Wyrok z dnia 22 czerwca 2005 r.
I PK 288/04

Przekroczenie terminu do złożenia wykazu uzupełniającego niezaspoko-
jonych roszczeń pracowniczych ("niezwłocznie po ustaniu stosunków pracy
osób uprawnionych" - art. 7 ust. 1a ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm.) nie uzasadnia odmowy wypłaty nieprzedaw-
nionych świadczeń pracowniczych podlegających realizacji ze środków Fundu-
szu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Zbigniew
Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa ,,M.Z." Zakładu Elementów Aluminiowych Spółki z o.o. w Z. w
likwidacji, Bronisława B., Marka G., Tadeusza G., Mariana J., Jana K., Olgi K., Jó-
zefa P., Teresy R., Andrzeja S., Krystyny S., Jerzego W., Gabrieli W. przeciwko Fun-
duszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Biuru Terenowemu w K. z
siedzibą w S. o zapłatę, na skutek kasacji strony powodowej ,,M.Z." Zakładu Ele-
mentów Aluminiowych Spółki z o.o. w Z. w likwidacji od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 25 czerwca 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy w Katowicach z dnia 10 grudnia 2003 r. [...] i sprawę przekazał temu
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępo-
wania.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 25 czerwca 2004 r. oddalił apelację strony powodowej ,,M.Z." Zakładu
Elementów Aluminiowych Spółki z o.o. w Z. w likwidacji oraz 12 powodów-pracowni-
ków od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy w Katowicach z dnia 10 grudnia 2003
r. oddalającego powództwo skierowane przeciwko Biuru Terenowemu Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w K. z siedzibą w S. o zasądzenie
kwoty 175.087,74 zł z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, a także od-
stąpił od obciążania powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.
W sprawie tej ustalono, że likwidator powodowej Spółki złożył w dniu 3 października
2002 r. wykaz uzupełniający niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, który obej-
mował wynagrodzenia za pracę za okres od czerwca do sierpnia 2002 r., ekwiwa-
lenty za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe, odszkodowania za skrócone okresy
wypowiedzenia i odprawy powodów. Stosunki pracy z tymi pracownikami zostały
rozwiązane w dniu 31 sierpnia 2002 r. W ramach takich ustaleń Sąd Apelacyjny po-
twierdził stanowisko Sądu Okręgowego, że brak było czynnej legitymacji procesowej
po stronie powodów-pracowników, którzy mogliby dochodzić indywidualnie nieza-
spokojonych roszczeń pracowniczych tylko wtedy, gdyby zachodziło uzasadnione
przypuszczenie, że wystąpi zwłoka w zbiorczym zgłoszeniu przez pracodawcę wyka-
zu ich niezaspokojonych roszczeń (art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r.).
Ponadto w rozpoznawanej sprawie powodowie nie złożyli wykazu Funduszowi, za-
tem nie przysługuje im legitymacja czynna do występowania w tym sporze.
Natomiast powództwo powodowej Spółki nie zasługiwało na uwzględnienie,
ponieważ nie sporządziła ona wykazu uzupełniającego niezwłocznie po ustaniu sto-
sunków pracy uprawnionych pracowników. Obowiązek niezwłocznego sporządzenia
wykazu uzupełniającego (art. 7 ust. 1a ustawy) nie może być oderwany od konkret-
nych okoliczności, w jakich dochodzi do sporządzenia tego wykazu. Okoliczności te
były przedmiotem postępowania dowodowego prowadzonego przez Sąd Okręgowy,
który ustalił, że okres 33 dni, jaki upłynął od daty rozwiązania umów o pracę, ,,nie był
niezbędnym czasem do sporządzenia wykazu uzupełniającego, a powód nie wyka-
zał, aby złożenie wykazu w takim terminie spowodowane było okolicznościami, za
które nie ponosi odpowiedzialności". Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. ocena materiału
dowodowego należy do Sądu pierwszej instancji i nie może być skutecznie podwa-
żona przez apelującego, a to dlatego, że Sąd ten oparł ją na wszechstronnym roz-
ważeniu dowodów i ich wnikliwej ocenie, zgodnie z zasadami logicznego rozumowa-
nia, co należycie ujawnił w uzasadnieniu wydanego wyroku.
