Wyrok SN - I PK 27/06
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PK 27/06
Typ:Wyrok SN
Opis:Monitor Prawa Pracy 2007/3/143
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/13-14/196
Orzecznictwo Sądów Polskich 2008/10/103
Data wydania:2006-07-17

Wyrok z dnia 17 lipca 2006 r.
I PK 27/06

Dyżur domowy ordynatora (,,dyżur pod telefonem") może być dyżurem
pełnionym w ramach całodobowego nadzoru związanego z powierzoną funkcją
kierowniczą (art. 1515 k.p.), za który nie przysługuje czas wolny ani wynagro-
dzenie (art. 1515 § 3 k.p.) albo pozostawaniem poza zakładem opieki zdrowotnej
w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych, za co przysługuje wyna-
grodzenie (art. 32k ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdro-
wotnej, Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie: SN Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 lipca
2006 r. sprawy z powództwa Jana U. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu ZOZ
w A. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach z dnia 20 października 2005 r.
[...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powoda (punkt II)
i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Suwałkach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powód Jan U. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu Samodzielnemu
Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w A. domagał się zasądzenia kwoty
74.082,39 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu ,,dyżurów pod telefonem", czyli pozo-
stawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych w pozwanym Zakładzie
w okresie od października 2002 r. do grudnia 2004 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach wyrokiem
z 20 kwietnia 2005 r. [...] zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 18.554,87
zł z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości do
pracy w okresie od 1 października 2002 r. do 22 maja 2003 r. i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie. Sąd Rejonowy ustalił, że powód jest zatrudniony w pozwanym
Zakładzie jako lekarz. Obowiązki ordynatora Oddziału Chirurgicznego powierzono
mu 20 kwietnia 1998 r. na okres sześciu lat. Ponownie na to stanowisko został po-
wołany w październiku 2004 r., również na czas sześcioletniej kadencji. Zarządze-
niem dyrektora SP ZOZ w A. [...] z 13 lipca 2001 r. w sprawie zobowiązania lekarzy
do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych powód (jako
ordynator Oddziału Chirurgicznego) został imiennie zobowiązany do pozostawania w
gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Zarządzenie to obowiązywało do
22 maja 2003 r., kiedy weszło w życie zarządzenie dyrektora SP ZOZ w A. [...] doty-
czące dyżurów medycznych, gotowości, średniej urlopowej i za szkolenia w grupie
zawodowej lekarzy. W zarządzeniu tym stwierdzono, że dyżury na zasadzie gotowo-
ści pełni w pozwanym Zakładzie tylko Blok Operacyjny, natomiast w pozostałych od-
działach szpitala nie ma gotowości. Ponadto zarządzono, że ordynatorzy i zastępcy
ordynatorów oddziałów szpitalnych pełnią całodobowy nadzór w ramach powierzo-
nych im obowiązków, a lekarze dyżurni oddziałów zabiegowych mają obowiązek
asystowania przy zabiegach operacyjnych pacjentów z innych oddziałów. Sąd pierw-
szej instancji ustalił, że powód, obejmując stanowisko ordynatora Oddziału Chirur-
gicznego, został zobowiązany przez pracodawcę do przybywania na oddział na we-
zwanie lekarzy zatrudnionych w oddziale lub zakładowego lekarza dyżurnego, ilekroć
zajdzie uzasadniona potrzeba.
Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uwzględnił roszczenie po-
woda w części dotyczącej wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości do udziela-
nia świadczeń zdrowotnych od października 2002 r. do 22 maja 2003 r., czyli za
okres, kiedy obowiązywało zarządzenie [...] z 13 lipca 2001 r. Wynagrodzenie za ten
czas zostało przyznane w wysokości wyliczonej przez powoda i niekwestionowanej
przez pozwanego, zgodnie z art. 32k i art. 32j ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.). W pozostałej części
powództwo oddalono, Sąd pierwszej instancji uznał bowiem, że od daty wejścia w
życie zarządzenia [...] z dnia 22 maja 2003 r. nie przysługiwało powodowi wynagro-
dzenie za czas pozostawania w gotowości do świadczenia usług medycznych. Decy-
zja o zobowiązaniu pracowników do pozostawania w gotowości należała wyłącznie
do pracodawcy, ten zaś zobowiązał do pozostawania w gotowości do udzielania
świadczeń medycznych wyłącznie lekarzy zatrudnionych na Bloku Operacyjnym.
