Wyrok SN - I PK 348/03
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PK 348/03
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/24/417
Data wydania:2004-02-05

Wyrok z dnia 5 lutego 2004 r.
I PK 348/03

Wiek emerytalny upoważniający do uzyskania prawa do emerytury górni-
czej na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm.) jest wiekiem emerytalnym w rozumieniu art. 39 k.p., w
brzmieniu tego przepisu obowiązującym do 31 grudnia 2003 r.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Hajn (sprawozdawca), Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 lutego 2004 r. sprawy z
powództwa Jana T. przeciwko R. Spółce Węglowej Spółce Akcyjnej w R.Ś. o przy-
wrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z dnia 20 marca 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Powód Jan T. żądał przywrócenia do pracy w pozwanej R. Spółce Węglowej
SA Kopalni Węgla Kamiennego ,,H." w R.Ś. W uzasadnieniu pozwu podał, że przy-
czyna wypowiedzenia - restrukturyzacja i zmniejszanie zatrudnienia, została określo-
na zbyt ogólnie, a ponadto pozwana dokonywała przyjęć do pracy. Ponadto wskazał,
że wiek emerytalny dla pracowników zatrudnionych pod ziemią zgodnie z wymaga-
niami art. 34 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) wynosi 50 lat. Oznacza
to, że wypowiedzenie narusza art. 39 k.p., ponieważ w dniu wypowiedzenia, tj. 10
października 2001 r., mając ukończone 48 lat był on objęty ochroną przed wypowie-
dzeniem.
Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej wyrokiem z 23 maja 2002 r. oddalił po-
wództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był ostatnio zatrudniony na stanowisku
nadsztygara. Pozwana wypowiedziała mu umowę o pracę, podając jako przyczynę
wypowiedzenia restrukturyzację zatrudnienia w R. Spółce Węglowej SA i koniecz-
ność zmniejszenia zatrudnienia w Kopalni Węgla Kamiennego ,,H.". Okres wypowie-
dzenia upłynął 31 stycznia 2002 r. W dacie wypowiedzenia powód miał 27-letni staż
pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze pod ziemią. Staż ten uprawniał go do
przejścia na emeryturę bez względu na wiek. W okresie wypowiedzenia pozwana
przyjmowała nowych pracowników, w tym osobę, która po zwolnieniu powoda zajęła
jego miejsce. Oceniając zasadność wypowiedzenia Sąd Rejonowy uznał, że wska-
zana powodowi przyczyna nie jest ogólna i znajduje oparcie w treści ustawy z dnia
26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania
w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.). Pozwana musiała przeprowadzić
restrukturyzację zatrudnienia, a uznanie posiadania uprawnień emerytalnych za kry-
terium doboru pracowników do zwolnienia w pierwszej kolejności było zgodne z za-
sadami współżycia społecznego. Skoro powód w dacie zwolnienia posiadał upraw-
nienia emerytalne, to nie korzystał on z ochrony określonej w art. 39 k.p.
Powód w apelacji podnosił, że przysługiwała mu ochrona przed wypowiedze-
niem określona w art. 39 k.p. Wiek emerytalny dla pracownika zatrudnionego pod
ziemią wynosi 50 lat, a on w dniu wypowiedzenia miał ukończone 48 lat. W tej sytua-
cji posiadanie prawa do emerytury bez względu na wiek nie wyłączało szczególnej
ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę uregulowanej w art. 39 k.p.
Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z 20 marca 2003 r. zmienił zaskarżony
wyrok i przywrócił powoda do pracy. Wskazał, że przyjmuje ustalenia Sądu Rejono-
wego za własne, ale nie podziela jego interpretacji art. 39 k.p. i w związku z tym
uznaje apelację za zasadną. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji
przeprowadził szczegółowe postępowanie dowodowe ustalając fakty, których żadna
ze stron nie kwestionowała. Trafnie ocenił zasadność wypowiedzenia, gdyż restruk-
turyzacja zatrudnienia była rzeczywiście prowadzona w pozwanej Spółce i stanowiła
uzasadnioną przyczynę wypowiadania umów o pracę. Podniesiony przez powoda
zarzut naruszenia art. 39 k.p. nie został jednak właściwie rozważony przez Sąd
pierwszej instancji. Powód w chwili wypowiadania mu umowy o pracę miał ukoń-
czone 48 lat i posiadał 27 lat stażu pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy pod ziemią. W jego przypadku, zgodnie z art. 34 ust. 2 w związku z art.
