do zawarcia z
powodem umowy o pracę oraz innych umów związanych ze stosunkiem pracy, oraz
na uznaniu, że powód w dacie zawierania umowy nie działał w dobrej wierze co do
uprawnień Marka C. do reprezentacji Spółki, mimo braku w tej dacie orzeczenia, z
mocy którego akt jego powołania do rady nadzorczej uznany został za nieważny, co
stanowi o naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów.
W ocenie skarżącego w rozpoznawanej sprawie występuje istotne zagadnie-
nie prawne oraz potrzeba dokonania wykładni przepisów prawnych budzących wąt-
pliwości. Zdaniem skarżącego, interpretacja wzajemnych związków przepisów Ko-
deksu handlowego (obecnie Kodeksu spółek handlowych) i ustawy o radiofonii i te-
lewizji, jak również postanowień statutu Spółki i regulaminu rady nadzorczej, ma wy-
miar szerszy, niż problem rozstrzygany w niniejszej sprawie. Według skarżącego nie
budzi wątpliwości, że przepisy ustawy o radiofonii i telewizji stanowią lex specialis w
stosunku do Kodeksu handlowego. Odmiennie niż w Kodeksie handlowym zakreślo-
ne zostały tam zagadnienia, wymagające uchwały rady nadzorczej (art. 28 ust. 6
ustawy o radiofonii i telewizji). W opinii skarżącego także uznanie, że umowa z 3
kwietnia 2000 r. jest nieważna z mocy art. 58 k.c., pozostaje w sprzeczności z inter-
pretacją przepisów wymagających uprzedniej zgody organu i przy jej braku stano-
wiących o bezskuteczności zawieszonej, nie zaś o nieważności czynności prawnej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Podstawowe znaczenie dla roz-
strzygnięcia sprawy miało stwierdzenie przez Sądy obu instancji, że umowa o zaka-
zie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, zawarta 3 kwietnia 2000 r., jest nieważna
jako sprzeczna z prawem (art. 58 § 1 k.c.), ponieważ pozwana Spółka nie była przy
jej zawieraniu należycie reprezentowana (według zasad określonych w art. 374 k.h.),
a zatem z umowy tej nie mogą wynikać dla powoda jakiekolwiek roszczenia. Ustale-
nie, że powód przy zawieraniu tej umowy działał w złej wierze, miało dla rozstrzy-
gnięcia sprawy drugorzędne znaczenie. Argumentacja Sądów obu instancji dotyczą-
ca złej wiary powoda przy zawieraniu umowy (ze względu na świadomość, że Spółki
nie mógł i nie powinien był reprezentować przy zawieraniu umowy Marek C.) stano-
wiła jedynie uzupełnienie podstawowego nurtu wywodu. Stwierdzenie nieważności
czynności prawnej, ze względu na jej sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi
przepisami prawa, i w związku z tym przyjęcie, że czynność taka nie rodzi skutków
prawnych, jest niezależne od ustalenia, czy przy dokonywaniu tej czynności strony
(lub jedna z nich) miały świadomość naruszenia bezwzględnie obowiązujących prze-
pisów prawa, czy miały świadomość bezprawności swojego działania. Z uwagi na
podstawę faktyczną zgłoszonego roszczenia - żądanie zasądzenia świadczenia wy-
nikającego z zawartej przez strony umowy (świadczenia przewidzianego w tej umo-
wie), nie zaś odszkodowania w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykona-
niem zobowiązania (art. 471 k.c.) lub w związku z wyrządzeniem szkody czynem
niedozwolonym (art. 415 k.c.) albo wydania korzyści uzyskanej bez podstawy praw-
nej (art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c.) - rozważanie dobrej lub złej wiary powoda
miało zupełnie wtórne znaczenie. Nawet treść powołanego w kasacji art. 417 § 2 k.h.
(zgodnie z którym w przypadkach, w których ważność czynności, dokonanej przez
zarząd lub likwidatorów, jest zależna od uchwały walnego zgromadzenia, unieważ-
nienie takiej uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich, działających w dobrej wie-
rze) nie zmienia powyższej oceny - co do wtórnego znaczenia dobrej lub złej wiary
powoda w chwili zawierania umowy dla oceny zasadności lub bezzasadności jego
roszczeń. Gdyby bowiem miało się okazać, że przy zawieraniu umowy doszło do na-
ruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa (Kodeksu handlowego),
ponieważ oświadczenie woli za Spółkę nie zostało złożone przez organ (osobę),
która mogła reprezentować Spółkę przy czynnościach dokonywanych z członkami
zarządu, wówczas ustalenie przez sąd nieważności aktu powołania Marka C. na
członka rady nadzorczej nie miałoby istotnego znaczenia dla oceny ważności umowy
zawartej z naruszeniem bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Ustalenie
przez Sądy obu instancji, że zawarta umowa o zakazie konkurencji była nieważna,
nie zostało wyprowadzone z faktu wadliwego (niezgodnego z prawem) powołania
Marka C. w skład rady nadzorczej, ale z faktu jego działania bez właściwego upo-
ważnienia rady nadzorczej. Z tej przyczyny okoliczność, czy Marek C. był, czy nie był
członkiem rady nadzorczej w chwili zawierania z powodem umowy o zakazie konku-
rencji po ustaniu stosunku pracy, nie była decydująca dla ustalenia nieważności tej
umowy. Ponadto, możliwy do przyjęcia jest pogląd, że status pracownika zatrudnio-
nego na stanowisku członka zarządu spółki nie różni się od statusu osoby powiąza-
nej ze spółką stosunkiem prawnoorganizacyjnym, pełniącej funkcję w zarządzie
spółki, tylko z racji jednoczesnego wykonywania obowiązków pracowniczych. Osoba
wchodząca w skład zarządu spółki - nawet pracująca na stanowisku członka zarządu
spółki - nie może być uznana za osobę trzecią wobec spółki. Przepis art. 417 § 2 k.h.