Sąd ustalił ponadto, że podczas pełnienia dyżurów medycznych przez podle-
głych powodowi lekarzy chirurgów powód był kilka razy w miesiącu wzywany na od-
dział poza godzinami zwyczajnej ordynacji, co znalazło odzwierciedlenie w odpo-
wiednich adnotacjach w książce wezwań. Sąd przyjął jednak, że po 22 maja 2003 r.
powód wykonywał te czynności jako ordynator oddziału zobowiązany do pełnienia
całodobowego nadzoru w ramach swoich obowiązków. Zabiegi na Bloku Operacyj-
nym wykonywali lekarze chirurdzy pełniący dyżury na Oddziale Chirurgicznym, do
czego zobowiązywały ich ,,warunki kontraktowe".
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając wyrok w części
oddalającej powództwo.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach wyrokiem
z 20 października 2005 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w części
oddalającej powództwo w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda
dalszą kwotę 5.518,43 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za
wykonywanie w okresie od 22 maja 2003 r. do 31 grudnia 2004 r. zabiegów opera-
cyjnych na wezwanie poza normalnymi godzinami pracy. W pozostałym zakresie Sąd
Okręgowy oddalił apelację powoda.
Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne i argumentację prawną za-
wartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego, zgodnie z którą po 22 maja 2003 r.,
w związku z wejściem w życie zarządzenia [...], w prowadzonym przez pozwanego
szpitalu dyżury na zasadzie gotowości obowiązywały wyłącznie na Bloku Operacyj-
nym i nie dotyczyły powoda. Według Sądu, powód nie może zatem domagać się z
tego tytułu wynagrodzenia. Jako uzasadniony Sąd Okręgowy ocenił natomiast zarzut
apelacji, że Sąd pierwszej instancji pominął fakt, iż powód był wzywany do szpitala
na wykonanie operacji lub zabiegu i wykonywał te czynności także wówczas, gdy nie
miał dyżuru. Ponieważ świadczył wtedy pracę na rzecz pozwanego, za czas jej wy-
konywania powinien otrzymać stosowne wynagrodzenie. Sąd zwrócił uwagę, że
przypadki takie odnotowane zostały w książce wezwań i nie były kwestionowane
przez pozwanego. Na podstawie książki wezwań przedstawionej przez powoda bie-
gła sądowa z zakresu księgowości sporządziła na zlecenie Sądu drugiej instancji
opinię, w której wyliczyła należne powodowi wynagrodzenie według stawki jak za
dyżur medyczny, co - jak wskazał Sąd - jest zgodne z art. 32k ust. 3 ustawy o zakła-
dach opieki zdrowotnej. Za każdą godzinę dyżuru medycznego przysługuje wynagro-
dzenie w wysokości co najmniej 130% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadni-
czego, w przypadku dyżuru pełnionego w porze nocnej - co najmniej 165% stawki
godzinowej, a w przypadku pełnienia dyżuru w niedzielę i dni wolne - co najmniej
200% stawki godzinowej bez względu na porę pełnionego dyżuru (art. 32j ust. 4-6
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej). Na podstawie zestawień przedstawionych
przez powoda biegła obliczyła czas jego pracy w okresie od 22 maja 2003 r. do 31
grudnia 2004 r. oraz wynagrodzenie za poszczególne miesiące według godzinowej
stawki wynagrodzenia zasadniczego. Łącznie wysokość wynagrodzenia powoda za
pracę wykonaną przez niego poza godzinami normalnej ordynacji, świadczoną na
wezwanie, wyniosła 5.518,43 zł. Opierając się na wyliczeniach biegłej Sąd drugiej
instancji zmienił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo i zasądził dodat-
kowo na rzecz powoda kwotę 5.518,43 zł z ustawowymi odsetkami od daty wyma-
galności wynagrodzenia za poszczególne miesiące.
Pozostałe zarzuty apelacji Sąd drugiej instancji uznał za nieuzasadnione. Sąd
nie podzielił w szczególności zarzutu obrazy prawa materialnego - art. 81 k.p. i art.