W kasacji powodowa Spółka podniosła następujące zarzuty: 1) rażącego na-
ruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez ,,niewyjaśnienie w pisem-
nym uzasadnieniu wyroku, dlaczego Sąd nie uwzględnił szeregu zarzutów stawia-
nych wyrokowi Sądu I instancji w apelacji", 2) rażącego naruszenia art. 382 oraz 233
§ 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. wskutek przyjęcia, że ocena materiału do-
wodowego należy do Sądu pierwszej instancji, a także nieuwzględnienia zarzutu
sprzeczności ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego materiału dowo-
dowego polegających na ustaleniu, że ,,powódka nie udowodniła, iż wykaz uzupeł-
niający nie został złożony wcześniej z powodu odmowy jego przyjęcia przez pozwa-
nego bez aktualnego odpisu KRS", 3) błędnej wykładni art. 7 ust. 1a ustawy z dnia
29 grudnia 1993 r. przez ,,przyjęcie, że wskazany tam termin 'niezwłocznie' odnosi
się do złożenia wykazu uzupełniającego, a nie jedynie do jego sporządzenia", 4) nie-
właściwego zastosowania art. 7 ust. 1a oraz § 7 ust. 3 w związku z ust. 4 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 31 lipca 1995 r. w sprawie trybu skła-
dania wykazów i wniosków o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokony-
wani wypłat świadczeń (Dz.U. Nr 91, poz. 452, zwanego dalej rozporządzeniem) -
przez przyjęcie, że powódka nie złożyła niezwłocznie wykazu uzupełniającego wraz z
załącznikami, 5) ,,niewłaściwego zastosowania art. 7 ust. 1a w związku z art. 7 ust. 2
i art. 8 ustawy - wskutek przyjęcia, że naruszenie terminu do złożenia wykazu uzu-
pełniającego stanowi podstawę do odmowy wypłaty roszczeń", 6) niezastosowania
art. 5 k.c. w sytuacji, gdy powódka ,,ewentualnie przekroczyła termin z art. 7 ust. 1a
nieznacznie, a więc odmowa wypłaty świadczeń jest sprzeczna z zasadami współży-
cia społecznego oraz stanowi nadużycie prawa". Na tych podstawach skarżąca do-
magała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania, względnie zmiany zaskarżonego wyroku i
zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki kwoty 175.087,74 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 18 października 2002 r. do dnia zapłaty, a także (w obu żąda-
niach) rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Zdaniem skarżącej, jedynymi terminami, które upoważniają pozwany Fundusz
do odmowy wypłaty świadczeń są terminy przedawnienia, na co wskazuje ochronny
charakter regulacji dotyczących niezaspokojonych roszczeń pracowniczych. Skoro
Fundusz zaspokaja wyłącznie należności główne bez odsetek, to zgłoszenie wykazu
uzupełniającego z nieznacznym opóźnieniem nie rodzi dla niego żadnych dodatko-
wych obciążeń. Ponadto wykaz ten został złożony w okresie, w którym każdy z pra-
cowników mógłby złożyć indywidualny wniosek o wypłatę zgodnie z art. 7 ust. 3
ustawy. Według skarżącej w sprawie występują następujące okoliczności uzasad-
niające przyjęcie kasacji do rozpoznania: 1) czy termin do sporządzenia wykazu
uzupełniającego jest terminem prawa materialnego, czy ma charakter instrukcyjny,
jak utrzymuje skarżąca, ponieważ nie ma żadnego przepisu, że jego przekroczenie
może być przyczyną odmowy wypłaty świadczeń, 2) czy uchybienie obowiązkowi
niezwłocznego złożenia wykazu uzupełniającego powoduje wygaśnięcie niezaspo-
kojonych roszczeń pracowniczych, skoro nie istnieją żadne racjonalne przesłanki,
aby niewypłacalny pracodawca i jego pracownicy byli dotknięci ,,niepewnością wyni-
kającą z posłużenia się przez ustawodawcę pojęciem niezwłoczności", a nieprecy-
zyjność tego określenia nie może spowodować wygaśnięcia roszczeń, 3) występuje
potrzeba oceny konstytucyjności przepisów nowelizujących ustawę o ochronie rosz-
czeń pracowniczych, zważywszy że roszczenia powodów stały się wymagalne naj-
później w dniu 31 sierpnia 2002 r., a ustawa nowelizująca weszła w życie w dniu 1
października 2002 r., przeto nie może ona pozbawiać prawa do refundacji świadczeń
wcześniej wymagalnych. Ponadto krótki, bo 7 dniowy okres vacatio legis, powodował
praktyczną niemożność zapoznania się zainteresowanych podmiotów ze znowelizo-
wanymi przepisami ustawy.