nie może mieć zatem zastosowania do prezesa zarządu spółki, ponieważ nie jest on
osoba trzecią - w rozumieniu tego przepisu - w stosunku do spółki. Ewentualna (hi-
potetyczna) dobra wiara prezesa zarządu - mało prawdopodobna w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy, skoro w dacie zawierania umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku zatrudnienia toczyło się już postępowanie sądowe o ustalenie nie-
ważności aktu powołania Marka C. w skład rady nadzorczej pozwanej Spółki, o któ-
rym powód musiał wiedzieć - nie mogła stanowić przeszkody dla stwierdzenia nie-
ważności umowy zawartej przez powoda jako prezesa zarządu pozwanej Spółki z
osobą, która przy zawarciu tej umowy nie mogła reprezentować Spółki.
Z tych przyczyn zarzuty kasacji dotyczące naruszenia art. 417 § 2 k.h. oraz
art. 233 § 1 k.p.c. w odniesieniu do ustalenia, że powód w chwili zawierania umowy
nie działał w dobrej wierze co do uprawnień Marka C. do reprezentowania Spółki
przy zawieraniu tej umowy, nie są skuteczne.
Rozważenia wymagało zatem jedynie to, czy Marek C. jako ówczesny prze-
wodniczący rady nadzorczej mógł jednoosobowo złożyć w imieniu pozwanej Spółki
oświadczenie woli o zawarciu z powodem jako prezesem zarządu umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku zatrudnienia pomimo braku jakiejkolwiek uchwały
rady nadzorczej w tym przedmiocie. W tym aspekcie nie jest uzasadniony zarzut ka-
sacji dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie treści uchwał nr 12/98
i nr 13/98 rady nadzorczej pozwanej Spółki. Obydwie wskazane uchwały - wbrew
twierdzeniom kasacji - były przedmiotem analizy Sądów obydwu instancji - zarówno
Sądu Rejonowego, co jednoznacznie wynika z treści uzasadnienia wyroku Sądu
pierwszej instancji, jaki i Sądu Okręgowego, który zaakceptował ustalenia faktyczne
Sądu Rejonowego. Sąd drugiej instancji nie prowadził postępowania dowodowego
we własnym zakresie, oparł się na ustaleniach Sądu pierwszej instancji, które w pełni
zaakceptował. Zarzut pominięcia treści tych uchwał przy ustalaniu stanu faktycznego
jest zatem całkowicie chybiony.
Uchwała rady nadzorczej nr 12/98 z 10 września 1998 r . w sprawie powołania
prezesa zarządu - podjęta na podstawie § 12 ust. 2 statutu Spółki oraz § 12 regula-
minu rady nadzorczej - dotyczyła powołania z dniem 10 września Andrzeja B. na sta-
nowisko prezesa zarządu Spółki. Uchwała rady nadzorczej nr 13/98 z 10 września
1998 r. w sprawie upoważnienia dla Marka C. dotyczącego realizacji uchwał nr 11/98
i nr 12/98 rady nadzorczej - podjęta na podstawie § 9 ust. 2 regulaminu rady nadzor-
czej - upoważniała Marka C. (ówczesnego zastępcę przewodniczącego rady nadzor-
czej) do wykonania czynności zmierzających do realizacji uchwał nr 11/98 i nr 12/98,
łącznie z wypowiedzeniem umowy o pracę Jerzemu M. bez obowiązku świadczenia
pracy w okresie wypowiedzenia.
Uchwała nr 13/98 - w zakresie odnoszącym się do powoda - dotyczyła tylko i
wyłącznie wykonania uchwały nr 12/98. Jej przedmiotem było jedynie upoważnienie
Marka C. do dokonania czynności związanych z zawarciem z powodem umowy o
pracę jako konsekwencji powołania go na stanowisko prezesa zarządu Spółki. Treść
uchwały nr 13/98 powinna być wykładana ściśle, a nie rozszerzająco. Nie można
przypisać jej znaczenia takiego, jakie stara się przypisać skarżący, a mianowicie, że
upoważnienie Marka C. ,,do realizacji uchwały nr 12/98" miało obejmować wszystkie
możliwe do wyobrażenia czynności z zakresu prawa pracy, związane z faktem po-
wołania powoda na stanowisko prezesa zarządu, które mogły być podjęte przez cały
okres pełnienia przez niego tej funkcji, inaczej mówiąc - wszystkie czynności doty-
czące stosunku pracy powoda przez cały czas trwania jego zatrudnienia na stanowi-
sku prezesa.
