Wyrok z dnia 5 października 2004 r.
I PK 483/03

Wierzytelności należne od masy upadłości zasądzone prawomocnym
wyrokiem sądowym podlegają zaspokojeniu w trybie jej podziału, zgodnie z art.
204 i 205 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 paź-
dziernika 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118,
poz. 512 ze zm.).

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 września 2004 r.
sprawy z powództwa Edwarda S. przeciwko syndykowi masy upadłości Gminnej
Spółdzielni ,,S.Ch." w K. o zapłatę, na skutek kasacji powoda i strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z dnia
30 maja 2003 r. [...]

I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z dnia 29 października 2002 r.
[...] w zakresie zasądzenia należności głównej w kwocie 12.331,63 zł i odrzucającej
pozew co do tego roszczenia (pkt I) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okrę-
gowemu w Łomży do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego;
II. o d d a l i ł kasację pozwanego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Edward S. wniósł o zasądzenie od syndyka masy upadłości Gminnej
Spółdzielni ,,S.Ch." w K. kwoty 7.381,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17
czerwca 1997 r. do dnia zapłaty tytułem ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzysta-
ny urlop wypoczynkowy za lata 1996 i 1997, kwoty 4.171,64 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 czerwca 1997 r. do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za
pracę za maj 1997 r., kwoty 2.224,87 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17
czerwca 1997 r. do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za pracę za 16 dni czerwca
1997 r. oraz kwoty 6.090 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 czerwca 1997
r. do dnia zapłaty tytułem odprawy pieniężnej.

W odpowiedzi na pozew syndyk wniósł o odrzucenie pozwu.

Wyrokiem z dnia 28 września 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku: 1) oddalił powództwo Edwarda S. w części dotyczącej
kwoty 6.090 zł oraz 2) odrzucił pozew w pozostałej części.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, iż wymienione w po-
zwie należności mogą być dochodzone przez powoda jedynie w postępowaniu upa-
dłościowym i wszystkie one zostały uznane przez sędziego komisarza na liście wie-
rzytelności. Dlatego też powództwo w tej części podlegało odrzuceniu. Odnośnie żą-
dania zasądzenia odprawy pieniężnej w kwocie 6.090 zł wskazał natomiast, że nie
została ona uznana w postępowaniu upadłościowym wobec faktu, iż stosunek pracy
z powodem został rozwiązany w trybie art. 52 § 1 k.p., a nie art. 7a ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r., odprawa przewidziana w art. 8 tej ustawy powodowi więc nie
przysługuje.