32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Zdaniem Sądu Okręgowego, art. 81 k.p.
nie miał w niniejszej sprawie zastosowania, gdyż przepis ten odnosi się do sytuacji,
gdy pracownik był gotów do wykonywania pracy, a nie wykonywał jej z powodu prze-
szkód dotyczących pracodawcy. W rozpoznawanej sprawie miała natomiast miejsce
sytuacja przewidziana w art. 32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, który regu-
luje instytucję ,,pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do
udzielania świadczeń zdrowotnych". Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Re-
jonowego, że decyzja co do zobowiązania pracownika do pozostawania w gotowości
należy wyłącznie do pracodawcy. Od 22 maja 2003 r. powód nie był obowiązany do
pełnienia dyżurów na zasadzie gotowości, co wyraźnie wynika z zarządzenia [...] dy-
rektora strony pozwanej. Jednakże jako ordynator Oddziału Chirurgicznego powód
był, zdaniem Sądu, zobowiązany do pełnienia całodobowego nadzoru. Nadzór ten
dotyczył przede wszystkim Oddziału Chirurgicznego, ale nie tylko jego. Zarówno z
zakresu czynności powoda, jak i z zarządzenia [...] dyrektora strony pozwanej wy-
nika, że obowiązki lekarzy zatrudnionych w oddziałach zabiegowych, a tym samym i
ordynatorów tych oddziałów, są szersze. Zarządzenie dyrektora stanowi, że lekarze
dyżurni oddziałów zabiegowych mają obowiązek asystowania przy zabiegach opera-
cyjnych pacjentów z innych oddziałów. Natomiast zakres czynności powoda przewi-
duje, że ma on przybywać na oddział na wezwanie lekarzy zatrudnionych w oddziale
lub zakładowego lekarza dyżurnego ilekroć zajdzie uzasadniona potrzeba. W ocenie
Sądu, zestawienie tych regulacji nakłada na powoda obowiązek rozszerzenia nadzo-
ru ordynatorskiego również na zabiegi operacyjne pacjentów z innych oddziałów,
wykonywane przez lekarzy dyżurnych z podległego mu Oddziału Chirurgicznego.
Sąd Okręgowy nie zgodził się z zarzutami powoda zawartymi w apelacji, że wykra-
cza to poza ramy nadzoru ordynatorskiego i oznacza całodobowy dyżur na zasadzie
gotowości. Powód jako ordynator obowiązany był do takiego organizowania pracy
oddziału i dyżurów medycznych, aby w miarę potrzeby ,,zabezpieczyć" Blok Opera-
cyjny przez lekarzy z Oddziału Chirurgicznego i tylko w nadzwyczajnej sytuacji, gdy
potrzebna była konsultacja lub udział w operacji lekarza bardziej doświadczonego,
stawiać się osobiście. Przyjmując obowiązki ordynatora, powód zgodził się na taki ich
zakres. Nie kwestionował też uregulowań zawartych w zarządzeniu [...]. W ocenie
Sądu, zarządzenie to nie jest sprzeczne z obowiązującym regulaminem pracy po-
zwanego, gdyż w regulaminie przewidziana jest możliwość zobowiązania lekarza do
pozostawania w gotowości, a zarządzenie określa, kto jest zobowiązany do tego.
Od wyroku Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację pełnomocnik po-
woda wniósł skargę kasacyjną. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego, a mianowicie art. 32k w związku z art. 32j ust. 1 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej, przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że ordynator Oddziału
Chirurgicznego może być, w ramach nadzoru ordynatorskiego, zobowiązany do ca-
łodobowego nadzoru oznaczającego w tym przypadku ,,dyżur pod telefonem" i obo-
wiązek stawiania się na każde wezwanie oraz przeprowadzenia operacji na Bloku
Operacyjnym, niezależnie od tego, czy pacjent pozostaje lub będzie pozostawał pod
opieką podległego ordynatorowi Oddziału, a ponadto, że czynności te powinny być
wykonywane w ramach wynagrodzenia ordynatora, z wyłączeniem stosowania po-
wołanych przepisów o czasie pracy pracowników zakładu opieki zdrowotnej zawar-
tych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania pełnomocnik powoda
uzasadnił tym, że istnieje potrzeba wykładni art. 32k w związku z art. 32j ust. 1
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, celem jednoznacznego wyjaśnienia, czy pra-
codawca będący zakładem opieki zdrowotnej może nakładać na ordynatorów obo-
wiązek pozostawania w stałej dyspozycji pod telefonem i wykonywania stałych czyn-
ności medycznych poza podległym oddziałem, w ramach obowiązków ordynatora.
Według skarżącego istnieje również potrzeba rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia
prawnego, a mianowicie, czy pracodawca może pozbawić w takiej sytuacji ordynato-
ra wynagrodzenia przysługującego mu z mocy powołanych wyżej przepisów.
Pełnomocnik powoda wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgo-
wego w części oddalającej apelację oraz o zasądzenie kwoty 50.009 zł z odsetkami
według terminów wymagalności, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej czę-
ści i przekazanie sprawy w tej części do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej in-
stancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Ustawa z dnia 30 sierpnia
1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm., zwana dalej
,,ustawą") przewiduje dwie różne formy wykonywania obowiązków zawodowych poza
normalnym czasem pracy przez lekarzy oraz innych pracowników medycznych za-
trudnionych w zakładzie opieki zdrowotnej udzielającym całodobowych świadczeń
zdrowotnych. Formami tymi są: po pierwsze - pozostawanie poza zakładem opieki
zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych (zwane dalej ,,pozo-
stawaniem w gotowości"), po drugie - dyżur medyczny. Pierwsza z wymienionych
form jest postacią dyżuru pełnionego poza zakładem pracy, na ogół w domu (jak to
nazywa powód - ,,pod telefonem"), który dla powszechnego stosunku pracy jest re-
gulowany, w obecnym stanie prawnym, w art. 1515 k.p. (a przed 1 stycznia 2004 r.
był regulowany w art. 144 k.p.). Jej istotą jest obowiązek pracownika pozostawania w
czasie określonym w poleceniu pracodawcy w faktycznej gotowości do pracy oraz
stawienia się do zakładu pracy w razie wezwania w celu udzielenia świadczeń zdro-
wotnych (art. 32k ust. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej). Z kolei dyżur me-
dyczny jest wykonywaniem, poza normalnymi godzinami pracy, przez lekarza - lub
innego posiadającego wyższe wykształcenie pracownika wykonującego zawód me-
dyczny - czynności zawodowych bezpośrednio w zakładzie opieki zdrowotnej prze-
znaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świad-
czeń zdrowotnych (art. 32j ustawy o zakładach opieki zdrowotnej). Liczba dyżurów
medycznych nie może przekraczać dwóch tygodniowo i ośmiu miesięcznie (art. 32j
ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Wysokość wynagrodzenia za pełnienie dyżuru medycznego reguluje art. 32j
ust. 4-6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Pozostawanie w gotowości poza za-
kładem opieki zdrowotnej wynagradzane jest inaczej (niżej) niż pełnienie dyżurów
medycznych bezpośrednio w takim zakładzie. Za każdą godzinę pozostawania w
gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych przysługuje wynagrodzenie w wy-
sokości 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, obliczanej zgodnie z
art. 32j ust. 6 ustawy (art. 32k ust. 2 ustawy). Jednakże w przypadku wezwania do
zakładu opieki zdrowotnej pracownikowi przysługuje wynagrodzenie jak za czas peł-
nienia dyżuru medycznego (art. 32k ust. 3 ustawy). Użyte w art. 32k ust. 3 ustawy o
zakładach opieki zdrowotnej sformułowania przemawiają przeciwko traktowaniu
pracy wykonywanej przez lekarza w przypadku wezwania go do zakładu jako dyżuru
medycznego. Praca wykonywana w przypadku wezwania do zakładu w czasie pozo-
stawania w gotowości nie jest dyżurem medycznym (choć jest wynagradzana tak jak
dyżur medyczny) i nie może być wliczona do limitu dyżurów medycznych określone-
go w art. 32j ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Jest ona w istocie pracą w
godzinach nadliczbowych, ale wynagradzaną inaczej niż to przewiduje Kodeks pracy
(por. uzasadnienie wyroku SN z 2 marca 2006 r., I PK 150/05, niepublikowany).
Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej nie reguluje natomiast bezpośrednio
kwestii zobowiązania ordynatora oddziału szpitalnego do pełnienia ,,całodobowego
nadzoru" nad podległym mu oddziałem (,,i nie tylko", jak to ujął Sąd Okręgowy) oraz
kwestii sposobu wyliczenia należnego mu z tego tytułu wynagrodzenia. W rozpozna-
wanej sprawie powód nie domagał się wynagrodzenia za pełnienie dyżurów medycz-
nych, o których stanowi art. 32j ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Twierdził
natomiast, że także po 22 maja 2003 r., w okresie objętym pozwem, wykonywał
obowiązki zawodowe poza normalnym czasem pracy, pozostając poza zakładem
opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych - w związku z
tym dochodził wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości, o którym stanowi art.
32k tej ustawy.
Sąd Okręgowy przyjął natomiast, że powód po 22 maja 2003 r. nie pozostawał
poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych,
lecz był zobowiązany przez pracodawcę do pełnienia ,,całodobowego nadzoru w ra-
mach obowiązków", przy czym nadzór ten nie dotyczył jedynie podległego mu Od-
działu Chirurgicznego, lecz był szerszy. Analizując zakres czynności powoda oraz
postanowienia zarządzenia [...] dyrektora strony pozwanej Sąd Okręgowy doszedł do
wniosku, że obowiązki lekarzy zatrudnionych w oddziałach zabiegowych, w tym także
ordynatorów tych oddziałów, wykraczały poza oddział. Zarządzenie dyrektora zobo-
wiązywało lekarzy dyżurnych oddziałów zabiegowych do asystowania przy zabiegach
operacyjnych pacjentów z innych oddziałów. Z kolei zakres czynności powoda jako
ordynatora oddziału przewidywał, że miał on przybyć na oddział zabiegowy na we-
zwanie lekarzy zatrudnionych w tym oddziale lub na wezwanie zakładowego lekarza
dyżurnego, ilekroć zdarzyła się uzasadniona potrzeba jego obecności w zakładzie.
Sąd przyjął, że na powoda nałożony został obowiązek rozszerzenia nadzoru ordy-
natorskiego również na zabiegi operacyjne pacjentów z innych oddziałów, wykony-
wane przez lekarzy dyżurnych z podległego mu Oddziału Chirurgicznego. Wymaga-
jący rozstrzygnięcia problem sprowadzał się do tego, czy ten poszerzony ,,całodobo-
wy nadzór ordynatorski" powinien być wynagradzany według zasad określonych w
art. 32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Rozważania na temat stosowania art.
32k ustawy do ordynatora oddziału szpitalnego i oceny zasadności domagania się
przez ordynatora wynagrodzenia za czas pełnienia ,,całodobowego nadzoru ordyna-
torskiego" jak za czas pozostawania w gotowości należy rozpocząć od przypomnie-
nia, że również do ordynatora jako lekarza ma zastosowanie podstawowa norma
czasu pracy określona w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, czyli nie więcej niż 7
godzin 35 minut na dobę oraz przeciętnie 40 godzin na tydzień (art. 32g ust. 1
ustawy). Czasu pracy ordynatora nie można traktować jako tzw. ,,nienormowanego
czasu pracy", czyli czasu pracy charakteryzującego się pewną swobodą pracodawcy,
a także samego pracownika, co do kształtowania rozkładu czasu pracy lub modyfi-
kowania podstawowej normy czasu pracy (inaczej mówiąc, czasu pracy charaktery-
zującego się możliwymi odchyleniami od normy czasu pracy, których się nie rozlicza
ze względu na dodatkowe wynagrodzenie pracownika, np. dodatek funkcyjny). Istotą
regulacji czasu pracy jest ustanowienie norm ograniczających pozostawanie pracow-
nika w dyspozycji pracodawcy i przez to zapewnienie mu rzeczywistej realizacji
prawa do wypoczynku (art. 14 k.p., art. 132 i 133 k.p.).