Przedstawiony przez skarżącego do rozstrzygnięcia problem prawny sprowa-
dzał się do tego, czy raz wskazany przez radę nadzorczą członek rady (w tym przy-
padku w osobie jej ówczesnego zastępcy przewodniczącego) - upoważniony przez
radę do wykonania (,,do realizacji") uchwały o powołaniu prezesa zarządu spółki -
mógł podejmować czynności związane ze stosunkiem pracy prezesa zarządu spółki
przez cały czas trwania tego stosunku (przez czas trwania umowy o pracę) bez ko-
nieczności uzyskiwania kolejnych (dalszych) upoważnień do dokonania kolejnych
(dalszych) - poza zawarciem umowy o pracę - czynności, czy też upoważnienie
ograniczało się do konkretnej czynności, wynikającej bezpośrednio z treści uchwały
rady nadzorczej, do wykonania której członek rady został upoważniony. Na tak po-
stawione pytanie nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ musiałaby
ona być uzależniona od konkretnych okoliczności faktycznych, w tym od treści upo-
ważnienia udzielonego przez radę nadzorczą jej członkowi, także przewodniczącemu
(zastępcy przewodniczącego). W rozpoznawanej sprawie nie powinno jednak budzić
jakichkolwiek wątpliwości - i w taki sposób oceniły treść uchwał rady nadzorczej nr
12/98 i nr 13/98 Sądy obu instancji - że z dosłownej treści uchwały nr 13/98 nie
można było wyprowadzić upoważnienia dla zastępcy przewodniczącego rady nad-
zorczej (a później jej przewodniczącego) do podejmowania wszelkich czynności
związanych ze stosunkiem pracy prezesa zarządu od chwili jego powołania do chwili
jego odwołania - łącznie z zawarciem umowy o pracę, przekształceniami jej treści i
wreszcie jej rozwiązaniem. W szczególności z treści uchwały nr 13/98 podjętej przez
radę nadzorczą 10 września 1998 r. nie można było wyprowadzić upoważnienia dla
Marka C. do zawarcia z powodem 3 kwietnia 2000 r. umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy. Upoważnienie dla zastępcy przewodniczącego rady nad-
zorczej dotyczące ,,realizacji uchwały nr 12/98" obejmowało niewątpliwie zawarcie z
powodem umowy o pracę (choć faktycznie umowę o pracę z powodem zawarła w
imieniu pozwanej Spółki ówczesna przewodnicząca rady nadzorczej Zofia S., a nie
zastępca przewodniczącego Marek C.), nie mogło jednak obejmować umowy o za-
kazie konkurencji zawartej półtora roku później, chociaż Marek C. był już wówczas
przewodniczącym rady nadzorczej. Upoważnienie dla Marka C. wynikające z
uchwały nr 13/98 podjętej 10 września 1998 r. nie mogło obejmować swoim zakre-
sem przedmiotowym czynności dokonanej przez niego 3 kwietnia 2000 r. Z treści
uchwały nr 13/98 wynika, że udzielając Markowi C. upoważnienia do dokonania
czynności zmierzających do realizacji uchwały nr 12/98 rada nadzorcza objęła tym
upoważnieniem czynności zmierzające bezpośrednio do wykonania uchwały o po-
wołaniu powoda na stanowisko prezesa zarządu. Nie rozciągało się ono na cały czas
trwania stosunku pracy i wszelkie sytuacje, jakie mogły się w tym czasie pojawić w
związku z istnieniem między stronami stosunku pracy. Przyjęcie odmiennego założe-
nia oznaczałoby w istocie pozbawienie rady nadzorczej realnego wpływu na kształ-
towanie treści stosunku zatrudnienia prezesa zarządu Spółki, wynikającego z za-
wartej z nim umowy o pracę. Z pewnością również umowa o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy zawarta 3 kwietnia 2000 r. nie wiązała się na tyle ściśle z po-
wołaniem powoda na stanowisko prezesa zarządu, aby możliwe było przyjęcie, iż
wynikające z uchwały nr 13/98 upoważnienie do podjęcia czynności zmierzających
do realizacji uchwały nr 12/98 o powołaniu powoda na stanowisko prezesa, obejmo-
wało również zawarcie tego rodzaju umowy. Nie z każdą osobą zatrudnianą na sta-
nowisku prezesa zarządu spółki kapitałowej zawarta być musi (lub powinna) umowa
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Z ustaleń Sądów wynika ponadto,
że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy została zawarta jedynie z
powodem, na jego wyraźne żądanie, podczas gdy z pozostałymi członkami zarządu
zawarto jedynie umowy o zakazie konkurencji na czas trwania stosunku pracy.
Uprawnienia Marka C. do zawarcia z powodem 3 kwietnia 2000 r. umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy bez uprzedniego oświadczenia woli w
tym przedmiocie złożonego przez radę nadzorczą nie da się również wyprowadzić z
postanowień wewnętrznych aktów pozwanej Spółki. Analiza postanowień statutu po-
zwanej Spółki (§ 16) oraz regulaminu rady nadzorczej (§ 6) - przy uwzględnieniu tre-
ści bezwzględnie obowiązującego art. 374 k.h. - prowadzi do wniosku, że uprawnie-
nia przewodniczącego rady nadzorczej wynikające z tych postanowień sprowadzały
się wyłącznie do dokonywania czynności techniczno-prawnych. To rada nadzorcza
jako ciało kolegialne miała kompetencję do reprezentowania pozwanej Spółki przy
dokonywaniu wszelkich czynności prawnych w stosunkach umownych z członkami
zarządu - także w odniesieniu do umów o pracę oraz stanowiących tzw. klauzule
autonomiczne umów o zakazie konkurencji. Oświadczenie woli za Spółkę przy za-
wieraniu umów z członkami zarządu (a także późniejszym kształtowaniu ich treści lub
ich rozwiązaniu) musiało być złożone w postaci uchwały rady nadzorczej. Rada nad-
zorcza podejmowała zatem uchwały stanowiące w stosunkach umownych z człon-
kami zarządu oświadczenia woli dokonywane za Spółkę (zgodnie z art. 374 k.h.).
Oświadczenie woli złożone przez radę musiało być zakomunikowane członkowi za-
rządu Spółki. Dokonanie czynności techniczno-prawnej polegającej na przekazaniu
członkowi zarządu oświadczenia woli rady nadzorczej, złożonego w postaci uchwały
ciała kolegialnego, oraz na wykonaniu tej uchwały należało do przewodniczącego
rady nadzorczej. Zawarcie z członkiem zarządu umowy o pracę, określenie jej wa-
runków, zmiana jej treści (na przykład co do różnych składników wynagrodzenia),
wprowadzenie do umownego stosunku pracy klauzul autonomicznych (na przykład
umowy o zakazie konkurencji), wreszcie jego rozwiązanie, mogło być dokonane
przez przewodniczącego rady nadzorczej dopiero po wcześniejszym podjęciu przez
radę stosownej uchwały w tym przedmiocie.