Powyższy wyrok zaskarżył powód zarzucając nierozpoznanie istoty sprawy w
zakresie jego żądań o wynagrodzenie za pracę i ekwiwalent za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy (wraz z odsetkami) oraz błędną wykładnię art. 8 ust. 1 ustawy z
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy. W oparciu o powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie jego powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2001 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku uchylił zaskarżony wyrok w pkt 2 i sprawę w tym zakre-
sie przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w
Łomży i oddalił apelację w pozostałym zakresie. W uzasadnieniu swego orzeczenia
Sąd Apelacyjny wskazał, iż Sąd pierwszej instancji rozstrzygając niniejszą sprawę
całkowicie pominął fakt, iż objęte pozwem roszczenia powoda stały się wymagalne
po ogłoszeniu upadłości Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w K. W takim zaś wypadku dla
dochodzenia tych roszczeń - wbrew stanowisku Sądu Rejonowego - właściwa jest
droga postępowania procesowego. Jednocześnie wskazał, iż przy ponownym rozpo-
znawaniu sprawy Sąd powinien szczegółowo odnieść się do zgłoszonych przez po-
woda roszczeń, w szczególności co do ich wysokości, oraz powinien ustalić, czy i
kiedy zostały wypłacone na rzecz powoda z masy upadłości należności pieniężne.
Wskazał również, iż dochodzenie odsetek od tych roszczeń odbywa się na zasadach
ogólnych bez potrzeby zgłaszania wierzytelności do sędziego komisarza i bez
względu na stan postępowania upadłościowego. Odnośnie natomiast zarzutów ape-
lacji co do odprawy pieniężnej Sąd Apelacyjny wskazał, iż nie są one zasadne.
Zgodnie z ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. odprawa ta przysługuje pracownikowi, z
którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 tej ustawy i
przyczyna ta w przypadku zwolnień indywidualnych musi być wyłączna. Jak wynika
natomiast z akt Sądu Rejonowego w Zambrowie przyczyną rozwiązania z powodem
stosunku pracy w trybie art. 52 § 1 k.p. było zawinione, nienależyte wykonywanie
przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 25
kwietnia 2002 r. uznał się niewłaściwym i przekazał sprawę do rozpoznania sędzie-
mu komisarzowi [...] Sądu Rejonowego w Łomży, wskazując, że powód może do-
chodzić przedmiotowych roszczeń jedynie w toku postępowania upadłościowego.
Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył powód zarzucając naruszenie art. 386 § 6
k.p.c. oraz błędną wykładnię art. 61 i art. 169 Prawa upadłościowego.
Postanowieniem z dnia 10 czerwca 2002 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejo-
nowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży. W uzasadnieniu Sąd
ten ponownie wskazał na dopuszczalność dochodzenia przez likwidatora od syndyka
masy upadłości roszczeń pracowniczych po ogłoszeniu upadłości w drodze odrębne-
go procesu cywilnego i podzielił w tym zakresie w całości pogląd wyrażony przez
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 20 grudnia 2001 r.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Rejonowy Edward S. osta-
tecznie sprecyzował powództwo domagając się zasądzenia od pozwanego kwoty
3.379,03 zł tytułem wynagrodzenia za pracę za maj 1997 r. z ustawowymi odsetkami
od dnia 9 lutego 2000 r. do dnia zapłaty i ustawowych odsetek od kwoty 5.171,64 zł
od dnia 1 czerwca 1997 r. z ustawowymi odsetkami od dnia 9 lutego 2000 r. do dnia
zapłaty, ustawowych odsetek od kwoty 2.224,87 zł od dnia 17 czerwca 1997 r. do
dnia 9 lutego 2000 r. oraz kwoty 7.160,46 zł tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy za rok 1996 i 1997 z ustawowymi odsetkami od dnia 17
czerwca 1997 r. do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 29 października 2002 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łomży zasądził w całości dochodzone przez powoda kwoty
wraz z ustawowymi odsetkami. Sąd wskazał, że kwoty te nie były kwestionowane
przez pozwanego. Ich dopuszczalność wynika wprost z treści uzasadnienia wyroku
Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, jak również z treści uzasadnienia postanowienia
Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 10 czerwca 2002 r. i uzasadnienia posta-
nowienia Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 11 września 2002 r. A zatem niniejsze
postępowanie mogło się toczyć niezależnie od postępowania upadłościowego, mimo
iż dochodzone wierzytelności wchodzą w skład masy upadłości.

Sąd Rejonowy wskazał też, że dochodzone ostatecznie przez powoda należ-
ności nie zostały uregulowane przez pozwanego. Ich wysokość wynika wprost z listy
płac za miesiące maj i czerwiec 1997 r., a wysokość ekwiwalentu z informacji syn-
dyka oraz kserokopii uzasadnienia zarządzenia wydanego w sprawie [...].

O dopuszczalności dochodzenia przedmiotowych roszczeń przed Sądem
Pracy przesądził już w uzasadnieniu swego orzeczenia sporządzonego w niniejszej
sprawie Sąd Apelacyjny w Białymstoku.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył sSyndyk. Zarzucał naruszenie
prawa procesowego, a w szczególności art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. i nieodrzucenie po-
zwu w sytuacji, gdy to samo roszczenie powoda zostało już prawomocnie osądzone
przez Sąd Rejonowy-Sąd Gospodarczy w Łomży [...], gdzie na prawomocnej liście
wierzytelności została umieszczona między innymi kwota dochodzona pozwem i w
miarę napływu pieniędzy do masy upadłości lista ta jest realizowana. Opierając ape-
lację na powyższym zarzucie wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie po-
wództwa.

Wyrokiem z dnia 30 maja 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łomży zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 o tyle, że uchylił go w części
zasądzającej należność główną w kwocie 12.331,63 zł i odrzucił pozew w pozosta-
łym zakresie. W pozostałej części apelację oddalił.