Pozwany wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie od strony powodowej kosz-
tów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, utrzymując, że terminy
określone w art. 7 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. mają charakter ustawowy, a nie
instrukcyjny.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona wobec nienależytego rozeznania wszystkich oko-
liczności niezbędnych do prawidłowego wyrokowania. W pierwszym rzędzie należy
podnieść, że do pracodawców znajdujących się w stanie upadłości lub likwidacji
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji nie-
których należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287,
dalej jako ustawa o restrukturyzacji), nie stosuje się zmian wprowadzonych tą ustawą
w przepisach o ochronie roszczeń pracowniczych (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 9 czerwca 2004 r., I PK 708/03, OSNP 2005 nr 4, poz. 54). Ponadto Trybunał
Konstytucyjny wyrokiem z dnia 30 maja 2004 r., P 7/04 (Dz.U. Nr 101, poz. 851)
orzekł o niezgodności z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisów art. 29
ust. 2 w związku z art. 30 ustawy o restrukturyzacji w zakresie, w jakim pogarszały
sytuację prawną pracowników niewypłacalnych pracodawców, ograniczając zakres
ochrony wymagalnych roszczeń pracowniczych, bez stworzenia możliwości dosto-
sowania się do zmienionej sytuacji prawnej.
Taki kierunek interpretacyjny potwierdza dotychczasową wykładnię przepisów
ustawy z dnia 28 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń w razie niewypłacalności pra-
codawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm., powoływanej dalej
jako ustawa z dnia 28 grudnia 1993 r. lub ustawa), zmierzającą do potwierdzenia
realnych gwarancji zaspokojenia wymagalnych i nieprzedawnionych roszczeń pra-
cowniczych przysługujących ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. I tak w uchwale z dnia 3 listopada 1997 r., III ZP 38/97 (OSNAPiUS
1998 nr 8, poz. 234), Sąd Najwyższy wskazał, że niedoskonałości techniczno-legi-
slacyjne dotyczące między innymi określenia terminu, o którym mowa w art. 7 ust. 1a
ustawy, wymagają elastycznego podejścia do kwestii jego przywracania. W podobnej
sprawie Sąd Najwyższy wyraził kategoryczny pogląd, że usprawiedliwione uchybie-
nie miesięcznemu terminowi do sporządzenia wykazu niezaspokojonych roszczeń
pracowniczych umożliwia ich zasądzenie od Funduszu (por. wyrok z dnia 14 maja
1998 r., I PKN 117/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 339). W tym orzeczeniu Sąd
Najwyższy słusznie argumentował, że przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r.