O zakresie uprawnień rady nadzorczej każdej spółki prawa handlowego decy-
duje przede wszystkim Kodeks handlowy (obecnie Kodeks spółek handlowych) i
statut spółki (akt założycielski, umowa spółki). Regulamin działania rady nadzorczej
nie może być sprzeczny z tymi przepisami. W przypadku spółek publicznej radiofonii
i telewizji statut spółki oraz regulamin rady nadzorczej nie mogą dodatkowo
przewidywać odmiennych uregulowań niż wynikające z ustawy o radiofonii i telewizji.
Podstawowe znaczenie mają jednak zawsze regulacje kodeksowe (Kodeksu han-
dlowego albo Kodeksu spółek handlowych).
Według § 16 statutu pozwanej Spółki, umowę o pracę z członkami zarządu
Spółki zawiera w imieniu Spółki przewodniczący rady nadzorczej, w tym samym try-
bie dokonuje się innych czynności związanych ze stosunkiem pracy członka zarządu.
Z kolei według § 6 regulaminu działania rady nadzorczej, rada nadzorcza reprezen-
tuje Spółkę przy podejmowaniu wszelkich umów między Spółką a członkami zarządu
oraz w razie ewentualnych sporów między tymi stronami (ust. 1), do zawierania
umów o pracę z członkami zarządu, dokonywania w nich zmian upoważniony jest
przewodniczący rady nadzorczej, w tym samym trybie dokonuje się innych czynności
związanych ze stosunkiem pracy członka zarządu (ust. 2). Przytoczone postanowie-
nia § 16 statutu oraz § 6 regulaminu rady nadzorczej muszą być interpretowane w
zgodzie z bezwzględnie obowiązującym art. 374 k.h. Interpretacja tych przepisów,
prowadząca do wniosku, że modyfikują one (wyłączają, zmieniają) unormowanie
rangi ustawowej (art. 374 k.h.), musiałaby oznaczać jednoczesne stwierdzenie
sprzeczności wskazanych przepisów aktów wewnętrznych Spółki (statutu, regula-
minu) z prawem powszechnie obowiązującym (Kodeksem handlowym).
Do takiego rezultatu interpretacyjnego doszło Ministerstwo Skarbu Państwa
informując - w wystąpieniu pokontrolnym z 30 marca 2001 r. [...] - iż zespół kontrolny
Ministerstwa Skarbu Państwa, przeprowadzający kontrolę problemową działalności
pozwanej Spółki, stwierdził, że postanowienia statutu Spółki i regulaminu rady nad-
zorczej, zgodnie z którymi do zawierania umów o pracę z członkami zarządu i doko-
nywania w nich zmian upoważniony jest przewodniczący rady, nie uprawniały prze-
wodniczącego do samodzielnego ustalenia warunków umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy wbrew treści art. 374 k.h. Stanowisko to podzielił Depar-
tament Prawny Ministerstwa Skarbu Państwa, który wskazał, że postanowienia § 16
statutu Spółki oraz § 6 ust. 2 regulaminu rady nadzorczej, na mocy których przewod-
niczący rady nadzorczej został upoważniony do zawierania umów o pracę z człon-
kami zarządu i dokonywania w nich zmian, są sprzeczne z przepisem Kodeksu han-
dlowego (art. 374 k.h.) o charakterze bezwzględnie obowiązującym, który ustanawiał
wyłączną kompetencję rady nadzorczej do zawierania umów z członkami zarządu.
Podobnie sprawę ocenił Departament Kontroli i Nadzoru Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów, stwierdzając - w piśmie z 22 marca 2001 r. [...] - że podpisanie przez
przewodniczącego rady nadzorczej z prezesem zarządu umowy o zakazie konkuren-
cji w dniu 3 kwietnia 2000 r. - w myśl art. 374 k.h. i § 6 regulaminu rady nadzorczej -
bez uchwały bądź wyraźnego upoważnienia rady nadzorczej w tej sprawie, było nie-
uprawnione, co potwierdziła kontrola Ministerstwa Skarbu Państwa w Spółce, inter-
pretując przepisy statutu i regulaminu jako uprawniające jedynie do formalnego zre-
dagowania tekstu umowy na warunkach określonych przez radę nadzorczą, a na-
stępnie do podpisania jej w imieniu Spółki.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że interpretacja postanowień §
16 statutu Spółki oraz § 6 ust. 2 regulaminu rady nadzorczej w zgodzie z bezwzględ-
nie obowiązującym art. 374 k.h. musi oznaczać, że za każdym razem przed dokona-
niem czynności, o jakich mowa w tych postanowieniach, przez przewodniczącego
rady nadzorczej, musiała być podjęta przez radę nadzorczą uchwała (art. 374 k.h., §
6 ust. 1 regulaminu rady nadzorczej), którą wykonywał przewodniczący rady, podej-
mując określone czynności natury techniczno-prawnej (§ 6 ust. 2 regulaminu rady
nadzorczej).
Uregulowanie kwestii zawierania umów o pracę z członkami zarządu nie
uszczuplało - we wskazanym zakresie (§ 6 ust. 2 regulaminu rady nadzorczej) -
kompetencji rady nadzorczej jako organu kolegialnego, gdyż nie oznaczało, że o tre-
ści (warunkach) umowy zawartej z prezesem zarządu decydować może samodziel-
nie i wyłącznie przewodniczący rady nadzorczej, a nie rada nadzorcza w pełnym
składzie. Postanowienia i sformułowania zamieszczone w § 16 statutu Spółki oraz w
§ 6 ust. 2 regulaminu wskazują bowiem jednoznacznie na to, że uprawnienia prze-
wodniczącego rady nadzorczej dotyczyły jedynie ,,czynności zawarcia umowy o
pracę" oraz ,,innych czynności związanych ze stosunkiem pracy członka zarządu",
czyli czynności o charakterze techniczno-prawnym, do których był on każdorazowo
upoważniany przez radę nadzorczą. Nie pozbawiało natomiast rady nadzorczej
prawa decydowania o warunkach umów zawieranych z członkami zarządu (por. wy-
rok Sądu Najwyższego z 21 stycznia 1999 r., I PKN 543/98, OSNAPiUS 2000 nr 5,
poz. 181). Dopuszczalność ustalenia przez zgromadzenie akcjonariuszy w statucie
spółki (w tym przypadku przez Skarb Państwa jako jedynego akcjonariusza spółki
publicznej radiofonii) lub przez radę nadzorczą w regulaminie jej działania sposobu
wykonywania czynności z zakresu reprezentacji spółki ma swoje praktyczne uzasad-
nienie. Jeżeli bowiem ustawa o radiofonii i telewizji oraz statut Spółki ustaliły większą
liczbę członków rady nadzorczej, to przy przyjęciu, że do zawarcia umowy z człon-
kiem zarządu (lub w sporach między spółką a członkiem zarządu) wymagany jest
udział wszystkich jej członków, rada nadzorcza mogłaby mieć trudności w wykony-
waniu swoich zadań i kompetencji.
Regulacje ustawy o radiofonii i telewizji dotyczące kompetencji rady nadzor-
czej spółki publicznej radiofonii (zwłaszcza art. 28 ust. 6 tej ustawy) nie zmieniają
powyższej oceny co do wzajemnych relacji między art. 374 k.h. a odpowiednimi po-
stanowieniami statutu i regulaminu rady. Ocena tych relacji dokonana przez Sąd
Okręgowy jest prawidłowa i nie budzi zastrzeżeń.
Jeżeli nawet możliwe jest przyjęcie, że uchwała nr 13/98 upoważniała Marka
C. do dokonania czynności techniczno-prawnej w postaci zawarcia z powodem
umowy o pracę oraz umowy o zakazie konkurencji na czas trwania stosunku pracy
(jedynie do tego rodzaju klauzuli konkurencyjnej nawiązywała umowa o pracę za-
warta z powodem, przewidując w § 5, że pracownik nie może w okresie obowiązy-
wania umowy o pracę naruszać w jakikolwiek sposób zawartej z nim umowy o zaka-
zie konkurencji, co wyraźnie oznacza bezpośrednie odwołanie się do umowy o zaka-
zie konkurencji zawartej na czas trwania stosunku pracy), to z pewnością z treści
uchwały nr 13/98 nie da się wyprowadzić upoważnienia dla Marka C. do zawarcia
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Umowa taka - w przeci-
wieństwie do rutynowej umowy o zakazie konkurencji na czas trwania stosunku
pracy - wymaga precyzyjnego określenia jej warunków, w tym - między innymi -
okresu jej trwania oraz wysokości odszkodowania (wynagrodzenia karencyjnego)
jako świadczenia pieniężnego byłego pracodawcy stanowiącego ekwiwalent wobec
niepieniężnego świadczenia byłego pracownika. Ustalenie warunków umowy o zaka-
zie konkurencji po ustaniu stosunku pracy przez samego przewodniczącego rady
nadzorczej bez udziału (wiedzy i woli) rady nadzorczej - w postaci podjętej przez
radę uchwały zarówno co do samego zawarcia takiej umowy, jak i co do ustalenia jej
warunków (stanowiących istotne finansowe obciążenie dla Spółki) - musi być po-
traktowane jako naruszające art. 374 k.h. Niedopuszczalne i naruszające bez-
względnie obowiązujący przepis art. 374 k.h. było zawarcie z członkiem zarządu pu-
blicznej spółki radiofonicznej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy przez przewodniczącego rady nadzorczej bez wcześniejszej uchwały rady w
tym przedmiocie. Umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania zatrudnienia (art.
1011 k.p.) i po jego ustaniu (art. 1012 k.p.) muszą być odmiennie traktowane. Pierw-
sza nie powoduje bowiem istotnych obciążeń dla pracodawcy; to pracownik jest w
tym przypadku stroną obciążoną w większym stopniu obowiązkami, a sankcje, jakie
mogą go spotkać za naruszenie zakazu konkurencji, są bardzo dotkliwe (rozwiązanie
stosunku pracy za wypowiedzeniem, a nawet bez wypowiedzenia, odpowiedzialność
odszkodowawcza). Z kolei umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku za-
trudnienia łączy się z koniecznością wypłacenia byłemu pracownikowi przez byłego
pracodawcę odszkodowania (wynagrodzenia) karencyjnego. Im dłuższy okres karen-
cji (objęty zakazem podejmowania działalności konkurencyjnej) i im wyższe odszko-
dowanie za powstrzymywanie się przez byłego pracownika od działalności konku-
rencyjnej, tym większe obciążenia finansowe dla byłego pracodawcy. O zaciągnięciu
tego rodzaju zobowiązań przez publiczną spółkę radiofoniczną powinna decydować
rada nadzorcza in pleno, nie zaś jednoosobowo jej przewodniczący.
Nie jest w związku z tym uzasadniony zarzut naruszenia art. 374 k.h. oraz art.
28 ustawy o radiofonii i telewizji. Skarżący zarzucił w kasacji błędną wykładnię art.
374 k.h. w związku z art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji w wyniku przyjęcia, że do
określenia szczegółowych warunków zatrudnienia powoda jako prezesa zarządu po-
zwanej Spółki niezbędna była uchwała rady nadzorczej, mimo że z treści art. 28
ustawy o radiofonii i telewizji nie wynika, aby istniał wymóg podjęcia wcześniejszej
uchwały przez radę, zaś zarówno statut Spółki, jak i uchwalony na jego podstawie i w
oparciu o art. 28 ust. 4 powołanej ustawy regulamin rady nadzorczej, stanowią o
sposobie składania oświadczeń woli wobec członków zarządu. Zarzut ten opiera się
na założeniu, że przepisy ustawy o radiofonii i telewizji stanowią lex specialis w sto-
sunku do Kodeksu handlowego (obecnie Kodeksu spółek handlowych), co w odnie-
sieniu do kompetencji rady nadzorczej oznacza, że w ustawie tej - odmiennie niż w
Kodeksie handlowym - określone zostały zagadnienia, wymagające uchwały rady
nadzorczej.
Konieczność reprezentowania spółki akcyjnej, co stanowi wyjątek, przez radę
nadzorczą a nie przez zarząd, dotyczy wszystkich bez wyjątku umów pomiędzy
spółką a członkami zarządu (art. 374 k.h.). Zawarcie przez spółkę akcyjną z człon-
kiem zarządu umowy z naruszeniem art. 374 k.h. powoduje nieważność tej umowy z
mocy art. 58 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2002 r., III RN 169/00,
OSNAPiUS - wkł. 2002 nr 5, poz. 2). Żadnych zmian w tym zakresie nie wprowadzają
przepisy ustawy o radiofonii i telewizji.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji jednostki publicznej ra-
diofonii i telewizji działają wyłącznie w formie jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu
Państwa. Według art. 26 ust. 3, radiofonię publiczną tworzą między innymi spółki ra-
diofonii regionalnej zawiązane w celu tworzenia i rozpowszechniania regionalnych
programów radiowych. Taką właśnie spółką publicznej radiofonii regionalnej jest po-
zwana. Stosownie do art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, do spółek radiofonii
publicznej stosuje się przepisy Kodeksu handlowego (obecnie Kodeksu spółek han-
dlowych), z zastrzeżeniem art. 27-30 ustawy. Wśród przepisów regulujących od-
miennie pewne kwestie, niż to czynił Kodeks handlowy, a obecnie czyni Kodeks
spółek handlowych, znajduje się art. 28. Przepis ten reguluje liczebność rady nad-
zorczej i sposób jej powoływania (ust. 1), kwalifikowaną większość przy podejmowa-
niu przez radę uchwał (ust. 2), wybór przewodniczącego (ust. 3), konieczność
uchwalenia regulaminu określającego tryb działania rady (ust. 4), długość kadencji
(ust. 5), wreszcie niektóre kompetencje (ust. 6). Zgodnie z art. 28 ust. 6 pkt 1, zgody
rady nadzorczej wymaga nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy z osobami
zajmującymi stanowiska kierownicze określone w statucie spółki. Z treści tego ostat-
niego przepisu nie można wyciągać takich wniosków, jakie przedstawia skarżący w
kasacji, a mianowicie, że przepis ten - szczególny w stosunku do art. 374 k.h. - okre-
śla zakres uprawnień rady nadzorczej spółki publicznej radiofonii odmiennie niż czyni
to Kodeks handlowy w tym znaczeniu, że z mocy art. 28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radio-
fonii i telewizji jedynie zawarcie i rozwiązanie stosunku pracy z członkiem zarządu
takiej spółki wymaga zgody rady nadzorczej, nie dotyczy to jednak innych umów i
decyzji związanych ze stosunkiem pracy członka zarządu, skoro z omawianego
przepisu ustawy o radiofonii i telewizji nie wynika wymóg uprzedniej zgody (w postaci
uchwały rady nadzorczej) w odniesieniu do innych czynności (w tym innych umów)
niż wyraźnie wskazane w art. 28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radiofonii i telewizji.
Sposób wykładni tego przepisu prezentowany w kasacji nie może być zaak-
ceptowany. Przepis art. 28 ust. 6 ustawy o radiofonii i telewizji poszerza - a nie za-
węża - uprawnienia rady nadzorczej, działającej in corpore, w spółkach publicznej
radiofonii i telewizji w stosunku do uprawnień wynikających z Kodeksu handlowego.
Przepis art. 28 ust. 6 pkt 1 powinien być zatem odczytany nie jako przepis zawężają-
cy uprawnienia rady nadzorczej spółki publicznej radiofonii, w szczególności ograni-
czający wymóg uzyskania zgody rady nadzorczej jedynie do nawiązania i rozwiąza-
nia umowy o pracę z członkami zarządu, lecz wprost przeciwnie, jako przepis rozcią-
gający konieczność uzyskania przez zarząd (prezesa zarządu) spółki zgody rady
nadzorczej na nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy z innym osobami zajmują-
cymi stanowiska kierownicze określone w statucie spółki - poza samymi członkami
zarządu, ponieważ konieczność nie tylko uzyskania zgody rady nadzorczej na za-
trudnienie, ale wręcz złożenia przez radę oświadczenia woli (w postaci podjętej przez
radę uchwały) o zawarciu umowy o pracę z członkami zarządu spółki akcyjnej wynika
wprost z art. 374 k.h.