Zdaniem Sądu,uznanie wierzytelności zgłoszonych przez powoda prawomoc-
nymi postanowieniami sędziego komisarza (sądu w następstwie zgłoszenia sprze-
ciwu), choć wywiera skutek w zasadzie tylko w tym postępowaniu, to jednakże ozna-
cza, że wierzytelność będzie w nim zaspokojona lub w razie niezaspokojenia będzie,
po ukończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego, objęta tytułem egzeku-
cyjnym przeciwko upadłemu (art. 170 § 1 Pawa upadłościowego). Oznacza to, że
prawomocne uznanie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym prowadzi do
zaspokojenia wierzytelności lub objęcia jej tytułem egzekucyjnym. Ma więc skutki
takie same jak prawomocne osądzenie sprawy. Tym samym w zakresie, w jakim wie-
rzytelność dochodzona przez powoda została prawomocnie uznana w postępowaniu
upadłościowym, zachodzi powaga rzeczy osądzonej, która zgodnie z art. 199 § 1 pkt
2 k.p.c. prowadzi do odrzucenia pozwu i to bez względu na prawidłowość tego uzna-
nia.

W postępowaniu upadłościowym nie zostały natomiast ujęte na listach wierzy-
telności dochodzone przez Edwarda S. w niniejszym procesie odsetki od przedmio-
towych należności głównych. Powód dochodził ich za okres po dniu ogłoszenia upa-
dłości. Dlatego też niezasadny był zarzut apelacji co do naruszenia art. 33 Pawa
upadłościowego. Sąd zauważył, że w przypadku wierzytelności przypadających od
upadłego, zgodnie z art. 33 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr
118, poz. 512 ze zm.) co do zasady nie biegną odsetki w stosunku do masy upadło-
ści począwszy od dnia ogłoszenia upadłości. Natomiast w zakresie wierzytelności
przypadających od masy upadłości odsetki należy liczyć na ogólnych zasadach.
Prawidłowa wykładnia art. 33 § 1 Prawa upadłościowego pozwala bowiem na roz-
różnienie, że przepis ten dotyczy wyłącznie odsetek od wierzytelności przypadają-
cych od upadłego, które nie biegną w stosunku do masy od daty ogłoszenia upadło-
ści. Natomiast przepis ten nie ma zastosowania do odsetek od wierzytelności po-
wstałych od daty ogłoszenia upadłości, które nie są już wierzytelnościami w stosunku
do upadłego.

Kasację od powyższego wyroku złożyły obydwie strony. Strona pozwana za-
rzuciła naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 201 k.p.c. przez przyję-
cie, że w sprawie właściwa jest droga procesu cywilnego, zamiast przekazania
sprawy sędziemu komisarzowi w trybie postępowania upadłościowego oraz przepi-
sów art. 233 § 1, art. 328 oraz art. 382 i 385 k.p.c., przez nieuwzględnienie
okoliczności, iż należności pracownicze powstałe przed oraz po ogłoszeniu upadłości
pracodawcy są objęte trybem ich zaspokajania przewidzianym postępowaniem upa-
dłościowym. Skarżący powołał się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierp-
nia 1994 r., I PZP 33/94 (OSNAPiUS 1994 nr 10, poz. 161). Powód w kasacji zarzucił
naruszenie art. 170 § 1 Prawa upadłościowego, art. 136 Prawa spółdzielczego oraz
art. 80 i 171 k.p. w związku z art. 60 Prawa upadłościowego, a także naruszenie art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja syndyka nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Sąd Apelacyjny,
powołując się na stanowisko orzecznictwa (por. tu między innymi postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 r., I PKN 34/96, OSNAPiUS 1997 nr 13,
poz. 237), trafnie podkreślił, że w postępowaniu upadłościowym istotne znaczenie
zarówno procesowe, jak i materialnoprawne ma rozróżnienie roszczeń przeciwko
upadłemu od roszczeń przeciwko masie upadłości. Rozróżnienia tych wierzytelności
należy dokonać w oparciu o datę ich powstania (wymagalności). Wierzytelności po-
wstałe (wymagalne) przed datą ogłoszenia upadłości są wierzytelnościami skierowa-
nymi przeciwko upadłemu, a powstałe po tej dacie - są wierzytelnościami przeciwko
masie upadłości. Co do zasady, wierzytelności należne od upadłego mogą być do-
chodzone przez wierzyciela, który chce uczestniczyć w czynnościach postępowania
upadłościowego, tylko w trybie art. 150 Prawa upadłościowego, a dopiero po zakoń-
czeniu postępowania upadłościowego, zgodnie z art. 169 tego Prawa, przeciwko sa-
memu upadłemu. Wierzytelności należne od masy upadłości, a więc powstałe już po
ogłoszeniu upadłości, mogą być dochodzone w drodze procesu cywilnego, bez po-
trzeby zgłaszania ich do masy w trybie art. 150 Prawa upadłościowego. Wierzytelno-
ści powoda powstały po ogłoszeniu upadłości strony pozwanej. Nie ma przy tym zna-
czenia, czy są to należności główne, czy też odsetki od tych należności.