mają poszerzać, a nie ograniczać zasady i zakres powszechnej ochrony niezaspo-
kojonych świadczeń pracowniczych przez zagwarantowanie szybszej ich wypłaty ze
środków utworzonego w tym celu Funduszu na wypadek niemożności ich zaspokoje-
nia z powodu trwałej lub przejściowej niewypłacalności pracodawców. Taką uspra-
wiedliwioną okoliczność mogło stanowić przyjęcie przez stronę powodową, że nie-
zbędnym załącznikiem do wykazu uzupełniającego, który powinien zawierać komplet
załączników określonych we wzorze wniosku - § 1 pkt 6 ppkt 1 rozporządzenia, był
aktualny wypis z Krajowego Rejestru Sądowego, którym dysponowała ona dopiero
na początku października 2002 r., choćby wymaganie takie nie wynikało wprost z § 7
ust. 3 i 4 tego aktu wykonawczego. Mogło to wręcz oznaczać, że strona powodowa
złożyła terminowo, tj. niezwłocznie, wykaz uzupełniający niezaspokojonych świad-
czeń pracowniczych. W każdym razie nawet ewentualne nieznaczne uchybienie
(pozwany Fundusz nie traktował przedłożenia wypisu z tego rejestru jako warunku
przyjęcia wykazu uzupełniającego), niedookreślonemu terminowi ,,niezwłocznie" nie
powinno unicestwiać prawa domagania się uregulowania należnych, bo nieprzedaw-
nionych, świadczeń pracowniczych, ponieważ takiego skutku nie określają żadne
przepisy ustawy. Pozwany Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie
powinien negować prawa do wypłaty tych świadczeń mało istotnymi względami for-
malnymi, w tym usprawiedliwionym lub nieznacznym uchybieniem terminów do spo-
rządzenia lub złożenia wykazów niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, zwłasz-
cza że własny obowiązek ,,niezwłocznego" zawiadomienia strony powodowej o od-
mowie wypłaty niezaspokojonych świadczeń pracowniczych załatwił pismem z dnia 3
stycznia 2003 r., tj. dopiero po 3 miesiącach (!).
Brak jest podstaw do rygorystycznego traktowania wymagań dotyczących
przywracania terminów zmierzających do dochodzenia roszczeń z zakresu prawa
pracy. W tym zakresie charakterystyczne jest liberalne podejście judykatury do kwe-
stii przywracania terminów polegające na odformalizowanym i uproszczonym stoso-
waniu procedur potrzebnych do usprawiedliwienia ich przekroczenia (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1986 r., III PZP 8/86,
OSNCP 1986 nr 12, poz. 194), zważywszy nadto że również pracownicy są upraw-
nieni do zgłaszania indywidualnych wniosków o wypłatę niezaspokojonych roszczeń
pracowniczych w ciągu dwóch tygodni po upływie terminów do złożenia wykazu
zbiorczego lub uzupełniającego. Te ,,krótkie" terminy do składania wykazów mają
przeto na celu jak najszybsze zrealizowanie wypłat niezaspokojonych roszczeń pra-
cowniczych spowodowanych niewypłacalnością pracodawców, co wyklucza taką in-
terpretację spełnienia analizowanego terminowego wymagania, która zmierzałaby do
całkowitego podważenia ochronnego waloru prawnego przepisów ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. Termin z art. 7 ust. 1a ustawy nie może być zatem uznany za termin
zawity i powodujący wygaśnięcie możliwości dochodzenia niezaspokojonych i wy-
magalnych roszczeń pracowniczych, jeżeli należne ustawowo od Funduszu świad-
czenia nie przedawniły się według terminów materialnego prawa pracy. Powyższe
oznacza, że samo przekroczenie niedookreślonego terminu ,,niezwłocznie, po usta-
niu stosunków pracy osób uprawnionych" - do złożenia wykazu uzupełniającego nie-
zaspokojonych roszczeń pracowniczych - nie uzasadnia odmowy wypłaty nieprze-
dawnionych świadczeń pracowniczych podlegających realizacji ze środków Fundu-
szu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Celem tego Funduszu, który gro-
madzi środki na wypłaty przede wszystkim z ubezpieczeniowych składek samych
pracodawców (art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r.), jest bowiem re-
alizowanie wymagalnych i nieprzedawnionych wypłat należnych świadczeń pracow-
niczych na wypadek wystąpienia ryzyka niewypłacalności pracodawców, a nie uchy-
lanie się od tych powinności wskutek wątpliwych lub nieznacznych uchybień przy
składaniu wykazów zbiorczych lub wykazów uzupełniających niezaspokojonych
roszczeń pracowniczych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji.
========================================