Ordynator, jako kierownik wyodrębnionej komórki organizacyjnej, nie może
być stale zobowiązany do wykonywania pracy w zakładzie opieki zdrowotnej poza
normalnymi godzinami pracy. Pracodawca może domagać się od ordynatora wyko-
nywania pracy w godzinach nadliczbowych tylko wyjątkowo - ,,w razie konieczności"
(art. 1514 k.p., a przed 1 stycznia 2004 r - art. 134 k.p.). Zwrot ,,w razie konieczności"
należy rozumieć jako sporadyczną potrzebę uzasadnioną sytuacją szczególną, nie-
codzienną, niezwykłą, nadzwyczajną, wyjątkową, nie zaś jako stałe wykonywanie
pracy ponad obowiązujący pracownika czas pracy, wynikający z wadliwie określone-
go zakresu czynności (ustalenia zadań) lub nieprawidłowej organizacji pracy (por.
wyrok SN z 14 maja 1998 r., I PKN 122/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 343). W
doktrynie wyrażono pogląd, że dopuszczalność zobowiązania ordynatora do wyko-
nywania pracy w godzinach nadliczbowych ,,w razie konieczności", czyli tylko wyjąt-
kowo, nie uzasadnia zobowiązania ordynatora do przybywania na oddział na wezwa-
nie dyrektora szpitala, lekarzy zatrudnionych na oddziale lub lekarza dyżurnego, ile-
kroć zajdzie uzasadniona potrzeba (Z.Kubot: Status ordynatora, Prawo i Medycyna
2001 nr 10, s. 81). W razie konieczności, a więc w razie niecodziennej, wyjątkowej
sytuacji (na przykład w razie katastrofy lub wypadku ze znaczną liczbą ofiar, którym
trzeba udzielić pomocy medycznej) ordynator powinien wykonywać pracę poza nor-
malnymi godzinami pracy bez prawa do oddzielnego wynagrodzenia z tytułu pracy w
godzinach nadliczbowych (art. 1514 k.p., a przed 1 stycznia 2004 r. art. 134 k.p.)
Niezależnie od pracy w godzinach nadliczbowych, w warunkach określonych
w art. 1514 k.p., ordynator - jak każdy lekarz - może być zobowiązany do pełnienia
dyżuru medycznego (art. 32j w związku z art. 18d ust. 1 pkt 4 ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej). Pełnienie dyżuru medycznego dotyczy typowych sytuacji związa-
nych z udzielaniem całodobowych świadczeń zdrowotnych. Dyżur medyczny jest z
góry zaplanowany i ujęty w stosownym harmonogramie dyżurów.
Ordynator, jako lekarz, może także zostać zobowiązany przez pracodawcę do
pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świad-
czeń zdrowotnych (art. 32k ust. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej). Z polecenia
pracodawcy powinno jednoznacznie wynikać, że zobowiązanie do ,,dyżurowania pod
telefonem" dotyczy tego właśnie aspektu pracy ordynatora - nie jako kierownika wy-
odrębnionej komórki organizacyjnej zakładu pracy, lecz jako lekarza, który jest zo-
bowiązany do udzielania świadczeń zdrowotnych. Ordynator oddziału szpitalnego
może zatem zostać zobowiązany - na przykład w przydzielonym mu zakresie czyn-
ności - do stawienia się na każde wezwanie w związku z koniecznością udzielenia
świadczeń zdrowotnych, niezbędnych ze względu na stan zdrowia pacjentów, bez-
pośrednio w zakładzie opieki zdrowotnej, na podległym mu oddziale lub nawet na
innym oddziale. To zobowiązanie dotyczy ordynatora jako lekarza, a nie jako kierow-
nika wyodrębnionej komórki organizacyjnej zakładu pracy.