Przepis art. 28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radiofonii i telewizji stanowi o uzyskaniu
zgody rady nadzorczej na nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy. Oczywiste jest,
że zgodę tę musi uzyskać zarząd (prezes zarządu) jako organ dokonujący w imieniu
spółki jako pracodawcy czynności z zakresu prawa pracy (art. 31 k.p.). Skoro zgodę
rady nadzorczej ma uzyskać zarząd na dokonanie czynności określonych w tym
przepisie (art. 28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radiofonii i telewizji), to oczywiste jest, że nie
może być to czynność dokonywana między spółką a członkiem zarządu, ponieważ w
tych relacjach spółkę musi zawsze reprezentować rada nadzorcza albo pełnomocnik
walnego zgromadzenia (zgromadzenia akcjonariuszy). Jak z tego wynika, przepis art.
28 ust. 6 pkt 1 ustawy o radiofonii i telewizji w ogóle nie dotyczy stosunków pracy
członków zarządu spółki publicznej radiofonii, a skoro tak, to regulacja tej kwestii po-
zostawiona jest w całości Kodeksowi handlowemu, ten zaś w art. 374 jednoznacznie
stanowi, że w umowach pomiędzy spółką a członkami zarządu oraz w sporach z nimi
spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnicy powołani uchwałą walnego
zgromadzenia.
Możliwość ustanowienia obowiązku uzyskania zgody rady nadzorczej na do-
konanie określonych czynności przez zarząd przewiduje również art. 384 k.h. Przepi-
sy art. 28 ust. 6 ustawy o radiofonii i telewizji wymieniają rodzaje spraw, w których
działania zarządu są uzależnione od zgody rady. Nie wyczerpuje to wszelkich możli-
wości, jakie stwarza art. 384 k.h. Statuty spółek publicznego radia i publicznej telewi-
zji, w zależności od zakresu i sposobu ich działania, mogą zastrzegać dodatkowe
sprawy do decyzji rady nadzorczej. Statut nie może jedynie ograniczać uprawnień
rady wynikających z Kodeksu handlowego i z ustawy o radiofonii i telewizji.
Z przepisu art. 28 ust. 6 wynika wzmocnienie pozycji rady nadzorczej w spół-
kach publicznej radiofonii i telewizji w stosunku do zarządu tych spółek - w porówna-
niu do pozycji rady nadzorczej w ,,zwykłych" spółkach akcyjnych, do których nie sto-
suje się tego przepisu. Tego rodzaju wzmocnienie pozycji rady nadzorczej jest cał-
kowicie zrozumiałe. Mamy tu bowiem do czynienia ze szczególnym rodzajem spółki -
jednoosobową spółką Skarbu Państwa pełniąca istotne funkcje publiczne (art. 21
ustawy o radiofonii i telewizji). Przepis art. 28 ust. 6 wyraźnie poszerza kompetencje
rady nadzorczej w spółkach publicznej radiofonii i telewizji w stosunku do kompeten-
cji rady nadzorczej w innych spółkach akcyjnych. Ograniczenie kompetencji tylko do
tych, które wyraźnie wymienia ten przepis, byłoby niemożliwe ze względu na szcze-
gólny - publiczny - charakter tych spółek, w których musi być silniejsza pozycja orga-
nu nadzorczego i kontrolnego, a także reprezentującego spółkę w stosunkach z
członkami zarządu, niż to ma miejsce w spółkach o charakterze całkowicie prywat-
nym, ponieważ przez spółki publicznej radiofonii i telewizji realizowane są poważne
funkcje i zadania publiczne. Także z uwagi na ten publiczny charakter pozwanej
Spółki niemożliwa do przyjęcia jest teza skarżącego, że skoro jej statut oraz regula-
min działania rady nadzorczej pozwalają na podejmowanie jednoosobowo przez
przewodniczącego rady nadzorczej w stosunku do członków zarządu pewnych czyn-
ności z zakresu prawa pracy , które nie zostały zastrzeżone w art. 28 ust. 6 ustawy o
radiofonii i telewizji do kompetencji rady nadzorczej, to nie istniał wymóg podjęcia
wcześniejszej uchwały przez radę nadzorczą w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy członków zarządu. Jest to teza chybiona.
Do rozważenia pozostaje skutek prawny zawarcia umowy o zakazie konku-
rencji przez osobę, która nie była do tego uprawniona, ponieważ nie była organem
uprawnionym do reprezentacji spółki akcyjnej w stosunkach umownych z członkiem
zarządu. W dotychczasowym orzecznictwie panuje zgodny pogląd, że zawarcie
umowy z przekroczeniem zasad określonych w art. 374 k.h. powoduje bezwzględną
nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.), a umowa nie rodzi skutków praw-
nych dla spółki (na przykład w postaci obowiązku wypłacenia świadczeń w niej prze-
widzianych). Odrębną kwestią jest ocena skutków naruszenia ograniczeń wynikają-
cych z art. 28 ust. 6 ustawy o radiofonii i telewizji oraz z art. 374 Kodeksu handlowe-
go. Skarżący powołuje się w kasacji na poglądy komentatorów do ustawy o radiofonii
i telewizji, którzy zgodnie przyjmują, że naruszenie art. 28 ust. 6 ustawy o radiofonii i
telewizji nie powoduje bezwzględnej nieważności czynności prawnej. Czynność do-
konana przez zarząd bez zgody rady nadzorczej jest niewątpliwie czynnością wadli-
wą, ale skutki tej wadliwości nie powinny polegać na bezwzględnej nieważności tej
czynności. Brak zgody rady nadzorczej przed podjęciem czynności przez zarząd
może być bowiem konwalidowany następczym udzieleniem tej zgody.
Pogląd ten można podzielić. Oczywiste jest, że kiedy zarząd spółki dokona
czynności z przekroczeniem ograniczeń wynikających z art. 28 ust. 6 pkt 1, wówczas
nie mamy do czynienia z bezwzględną nieważnością czynności zarządu, a jedynie z
czynnością o zawieszonej skuteczności - do czasu jest potwierdzenia (następczego
wyrażenia zgody) przez radę nadzorczą. Czynności, o których stanowi art. 28 ust. 6
pkt 1, należą zwykle co do zasady do uprawnień zarządu, a tylko w spółkach pub-
licznej radiofonii i telewizji wymagają zgody rady. W rozpoznawanej sprawie nie cho-
dzi jednak o naruszenie przez przewodniczącego rady nadzorczej art. 28 ust. 6 pkt 1
ustawy o radiofonii i telewizji w związku z nieuzyskaniem zgody rady nadzorczej na
zawarcie z powodem umowy o zakazie konkurencji, ponieważ do powoda jako
członka zarządu Spółki przepis ten nie miał zastosowania, lecz o naruszenie art. 374
k.h. w związku z tym, że pozwanej Spółki nie reprezentował przy zawieraniu umowy
z powodem właściwy organ i w związku z tym i nie było w ogóle skutecznego
oświadczenia woli złożonego przez radę nadzorczą. W rozpoznawanej sprawie
mamy zatem do czynienia z oceną skutków naruszenia art. 374 k.h., ponieważ
umowa z powodem nie została zawarta przez właściwy organ spółki, spółka nie była
więc należycie reprezentowana.

Przepis art. 374 k.h. ma na celu zarówno ochronę interesów spółki (także inte-
resów majątkowych), jak i ochronę jej wierzycieli przed niekorzystnym rozporządza-
niem majątkiem spółki w drodze umów pomiędzy spółką a członkami zarządu. Prze-
pis ten nie wymaga badania, czy zachodzi sprzeczność interesów między spółką a
członkami zarządu, lecz stanowi generalną zasadę dotyczącą umów pomiędzy
spółką a członkami zarządu, zapewniając przez to większą ochronę interesów samej
spółki i jej wierzycieli, a także ochronę interesów wspólników (akcjonariuszy). Chodzi
tu o wyeliminowanie sytuacji, w których dochodziłoby do konfliktu interesów spółki i
osoby fizycznej pełniącej funkcję członka zarządu, będącej drugą stroną zawieranej
przez spółkę umowy. Sens normatywny art. 374 k.h. obejmuje także funkcję prewen-
cyjno-represyjną; zapobiega działaniu na szkodę spółki, jednoznacznie wyłączając
możliwość jej reprezentowania przez zarząd we wskazanych w tym przepisie przy-
padkach. Skoro umocowanie rady nadzorczej do zawarcia umowy z członkiem za-
rządu w wypadkach, o których mowa w art. 374 k.h., wynika wprost z ustawy, to do
reprezentacji przez pełny skład rady nadzorczej nie jest potrzebne pełnomocnictwo.
Natomiast do zawarcia umowy przez jednego z członków rady nadzorczej konieczne
jest umocowanie w postaci uchwały rady nadzorczej upoważniającej jednego z jej
członków (na przykład przewodniczącego) do dokonywania czynności określonego
rodzaju.

Czynność naruszająca art. 374 k.h. jest bezwzględnie nieważna i nie może
zostać potwierdzona przez spółkę - czy to przez zarząd, czy też jej inny organ, np.
radę nadzorczą. Nie stosuje się do takiej sytuacji art. 103 k.c. Skutek w postaci nie-
ważności umowy odnoszony jest do wszelkich umów zawieranych z naruszeniem art.
374 k.h. Przy takim naruszeniu zawsze bowiem dochodzi do zawarcia umowy
sprzecznej z prawem, a sankcją tego jest nieważność umowy. Jest to tzw. nieważ-
ność bezwzględna. Zarzuty kasacji dotyczące bezskuteczności zawieszonej takiej
czynności i możliwości późniejszego potwierdzenia umowy przez radę nadzorczą
działającą in corpore są zatem chybione. Sankcja nieważności umowy sprzecznej z
prawem (art. 58 § 1 k.c.) właśnie na tym polega, że umowa jest nieważna bez możli-
wości jej konwalidacji późniejszymi działaniami stron (może, oczywiście, zostać za-
warta nowa umowa, respektująca zasady reprezentacji wynikające z art. 374 k.h., co
jednak nie miało miejsca w rozpoznawanej sprawie). Ocena nieważności umowy o
zakazie konkurencji zawartej w sprzeczności z tą normą przedstawiona przez Sąd
drugiej instancji jest więc prawidłowa. Ponadto w rozpoznawanej sprawie nie doszło
do potwierdzenia przez pozwaną Spółkę (jej zarząd albo radę nadzorczą) umowy
zawartej 3 kwietnia 2000 r. z powodem.
Przepisy art. 203 i 374 Kodeksu handlowego zawierały wyraźne określenie
sposobu reprezentacji spółki przy czynnościach prawnych między spółką a członkami
zarządu. Miały one charakter iuris cogentis, a ich naruszenie powodowało nieważ-
ność czynności prawnej stosownie do art. 58 k.c. Pogląd ten jest ugruntowany w
orzecznictwie, zwłaszcza co do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jednak po-
glądy wyrażone w związku z wykładnią art. 203 k.h. mogą być odniesione wprost do
wykładni art. 374 k.h. Skutków naruszenia reguł reprezentacji wynikających z art. 374
k.h. nie można oceniać według zasad wynikających z art. 103 k.c., lecz według art.
39 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 maja 2003 r., III RN 66/02, Monitor Podat-
kowy 2003 nr 6, s. 2).
Skuteczność (ważność) umowy o zakazie konkurencji zawartej z powodem 28
czerwca 1999 r. nie ma znaczenia dla oceny ważności umowy z 3 kwietnia 2000 r., z
której powód wyprowadzał swoje roszczenia w rozpoznawanej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39312 k.p.c.
========================================