49 ustawy o emeryturach i rentach, wiek emerytalny wynosi 50 lat. Jest to ,,wiek
emerytalny", o którym stanowi art. 39 k.p. Nie jest to wiek uprawniający do wcze-
śniejszej emerytury, lecz ,,normalny" wiek emerytalny. W tym stanie rzeczy w chwili
wręczania wypowiedzenia powód był niewątpliwie chroniony na podstawie art. 39
k.p. Sąd Okręgowy podkreślił, że Sąd Najwyższy w wyroku z 29 lipca 1997 r., I PKN
227/97 (OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 326), zajął analogiczne stanowisko przyjmując,
że wiek emerytalny w rozumieniu art. 39 k.p. dla pracownika kolejowego wynosi w
odniesieniu do mężczyzn 60 lat. W tej sytuacji orzeczenie Sądu pierwszej instancji
musiało zostać zmienione, a zgodnie z art. 45 § 1 i 3 k.p. Sąd Okręgowy mógł orzec
tylko o przywróceniu powoda do pracy.
Kasację od powyższego wyroku złożyła pozwana R. Spółka Węglowa, wno-
sząc o jego zmianę poprzez oddalenie apelacji powoda, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi drugiej instancji.
Jako podstawę kasacji strona skarżąca wskazała naruszenie prawa materialnego, tj.
art. 39 k.p. w związku z art. 48 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, poprzez ich
błędną wykładnię. Zdaniem skarżącej powód nie był chroniony przez art. 39 k.p., po-
nieważ przepis ten dotyczy tak zwanego ,,powszechnego wieku emerytalnego". Za-
kaz wypowiedzenia nie obejmuje więc pracowników, którzy zamierzają przejść na
swój wniosek na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 29 i 31 wymienionej
ustawy oraz osób, które mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istotą rozpoznawanego sporu jest ustalenie, czy powodowi przysługiwała
ustanowiona w art. 39 k.p. ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie
poprzedzającym nabycie przez niego prawa do emerytury górniczej przewidzianej w
art. 34 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach i rentach. Zdaniem powoda
ochrona taka mu przysługiwała. W opinii strony pozwanej nie miał on do niej prawa,
ponieważ art. 39 k.p. dotyczy tylko ochrony przed osiągnięciem powszechnego wieku
emerytalnego, który w przypadku powoda wynosi 65 lat.
Zgodnie z art. 39 k.p., w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2003 r., i z
tego względu znajdującym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, pracodawca nie
może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 2
lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzy-
skanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Przepis ten ustala dwie prze-
słanki objęcia pracownika przewidzianą w nim ochroną przed wypowiedzeniem.
Pierwszą jest wkroczenie w okres dwóch lat poprzedzających osiągnięcie ,,wieku
emerytalnego", drugą zaś posiadanie stażu emerytalnego umożliwiającego uzyska-
nie prawa do emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego. Proste wyliczenie
wskazuje, że chodzi tu o staż wymagany przez przepisy prawa pomniejszony o dwa
lata.
W przypadku powoda w grę wchodzą cztery hipotetyczne możliwości uzyska-
nia prawa do emerytury, to jest prawa do: 1) emerytury górniczej bez względu na
wiek i zajmowane stanowisko, przysługującej pracownikom urodzonym po 31 grudnia
1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat
(art. 48 ustawy o emeryturach i rentach); 2) emerytury górniczej przysługującej pra-
cownikowi urodzonemu po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli
ukończył 50 lat życia, ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy
równorzędnej i okresami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 25 lat (mężczy-
zna), w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej określonej w art. 36 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach oraz nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a
określone wyżej warunki do uzyskania emerytury spełni do 31 grudnia 2006 r. i został
z nim rozwiązany stosunek pracy (art. 34 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o emery-
turach i rentach); 3) emerytury górniczej przysługującej pracownikowi, który ukończył
55 lat, ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej i
okresami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 25 lat (mężczyzna), w tym co
najmniej 5 lat pracy górniczej i spełniającemu pozostałe warunki jak w pkt (2) (art. 34
ust. 1 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach i rentach); 4) emerytury przysługują-
cej ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którzy osiągnęli, w przypadku
mężczyzn, wiek emerytalny, wynoszący co najmniej 65 lat.