Powołane w kasacji orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1994 r.,
według którego pozew wniesiony po ogłoszeniu upadłości dłużnika, obejmujący po-
wstałą po tym zdarzeniu wierzytelność stanowiącą niezaspokojoną wierzytelność
pracowniczą, która została uwzględniona na liście wierzytelności, podlega przekaza-
niu sędziemu komisarzowi, zostało wydane w szczególnej sytuacji. Chodziło o wie-
rzytelności pracownicze uwzględnione z urzędu w projekcie listy wierzytelności na
podstawie art. 7a ust. 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych.
Ta szczególna regulacja prawna nie ma zastosowania w rozpoznawanej sprawie.

Dająca się odczytać z kasacji syndyka obawa, że przy rozpoznaniu sprawy
roszczeń powoda w trybie procesu cywilnego może dojść do uprzywilejowania wie-
rzyciela w stosunku do innych wierzycieli przez to, iż prawomocny wyrok zasądza-
jący należności na rzecz powoda stanie się tytułem egzekucyjnym i będzie realizo-
wany przez komornika przed innymi wierzytelnościami, nie jest zasadna. Wydanie
przez sąd w procesie cywilnym wyroku nie jest równoznaczne z pierwszeństwem w
egzekucji. Należności zasądzone wyrokiem będą podlegały zaspokojeniu zgodnie z
przepisami art. 204 i 205 Prawa upadłościowego w trybie podziału masy upadłości.

Kasacja powoda zawiera w części usprawiedliwione podstawy. Nie zasługuje
na uwzględnienie zarzut kasacji naruszenia art. 136 Prawa spółdzielczego przez to,
iż wraz z zakończeniem postępowania upadłościowego nastąpi wykreślenie spół-
dzielni z rejestru sądowego, co spowoduje, że powód zostanie pozbawiony możliwo-
ści uzyskania zaspokojenia wierzytelności, jeśli nie zostanie ona zaspokojona do
czasu ukończenia postępowania upadłościowego. Należy zauważyć, że sytuacja po-
woda nie odbiega od sytuacji każdego innego wierzyciela, która może być inna jedy-
nie w przypadku dłużnika - osoby fizycznej.

Trafnie natomiast skarżący zarzuca naruszenie przepisu art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. W powołanym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 r. Sąd ten
stwierdził, że częściowe ,,uwzględnienie" roszczeń powoda w postępowaniu upadło-
ściowym zmierza do zaspokojenia wierzytelności lub objęcia jej tytułem egzekucyj-
nym, ma więc skutki takie same jak prawomocne osądzenie sprawy. Dokonując ta-
kiej oceny w aspekcie funkcjonalnym Sąd Najwyższy stwierdził następnie, że w za-
kresie, w jakim wierzytelność dochodzona przez powoda została prawomocnie
uznana w postępowaniu upadłościowym, zachodzi powaga rzeczy osądzonej, która
zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. powinna prowadzić do odrzucenia pozwu. Stano-
wisko to zostało przyjęte przez Sąd Okręgowy, prowadząc w rezultacie do odrzuce-
nia pozwu w części dotyczącej należności głównej w kwocie 12.331,63 zł.

Sąd Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela stanowiska, w myśl któ-
rego w zakresie, w jakim wierzytelność dochodzona została prawomocnie uznana w
postępowaniu upadłościowym, zachodzi powaga rzeczy osądzonej. Zresztą teza po-
wołanego orzeczenia Sądu Najwyższego została sformułowana w ten sposób, że
prawomocne uznanie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym wywiera taki
sam skutek, jak prawomocne osądzenie sprawy. Nie można jednak przyjąć, że roz-
poznanie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, ze względu na charakter
tego postępowania, miałoby być równoznaczne z osądzeniem sprawy w rozumieniu
art. 366 k.p.c. W tym zakresie należy podzielić stanowisko kasacji powoda. Uzasad-
nia to uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji
do ponownego rozpoznania.
========================================