Wyrok z dnia 25 sierpnia 2004 r.
I PK 412/03

Organem właściwym do przyznania nagrody jubileuszowej zarządcy ko-
misarycznemu przedsiębiorstwa państwowego na podstawie art. 6 ust. 1
ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi
podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.) jest organ założycielski.

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Andrzej
Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2004 r.
sprawy z powództwa syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlo-
wego L. w Ł. w upadłości przeciwko Zbigniewowi W. o zwrot nienależnie pobranej
nagrody jubileuszowej, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 14 marca 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 900 zł
(dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Pozwany Zbigniew W. w okresie od 1 stycznia 1994 r. do 31 sierpnia 1994 r.
pełnił funkcję tymczasowego kierownika Przedsiębiorstwa ,,L.", zaś począwszy od
dnia 1 września 1994 r. powołany został przez Wojewodę Ł. na stanowisko zarządcy
komisarycznego. Pozwany zajmował stanowisko zarządcy komisarycznego do dnia
31 marca 2001 r. Pozwany powoływany był przez Wojewodę kilkakrotnie - na czas
określony - przy czym powołanie każdorazowo określało wysokość zryczałtowanego
wynagrodzenia miesięcznego. Ostatni raz pozwany powołany został z dniem 1
stycznia 2001 r. na czas określony do 31 lipca 2001 r. W powołaniu Wojewoda okre-
ślił zryczałtowane wynagrodzenie powoda na kwotę 3.300 zł miesięcznie brutto. Na
dzień 31 marca 2001 r. pozwany posiadał 40-letni staż pracy. W Przedsiębiorstwie
,,L." obowiązywał w tym okresie zakładowy regulamin wynagradzania, który przewi-
dywał prawo do nagrody jubileuszowej między innymi za 40-letni okres pracy. W dniu
30 marca 2001 r. z kasy Przedsiębiorstwa ,,L." wypłacono pozwanemu kwotę 16.500
zł brutto tytułem nagrody jubileuszowej za 40 lat pracy. Netto pozwany otrzymał
kwotę 13.365 zł. Pozwany został wezwany do zwrotu wypłaconej kwoty w terminie 7
dni od otrzymania wezwania. Pismo wzywające pozwany otrzymał w dniu 17 maja
2001 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia
w Łodzi wyrokiem z dnia 4 listopada 2002 r. [...] uwzględnił powództwo syndyka
masy upadłości Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowego ,,L." w Ł. w upadłości i za-
sądził na jego rzecz od pozwanego kwotę 16.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
25 maja 2001 r. tytułem nienależnie pobranej nagrody jubileuszowej oraz kwotę 2000
zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd Rejonowy wskazał, iż spór sprowadza się do
wykładni przepisów ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu niektórych osób
kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306), zaś stan fak-
tyczny jest bezsporny, bowiem pozwany nie kwestionował faktu, iż podjął jako za-
rządca komisaryczny decyzję o wypłaceniu nagrody jubileuszowej. Według Sądu
pierwszej instancji, art. 5 wskazanej ustawy ustanowia w ust. 1 zasadę, że osoby,
których ustawa dotyczy, mają prawo wyłącznie do wynagrodzenia miesięcznego.
Wyjątki od tej zasady wskazane są w ust. 2 i 3 tego artykułu, stanowiąc, iż osobom
tym mogą być przyznane świadczenia dodatkowe i nagroda roczna. Zgodnie z art. 11
ust. 3 tej ustawy, Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szcze-
gółowy wykaz świadczeń dodatkowych, oraz tryb ich przyznawania. Do dnia za-
mknięcia rozprawy rozporządzenie wykonawcze nie zostało wydane.
Następnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że skoro takie rozporządzenie nie
zostało do chwili obecnej wydane, to wolą ustawodawcy było nieprzyznawanie oso-
bom, których dotyczy ustawa, jakichkolwiek świadczeń dodatkowych. Wykładnia
przepisów, zdaniem sądu pierwszej instancji, prowadzi do wniosku, iż żaden podmiot
poza Prezesem Rady Ministrów nie ma legitymacji do uznania określonych świad-
czeń za świadczenia dodatkowe w rozumieniu ustawy. Zdaniem Sądu Rejonowego,
pozwany powinien zwrócić kwotę nagrody jubileuszowej w takiej wysokości, w jakiej
została ona wypłacona (brutto).
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana. Wyrok został za-
skarżony w całości. Wyrokowi zarzucono naruszenie przepisów Kodeksu pracy, Ko-
deksu postępowania cywilnego oraz ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, przez bezzasadne uznanie, że
wypłacona pozwanemu nagroda jubileuszowa była nienależna. W konkluzji apelacji
skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 14
marca 2003 r. [...] oddalił apelację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy uznał, że rozważania Sądu pierwszej instancji z uwagi na
zmianę stanu prawnego straciły na aktualności. W obecnym stanie prawnym nie
może być wątpliwości, że nagroda jubileuszowa może stanowić świadczenie dodat-
kowe, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Taki wniosek wy-
nika wprost z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21
stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które
mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi, oraz
trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139).
Ustawodawca w art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. nakazał Preze-
sowi Rady Ministrów określenie wykazu świadczeń dodatkowych i trybu ich przyzna-
wania. Prezes Rady Ministrów miał nie tylko możliwość wydania rozporządzenia wy-
konawczego do ustawy, lecz także obowiązek wydania takiego rozporządzenia.
Ustawodawca nie upoważnił Prezesa Rady Ministrów do określenia, od kiedy świad-
czenia te mają być przyznawane. Dlatego też w ocenie Sądu Okręgowego, § 4 roz-
porządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. został wydany z
przekroczeniem delegacji ustawowej. Prezes Rady Ministrów nie miał prawa do
określenia czasu, od którego świadczenia dodatkowe mogą być przyznawane. Takie
zachowanie Prezesa Rady Ministrów jest sprzeczne z art. 2 ust. 1 Konstytucji RP,
zgodnie z którym rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytu-
cji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd ten w świetle art. 178 ust. 1 Konstytu-
cji miał obowiązek zbadania, czy wydane rozporządzenie wykonawcze nie przekra-
cza upoważnienia wynikającego z ustawy, a w przypadku potwierdzenia takiego
faktu, nie był związany w toku orzekania całym lub częścią rozporządzenia wyko-
nawczego wydanego z przekroczeniem delegacji ustawowej.
Następnie Sąd drugiej instancji badał, czy postanowienia rozporządzenia Pre-
zesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. - poza wyłączonym § 4 - znajdują za-
stosowanie do sytuacji prawnych powstałych przed datą wejścia w życie tego rozpo-
rządzenia. Podejmując to rozważanie, Sąd Okręgowy stwierdził, że oczywiste jest, iż
zaniechanie organu konstytucyjnego takiego, jakim jest Prezes Rady Ministrów, nie
może pociągać niekorzystnych skutków dla obywateli. W celu ominięcia niekorzyst-
nych skutków wydania ze znacznym opóźnieniem rozporządzenia wykonawczego do
ustawy z dnia 3 marca 2000 r. konieczna jest taka interpretacja przepisów ustawy,
która skutki tego opóźnienia zniweluje. W ocenie Sądu, w zakresie tego, co jest
świadczeniem dodatkowym możliwym do przyznania oraz w zakresie trybu przyzna-
wania takiego świadczenia należy interpretować ustawę łącznie z rozporządzeniem
wykonawczym (mimo że faktycznie wówczas ono nie obowiązywało). Należy bowiem
w ocenie Sądu domniemywać, że wówczas wydane rozporządzenie Prezesa Rady
Ministrów zawierałoby identyczną treść normatywną, co rozporządzenie wydane
około 3 lat później.
Biorąc pod uwagę określoną wyżej zasadę, Sąd Okręgowy doszedł do wnio-
sku, iż również w dniu 30 marca 2001 r., kiedy to pozwanemuwypłacono nagrodę ju-
bileuszową za 40 lat pracy, nagroda ta była świadczeniem dodatkowym w rozumie-
niu art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Jednak w ocenie Sądu, ta nagroda
została wypłacona pozwanemu z naruszeniem prawa, gdyż nie została przyznana
przez właściwy organ. To, że pozwany nie mógł jako zarządca komisaryczny samo-
dzielnie podjąć decyzji o wypłaceniu sobie samemu nagrody jubileuszowej wynika z
§ 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r.,
który wyłączną kompetencję do przyznawania świadczeń dodatkowych pozostawia
właściwemu organowi. Wobec braku stosownej decyzji Wojewody Ł. w przedmiocie
przyznania pozwanemu nagrody jubileuszowej wypłacona mu kwota 16.500 zł jest
świadczeniem nienależnym, które zgodnie z art. 405 k.c. w związku z art. 300 k.p.
podlega zwrotowi.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi pozwany złożył kasację, w
której zaskarżył w całości wyrok, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. § 3
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. w
związku z art. 2 Konstytucji RP przez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu i
przyjęcie, że miał on zastosowanie do pozwanego z mocą wsteczną, a w konse-
kwencji - niezastosowanie art. 5 ust. 2 w związku z art. 2 pkt 1 i art. 1 pkt 1 ustawy z
3 marca 2000 r., mimo zaistniałych ku temu przesłanek.
Pozwany wskazał, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne w po-
staci pytania o zasadność (bądź niezasadność) stosowania z mocą wsteczną przepi-
sów wykonawczych regulujących tryb przyznawania świadczeń dodatkowych, o któ-
rych mowa w art. 5 ust. 2 w związku z art. 11 ust. 3 ustawy z 3 marca 2000 r., a
także o skutki naruszenia przez Prezesa Rady Ministrów obowiązku wydania przepi-
sów wykonawczych do ustawy, a w szczególności wpływu naruszenia tego obo-
wiązku na sytuację prawną obywateli.
Pozwany uzasadniał, że ,,istotność" zagadnienia prawnego sprowadza się do
konieczności oceny przyjętej przez Sąd Okręgowy konstrukcji domniemania iden-
tycznej treści aktu normatywnego. Sąd Okręgowy uznał, że gdyby Prezes Rady Mini-
strów wydał rozporządzenie wykonawcze do ustawy z 3 marca 2000 r. w terminie do
tego przewidzianym (tj. najpóźniej z wejściem ustawy w życie), to treść tego rozpo-
rządzenia byłaby identyczna z rozporządzeniem wydanym w 2003 r., także jeżeli
chodzi o tryb przyznawania świadczeń dodatkowych określonych w art. 5 ust. 2 tej
ustawy. Przyjęta przez Sąd Okręgowy konstrukcja domniemania identycznej treści
aktu normatywnego jest - zdaniem skarżącego - równoznaczna z naruszeniem zaka-
zu działania prawa wstecz (art. 2 Konstytucji RP). Skutki naruszenia przez Prezesa
Rady Ministrów obowiązku przygotowania aktu wykonawczego tak, aby wszedł on w
życie równolegle z ustawą powinny polegać na: a) pomocniczej tylko roli rozporzą-
dzenia, jeżeli chodzi o definiowanie pojęcia ,,świadczenie dodatkowe" w kontekście
art. 5 ust. 2 ustawy; b) niedopuszczalności stosowania w stosunku do osób, które
otrzymały świadczenia dodatkowe przed dniem 1 stycznia 2003 r., przepisów okre-
ślających tryb przyznawania tych świadczeń.
Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
oddalenie powództwa w całości wraz z zasądzeniem od powoda kosztów postępo-
wania w sprawie (w tym kosztów adwokackich za drugą i trzecią instancję według
norm przepisanych), względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi.
W odpowiedzi na kasację powód wniósł o oddalenie kasacji w całości i zasą-
dzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm ustawowych. Zdaniem powo-
da, kasacja jest niezasadna, gdyż wyrok Sądu Okręgowego przyjmujący najkorzyst-
niejszą dla pozwanego interpretację przepisów obowiązujących w tym stanie faktycz-
nym, jest wyrokiem prawidłowym i nie powinien być zmieniony.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z
dnia 21 stycznia 2003 r. Zgodnie z tym przepisem, osobom wymienionym w art. 2 pkt
1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. zatrudnionym w podmiotach, o których mowa w art.
1 pkt 1-7 tej ustawy, świadczenia dodatkowe przyznaje właściwy organ z własnej
inicjatywy lub na umotywowany wniosek rady nadzorczej albo innego statutowego
organu nadzorczego.
Na wstępie należy stwierdzić, że trafny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że w
dniu 31 marca 2001 r. nagroda jubileuszowa była świadczeniem dodatkowym w ro-
zumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmio-
tami prawnymi, mimo że rozporządzenie wykonawcze do ustawy, które w przepisie §
2 ust. 1 zaliczyło wprost nagrodę jubileuszową do katalogu świadczeń dodatkowych,
zostało wydane dopiero w dniu 21 stycznia 2003 r. Powyższa wykładnia art. 5 ust. 2
ustawy jest konieczna dla zniesienia niekorzystnych skutków znacznego opóźnienia
Prezesa Rady Ministrów w realizacji obowiązku wykonania upoważnienia przewi-
dzianego w art. 11 ust. 3 ustawy, który zobowiązywał między innymi do określenia
szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, o których mowa w art. 11 ust. 1
ustawy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że długotrwałe, uporczywe i nieusprawiedli-
wione żadnymi obiektywnymi okolicznościami niewykonywanie przez Prezesa Rady
Ministrów powyższego upoważnienia ustawowego doprowadziło do wytworzenia się
naruszającego zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP)
stanu niepewności prawnej co do rodzaju i liczby świadczeń dodatkowych, które
mogą być przyznane osobom wymienionym w art. 2 pkt 1-4 ustawy. Obecnie nie
może już budzić wątpliwości, że od dnia wejścia w życie ustawy o wynagradzaniu
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, nagroda jubileuszowa była
świadczeniem dodatkowym w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy, co nie oznacza, że
chodzi tu o tak, czy inaczej, rozumiany retroaktywny lub retrospektywny skutek roz-
porządzenia z dnia 21 stycznia 2003 r.
Sąd Najwyższy nie podziela poglądu, że osoby wymienione w art. 2 pkt 1-4
ustawy nabywają prawo do świadczenia dodatkowego, w tym nagrody jubileuszowej,
z mocy przepisu art. 5 ust. 2 ustawy. Z brzmienia tego przepisu wynika bowiem jed-
noznacznie, że świadczenie dodatkowe ma charakter świadczenia fakultatywnego,
skoro - w przeciwieństwie do wynagrodzenia miesięcznego, które przysługuje (art. 5
ust. 1 ustawy) - może być ono przyznane, a zatem do uznania właściwego organu
należy przyznanie nagrody jubileuszowej. Należy stwierdzić, że pozwany nie nabył
prawa do nagrody jubileuszowej za 40 lat pracy na podstawie art. 5.1 zakładowego
systemu wynagradzania pracowników Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowego ,,W."
w Ł., który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1994 r. w związku z § 5 załącznika nr
1, przewidującego, że pracownikowi, po udokumentowaniu przepracowania określo-
nej liczby lat, przysługuje nagroda jubileuszowa. Zgodnie bowiem z trafną wykładnią
przepisu art. 241 23 § 2 k.p. zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 paź-
dziernika 1999 r., I PKN 159/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 109), postanowienia
zakładowego układu zbiorowego dotyczące gratyfikacji jubileuszowej nie mają zasto-
sowania do osób wymienionych w tym przepisie, do których niewątpliwie należy po-
zwany.
Z niekwestionowanych ustaleń Sądów obu instancji wynika jednoznacznie, że
nagroda jubileuszowa za 40 lat pracy nie została przyznana pozwanemu przez wła-
ściwy organ, lecz to pozwany jako zarządca komisaryczny podjął samodzielnie decy-
zję o wypłaceniu sobie samemu tej nagrody. Sąd drugiej instancji trafnie uznał, że
pozwany nie mógł jako zarządca komisaryczny podjąć decyzji o przyznaniu sobie
nagrody jubileuszowej. Należy tu mieć wszakże na uwadze, że niezależnie od cha-
rakteru zatrudnienia i statusu pracowniczego zarządcy komisarycznego (por. np. wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1998 r., I PKN 536/97), z przepisów ustawy
o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi wynika jedno-
znacznie, że organem właściwym do ustalania wynagrodzenia miesięcznego zarząd-
cy komisarycznego, w przedsiębiorstwie państwowym, jest organ założycielski (art. 6
ust. 1 z zastrzeżeniem ust. 3 ustawy). Organ założycielski, jak trafnie przyjął Sąd
drugiej instancji, jest także organem właściwym do przyznania zarządcy komisarycz-
nemu nagrody jubileuszowej, co wynika z wykładni systemowej przepisów ustawy o
wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, której rezultaty
rozporządzenie z dnia 21 stycznia 2003 r. jedynie potwierdza. Nie można bowiem
przyjmować, że skutkiem niewykonania w rozsądnym terminie upoważnienia usta-
wowego zobowiązującego Prezesa Rady Ministrów do określenia w drodze rozpo-
rządzenia między innymi trybu przyznawania świadczeń dodatkowych było to, iż od
dnia wejścia w życie ustawy do dnia wejścia w życie rozporządzenia, a zatem przez
okres ponad dwóch lat, nie obowiązywały żadne reguły przyznawania i wypłacania
świadczeń dodatkowych, w tym nagrody jubileuszowej. Przeciwnie, przepisy ustawy
dają wystarczające podstawy do uznania, że pozwany z pewnością nie był organem
właściwym do przyznania sobie nagrody jubileuszowej i nie jest to z pewnością
wsteczne zastosowanie przepisu § 3 ust. 1 rozporządzenia, co nietrafnie zarzuca
wnoszący kasację.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================