Należy wykluczyć możliwość rozciągnięcia ochrony z art. 39 k.p. na okres po-
przedzający nabycie prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek (pkt 1). Nie
ulega wątpliwości, że w chwili wypowiedzenia powodowi przysługiwało już takie
prawo. Sąd Okręgowy ocenił jednak trafnie, że data, w której pracownik uzyskuje
prawo do takiej emerytury nie jest datą osiągnięcia wieku emerytalnego w rozumieniu
art. 39 k.p. Przepis ten bowiem stanowi o pracowniku, ,,któremu brakuje nie więcej
niż 2 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego". Nie może więc dotyczyć to sytuacji z
art. 48 ustawy o emeryturach i rentach, skoro przesłanką, od której przepis ten uza-
leżnia prawo do emerytury górniczej jest jedynie okres zatrudnienia bez względu na
wiek. Z istoty tego unormowania wynika zatem, że wiek emerytalny nie jest prze-
słanką nabycia prawa do regulowanej w nim emerytury.
Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku okresu poprzedzającego uzy-
skanie prawa emerytury górniczej przysługującej na podstawie art. 34 ust. 2 w
związku z art. 49 ustawy o emeryturach i rentach pracownikowi, który ukończył 50
lat, tj. okresu, w którym znajdował się powód w dniu wypowiedzenia umowy o pracę.
W tym przypadku ustawa o emeryturach i rentach nazywa wprost wskazany wiek 50
lat wiekiem emerytalnym, używając tym samym określenia jednobrzmiącego z tym
terminem użytym w art. 39 k.p. Podstawowa reguła wykładni, nakazująca przyznanie
pierwszeństwa wykładni językowej w sytuacji jednoznacznego brzmienia przepisów
(clara non sunt interpretanda), wskazuje zatem, że okres ten jest objęty rozważaną
ochroną. Nie ma podstaw, aby temu samemu określeniu ,,wiek emerytalny" występu-
jącemu w rozważanych przepisach nadawać różne znaczenie. Wniosek ten mogłyby
podważyć jedynie istotne względy natury systemowej lub funkcjonalnej. W przekona-
niu Sądu Najwyższego względy takie w rozpatrywanym przypadku nie występują. Co
więcej, za powyższym wnioskiem przemawiają argumenty o charakterze systemo-
wym i funkcjonalnym przedstawione przez Sąd Najwyższy w wyroku z 29 lipca 1997
r., I PKN 227/97 (OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 326) oraz z w wyroku z 28 marca
2002 r., I PKN 141/01 (Prokuratura i Prawo 2003 nr 2, s. 43), w którym Sąd Najwyż-
szy wprost odniósł się także do rozpatrywanego w niniejszej sprawie zagadnienia
wcześniejszego wieku emerytalnego górników i jego znaczenia dla wykładni art. 39
k.p. W tym stanie rzeczy, skoro powód w chwili wypowiedzenia mu umowy o pracę
spełniał warunki niezbędne do objęcia go ochroną przed wypowiedzeniem w myśl
art. 39 k.p., to wypowiedzenie nastąpiło z naruszeniem prawa, co przesądza o traf-
ności zaskarżonego wyroku.
W uzupełnieniu powyższych uwag należy wskazać, że przyjęcie, iż wiekiem
emerytalnym dla powoda jest 50 lat, przy spełnieniu pozostałych warunków wymaga-
nych przez art. 34 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach i rentach, ozna-
cza, że nie będzie on już mógł skorzystać ochrony ustalonej w art. 39 k.p. w okresie
2 lat poprzedzających osiągnięcie przez niego kolejnych dat, wyznaczonych przez
zdarzenia określone wyżej w pkt 2) i 4), bowiem ochrona ta przysługuje pracowni-
kowi tylko jeden raz (zob. wskazany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z 28 marca
2002 r., I PKN 141/01).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PK 218/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/92
2008-02-04 
[IA] I PK 197/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/65
2008-01-22 
[IA] I PK 196/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/89
2008-01-29 
[IA] I PK 195/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/90
2008-01-30 
[IA] I PK 193/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/91
2008-02-04 
  • Adres publikacyjny: