Wyrok z dnia 11 lipca 2006 r.
I PK 290/05

Odszkodowania z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy oraz z
tytułu powstrzymywania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wo-
bec pracodawcy nie są objęte ograniczeniami wynikającymi z ustawy z dnia 3
marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami praw-
nymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Zbigniew Hajn (sprawoz-
dawca), SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lipca
2006 r. sprawy z powództwa Sławomira Ś. przeciwko ,,F.C." SA w C. o odszkodowa-
nie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 22 kwietnia 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił apelację po-
zwanego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Częstochowie z 3 listopada 2004 r., zasądzającego od niego na rzecz powoda
39.412,59 zł z ustawowymi odsetkami od 8 listopada 2002 r. (pkt 1 wyroku), 39.412
zł z ustawowymi odsetkami od 1 marca 2003 r. (pkt 2) i umarzającego postępowanie
w sprawie w pozostałym zakresie (pkt 3).
Powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej 39.412,50 zł tytułem od-
szkodowania wynikającego z zakładowego układu zbiorowego pracy za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz 39.412 zł z ustawowymi odsetkami tytułem
odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji. W odpowiedzi na po-
zew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.
Zgodnie z ustaleniami Sądu Okręgowego, powód (zatrudniony w pozwanym
przedsiębiorstwie od 26 stycznia 1978 r.) objął 1 marca 2000 r. stanowisko prezesa
zarządu - dyrektora naczelnego, a 14 marca 2000 r. strony zawarły umowę o zakazie
konkurencji w okresie 6 miesięcy od dnia zaprzestania pełnienia przez powoda funk-
cji kierowniczej. W § 3 ust. 2 umowy pozwany zobowiązał się do zapłaty powodowi w
czasie trwania klauzuli konkurencyjnej odszkodowania w wysokości 50% przeciętne-
go wynagrodzenia pobieranego w ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej przez
okres odpowiadający okresowi obowiązywania klauzuli konkurencyjnej. Dnia 2 kwiet-
nia 2002 r. pozwany doręczył powodowi pismo rozwiązujące umowę o pracę bez wy-
powiedzenia z winy pracownika, od którego powód odwołał się do sądu pracy. Wyro-
kiem z 16 października 2002 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Częstochowie zasądził od pozwanego na rzecz powoda 39.412,44 zł tytułem od-
szkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę.
Zdaniem Sądu Okręgowego, obowiązujący w pozwanym przedsiębiorstwie
układ zbiorowy pracy stanowi podstawę do przyznania powodowi odszkodowania w
wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia w związku z rozwiązaniem z nim umowy
o pracę z naruszeniem prawa. Wynika to z art. 12 pkt 1 i 2 układu. Zastosowaniu
tego przepisu do powoda nie przeszkadza art. 24126 § 2 k.p., który wyłącza zastoso-
wanie zakładowych układów pracy do ustalania zasad wynagradzania osób zarzą-
dzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Artykuł 12 układu zbiorowego nie
dotyczy zasad wynagradzania, lecz odszkodowań przewidzianych art. 45 k.p. i 56
k.p., podczas gdy przez zasady wynagradzania art. 24126 § 2 k.p. należy rozumieć
postanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia oraz innych (do-
datkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje zatem zasad przyznawania
innych świadczeń związanych z pracą, np. nagród jubileuszowych lub odpraw pie-
niężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę (wyrok Sądu
Najwyższego z 24 marca 1999 r., I PKN 634/98, OSNP 2000 nr 10, poz. 383). Z tego
względu Sąd Okręgowy uznał zasadność roszczeń powoda o wypłatę odszkodowa-
nia w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia tytułem uzupełnienia odszkodowa-
nia przewidzianego w art.12 układu zbiorowego. W ocenie Sądu Okręgowego za-
sadne okazało się również roszczenie powoda o odszkodowanie wynikające z za-
wartej umowy o zakazie konkurencji.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego pozwany wniósł o jego zmianę i od-
dalenie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Pozwany podniósł między innymi, że od-
szkodowanie zasądzone na rzecz powoda z tytułu rozwiązania stosunku pracy prze-
kracza granice godziwości i powinno być uznane za sprzeczne z zasadami współży-
cia społecznego. Natomiast zawarta między stronami umowa o zakazie konkurencji
miała charakter pozorny i była nieważna. Sąd nie ustalił również, czy żądane przez
powoda odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji, nie przekracza do-
puszczalnej wysokości określonej w art. 8 ustawy o wynagradzaniu osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi.
Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny wskazał, że - wbrew zarzu-
tom pozwanego - art. 24126 § 2 k.p.c. nie wyłączył uprawnień powoda do odszkodo-
wania z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy. W przypadku zakładowego
układu zbiorowego do osób zarządzających w imieniu zakładu pracy nie mają jedynie
zastosowania ujęte w nim zasady wynagradzania. Natomiast pozostałe postanowie-
nia układu zakładowego mają do tych osób zastosowanie. Artykuł 12 układu nie do-
tyczy zasad wynagradzania. Znajduje się on w rozdziale 2 tego aktu, podczas gdy
zasady wynagradzania zostały określone w rozdziale 4. Odszkodowanie z tytułu nie-
zgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę przewidziane w przepisach Kodek-
su pracy i układu zakładowego nie jest wynagrodzeniem za pracę. Stanowi ono re-
kompensatę majątkową za niezgodne z prawem rozwiązanie z pracownikiem umowy
o pracę niezależnie od zakresu szkody doznanej przez pracownika. Odniesienie jego
wysokości do otrzymywanego przez pracownika wynagrodzenia za pracę nie może
świadczyć o tym, że jest ono wynagrodzeniem za pracę. Brak jest również podstaw
do przyjęcia, że zasądzenie tego odszkodowania narusza zasady współżycia spo-
łecznego, ponieważ jego wysokość została ustalona dla wszystkich pracowników w
wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia.
Z kolei zasądzenie przez Sąd Okręgowy w pkt 2 wyroku odszkodowania w
wysokości 50% wynagrodzenia osiąganego przez powoda przez okres 6-ciu miesię-
cy od dnia zaprzestania sprawowania funkcji kierowniczej wynikało z treści zawartej
między stronami umowy o zakazie konkurencji. W toku postępowania przed Sądem
Okręgowym pozwany nie podnosił zarzutu, że zawarta umowa o zakazie konkurencji
była umową pozorną, a w apelacji nie wskazał na przyczyny dla których nie powoły-
wał się w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji na te okoliczności.
Poza tym w świetle dokonanych ustaleń brak jest podstaw do podzielenia tych za-
rzutów. W imieniu strony pozwanej umowę o zakazie konkurencji zawarł prezes rady
nadzorczej pozwanej, z upoważnienia tej rady. Zatem na radzie nadzorczej spoczy-
wał obowiązek rozważenia, czy należy objąć powoda zakresem działalności konku-
rencyjnej po zakończeniu stosunku pracy. Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda
odszkodowanie, a nie wynagrodzenie za pracę. Dlatego też wysokość tego świad-
czenia nie podlega ograniczeniom wynikającym z art. 8 i 11 ustawy o wynagradzaniu
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia przepisów prawa
materialnego, pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości zarzucając: 1)
niewłaściwe zastosowanie art. 2 ust. 3 w związku z art. 5 i w związku z art. 11 ustawy
z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami
prawnymi, polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, że przy-
znanie powodowi na mocy postanowień układu zbiorowego sześciomiesięcznego
odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę nie jest
sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, tj. z wymienionymi
przepisami ustawy z dnia 3 marca 2000 r. oraz uznanie, że powodowi jako członkowi
zarządu jednoosobowej spółki utworzonej przez Skarb Państwa należało się odszko-
dowanie z tytułu klauzuli konkurencyjnej, niewymienione w tej ustawie; 2) naruszenie
art. 11 ust. 2 wymienionej ustawy z 3 marca 2000 r. w związku z art. 7 Konstytucji RP
i obwieszczeniem Prezesa GUS z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2001
r. (M.P. Nr 3, poz. 63), polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instan-
cji, że przyznane powodowi odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwią-
zania umowy o pracę w wysokości 39.412,50 zł. nie przewyższa maksymalnej warto-
ści świadczeń dodatkowych określonej w tym przepisie, obejmującej 12-krotność
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, podczas gdy
w IV kwartale 2001 r. wynagrodzenie to wyniosło zgodnie z wyżej powołanym ob-
wieszczeniem Prezesa GUS 2.344,00 zł., co przemnożone przez 12 daje kwotę
28.128,00 zł.; 3) naruszenie art. 11 ust. 2 ustawy z 3 marca 2000 r. w związku z art.
7 Konstytucji RP i wyżej wymienionym obwieszczeniem Prezesa GUS z dnia 15
stycznia 2002 r., polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, że
przyznane powodowi odszkodowanie wynikające z umowy o zakazie konkurencji w
wysokości 39.412,00 zł. nie przewyższa maksymalnej wartości świadczeń dodatko-
wych obejmującej 12-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sekto-
rze przedsiębiorstw, podczas gdy w IV kwartale 2001 r. wynagrodzenie to wyniosło
zgodnie z wyżej powołanym obwieszczeniem Prezesa GUS 2.344,00 zł., co prze-
mnożone przez 12 daje kwotę 28.128,00 zł.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o zmianę
tego wyroku i oddalenie powództwa w całości.
W uzasadnieniu skargi pełnomocnik pozwanego podkreślił, że z art. 5 ust. 1-3
ustawy z 3 marca 2000 r. wynika, iż powodowi nie należą się inne świadczenia niż
wymienione w ustawie, a odszkodowania przyznane powodowi nie zostały w niej
wymienione. W związku z tym nie ma on do nich prawa. Jednocześnie jednak po-
zwany nie kwestionuje prawa powoda do odszkodowania z tytułu niezgodnego z
prawem rozwiązania stosunku pracy w wysokości przewidzianej w Kodeksie pracy.
Ponadto skarżący stwierdza, że gdyby nawet przyjąć, że świadczenie odszkodowaw-
cze z tego tytułu przysługuje powodowi w wysokości przewyższającej 3-krotność
jego wynagrodzenia za pracę, to jako świadczenie dodatkowe w rozumieniu art. 5
ust. 2 ustawy z 3 marca 2000 r., nie mogłoby przekroczyć 12-krotności przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego
osób objętych tą ustawą. To samo rozumowanie należy odnieść do odszkodowania z
tytułu klauzuli konkurencyjnej. Również ono nie mogłoby przekroczyć 12-krotności
wskazanego wyżej wynagrodzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie art. 5 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierują-
cych niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.; powoływanej
dalej jako ,,ustawa"), osobom kierującym jednostkami organizacyjnymi wymienionymi
w jej art. 2 (w tym powodowi), niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy
lub rodzaju umowy cywilnoprawnej stanowiącej podstawę zatrudnienia, przysługuje
wyłącznie wynagrodzenie miesięczne (ust. 1), z tym, że osobom, o których mowa w
art. 2 pkt 1-4 (do tej grupy należał powód), mogą być przyznane świadczenia dodat-
kowe (ust. 2) i nagroda roczna (ust. 3). Stosownie do art. 11 ustawy świadczeniami
dodatkowymi są świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym: bytowe, socjalne, komuni-
kacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone
w regulaminach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbioro-
wych pracy oraz w odrębnych przepisach (ust. 1). Maksymalna wartość tych świad-
czeń w ciągu roku nie może przekroczyć dwunastokrotności przeciętnego miesięcz-
nego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego tych
osób (art. 11 ust. 2).
W świetle powyższych przepisów podstawowe znaczenie dla oceny zasadno-
ści skargi kasacyjnej ma rozstrzygnięcie, czy odszkodowania uzyskane przez powo-
da w wyniku podjęcia przez Sąd Apelacyjny zaskarżonego orzeczenia podlegają re-
żimowi ustawy, a szczególnie, czy mieszczą się one w określeniu ,,świadczenia do-
datkowe" (art. 5 ust. 2 i art. 11 ust. 1). Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie są one
objęte pojęciem ,,wynagrodzenie miesięczne".
W ocenie Sądu Najwyższego odszkodowania z tytułu bezprawnego rozwiąza-
nia stosunku pracy lub powstrzymywania się od prowadzenia działalności konkuren-
cyjnej wobec pracodawcy nie są objęte ograniczeniami wynikającymi z ustawy o wy-
nagradzaniu osób kierujących podmiotami prawnymi. Jak trafnie wskazał Sąd Naj-
wyższy w wyroku z 16 lutego 2005 r., I PK 174/04, (OSNP 2005 nr 20, poz. 319),
ustawa zawiera uregulowania o charakterze wyjątkowym, których nie można wykła-
dać rozszerzająco. Warto dodać, że ustawa wprowadza odstępstwa od podstawo-
wych zasad kształtowania treści umowy o pracę, tj. od zasady swobody umów i za-
sady uprzywilejowania pracownika, w których świetle strony mogą swobodnie regu-
lować swoje prawa i obowiązki, pod warunkiem, że nie pogarsza to sytuacji pracow-
nika w porównaniu z przepisami prawa pracy (art. 3531 k.c. w związku z art. 300 k.p. i
art. 18 § 1 k.p.). Zakres zastosowania tej ustawy musi być zatem określany z
uwzględnieniem wymogów ścisłej i restryktywnej wykładni. Ustawa, jak wynika z jej
tytułu, dotyczy wynagradzania wskazanych w niej osób zajmujących kierownicze
stanowiska, co obejmuje zasady przyznawania im wynagrodzenia miesięcznego,
świadczeń dodatkowych i nagród rocznych. Reguluje one zatem korzyści uzyskiwane
przez ,,osobę kierującą". W szczególności do takich korzyści odnosi się również ter-
min ,,świadczenia dodatkowe", tj. świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne, oraz
ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone w regulami-
nach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy
oraz w odrębnych przepisach, przysługujące z tytułu zatrudnienia (art. 11 ust.1),
określanego przez ustawę, jako ,,świadczenie pracy lub usług związanych z zarzą-
dzaniem" (art. 5 ust. 4). Taki charakter świadczeń dodatkowych potwierdza również
ich wyliczenie zawarte w § 2 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia
21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które
mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi, oraz
trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139). Nie ulega wątpliwości, że wyżej wy-
mienione odszkodowania nie są wynagrodzeniem za pracę ani innymi (dodatkowymi)
korzyściami związanymi ze świadczeniem pracy lub usług związanych z zarządza-
niem, lecz stanowią rekompensatę szkody poniesionej przez pracownika (osobę
kierującą), odpowiednio: wskutek bezprawnego rozwiązania stosunku pracy lub nie-
możności wykonywania pracy w zakresie objętym zakazem konkurencji. Nie miesz-
czą się więc w ogóle w zakresie regulacji ustawy, a w szczególności w pojęciu
,,świadczenia dodatkowe".
Należy również podkreślić, że nawet gdyby hipotetycznie założyć, że rozwa-
żane odszkodowania są świadczeniami dodatkowymi w rozumieniu ustawy, to art. 11
ust. 1 wymaga, aby były to świadczenia ,,inne bądź wyższe niż ustalone w regulami-
nach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy
oraz w odrębnych przepisach". Tymczasem odszkodowania żądane przez powoda
są określone, odpowiednio: układem zbiorowym (odszkodowanie za niezgodne z
prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę) oraz Kodeksem pracy (odszkodowanie
wynikające z umowy o zakazie konkurencji). Nie są więc one ,,inne". Ich wysokość
odpowiada dyspozycjom zakładowego układu zbiorowego (art. 12) i Kodeksu pracy
(art. 1012 § 3 k.p.). Nie są więc także wyższe. Wobec powyższego zarzuty narusze-
nia przez zaskarżony wyrok wymienionych w skardze przepisów ustawy ,,o osobach
kierujących" oraz związanych z nią przepisów (obwieszczenia Prezesa GUS z dnia
15 stycznia 2002 r.) okazały się nieuzasadnione. Natomiast zarzut naruszenia art. 7
Konstytucji RP nie został w ogóle uzasadniony przez skarżącego, co uniemożliwia
Sądowi Najwyższemu jego ocenę.
Z przedstawionych względów, stosownie do art. 39814 k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.
========================================