Nie można jednak przyjąć, jak to uczyniły Sądy, że ta konieczność liczenia się
z wezwaniem w każdej chwili do szpitala - także w celu asystowania przy zabiegach,
a nawet ich samodzielnego wykonywania - nie może być potraktowana jako pozo-
stawanie ordynatora poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania
świadczeń zdrowotnych tylko z tej przyczyny, że w zarządzeniu dyrektora zakładu
opieki zdrowotnej przewidziano odgórnie, iż tylko Blok Operacyjny pełni dyżury na
zasadzie gotowości, a w pozostałych oddziałach gotowości nie ma, zaś ordynatorzy i
zastępcy ordynatorów oddziałów szpitalnych pełnią ,,całodobowy nadzór w ramach
obowiązków". Całodobowy nadzór przypisany do funkcji (stanowiska) ordynatora nie
może być - oczywiście - utożsamiany z pozostawaniem w gotowości do udzielania
świadczeń medycznych. Jednocześnie jednak nałożony na ordynatora obowiązek
sprawowania całodobowego nadzoru nie może służyć pozbawianiu go należnego
wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych,
jeżeli faktycznie taki był charakter tego nadzoru. Wynagrodzenie ordynatora - na ogół
znacznie wyższe od wynagrodzenia lekarzy pracujących na oddziale - jest wynagro-
dzeniem za pełnienie, poza leczeniem, szczególnej funkcji kierowniczej, obejmującej
czynności administracyjne i gospodarcze. Należy w związku z tym wyraźnie rozróżnić
sprawowanie nadzoru przez ordynatora (także jego zastępcę), nawet całodobowego,
przypisanego do pełnionej funkcji kierowniczej, od pozostawania w gotowości do
udzielania świadczeń zdrowotnych na polecenie pracodawcy. Sprawowanie przez
ordynatora nadzoru nad szpitalem (oddziałem mu podległym lub także innym od-
działem) nie powinno polegać - i na ogół nie polega - na gotowości do udzielania
świadczeń zdrowotnych, sprawowanie nadzoru stanowi nierozłączny element zarzą-
dzania zakładem opieki zdrowotnej i pełnienia funkcji kierowniczej. Jednocześnie
ordynator jako lekarz może zostać zobowiązany przez pracodawcę - także na pod-
stawie polecenia - do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowot-
nych. Oddzielenie tych dwóch zakresów obowiązków ordynatora - raz określanych
mianem sprawowania całodobowego nadzoru w ramach obowiązków, innym razem
będących par excellence pozostawaniem w gotowości do udzielania świadczeń
zdrowotnych - może być trudne, nie jest przecież niemożliwe. Opierać się powinno
na dokonaniu odpowiednich ustaleń faktycznych w odniesieniu do każdego konkret-
nego przypadku. Za sprawowanie całodobowego nadzoru w ramach swoich obo-
wiązków przypisanych do powierzonej mu funkcji kierowniczej ordynator otrzymuje
jedynie wynagrodzenie w postaci dodatku funkcyjnego, nawet jeżeli sprawowanie
tego nadzoru polega na pozostawaniu ,,pod telefonem" i przybywaniu na każde we-
zwanie do zakładu w celu podjęcia odpowiednich decyzji związanych z pełnieniem
funkcji kierowniczej, wydania odpowiednich poleceń, zorganizowania pracy zespołu
lekarzy zatrudnionych na oddziale zabiegowym albo lekarzy dyżurnych, podjęcia in-
nych czynności kierowania, organizowania, zarządzania. Za pozostawanie w goto-
wości do udzielania świadczeń zdrowotnych na polecenie pracodawcy (wyraźne lub
także dorozumiane) ordynator powinien otrzymać wynagrodzenie na podstawie art.
32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.
,,Dyżur pod telefonem" - jak to określa powód - może mieć różny charakter.
Pełnienie przez ordynatora dyżuru poza zakładem pracy, zwykle w domu, które nie
jest dyżurem medycznym w rozumieniu art. 32j w związku z art. 18d ust. 1 pkt 4
ustawy, na ogół nie jest tożsame z pozostawaniem poza zakładem opieki zdrowotnej
w gotowości do świadczenia usług zdrowotnych w rozumieniu art. 32k ust. 1 ustawy.
Za czas pełnienia takiego dyżuru domowego nie przysługuje ordynatorowi ani czas
wolny, ani wynagrodzenie (art. 1515 § 3 k.p.) . Dyżur domowy ordynatora (określany
w rozpoznawanej sprawie jako ,,całodobowy nadzór w ramach obowiązków") może
być zewnętrznie podobny do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń
zdrowotnych. Istotne jest jednak dla oceny jego charakteru, czemu taki dyżur służy.
Jeżeli ordynator pozostaje w gotowości do wykonywania czynności administracyj-
nych, gospodarczych, organizacyjnych, kierowniczych, a nie wyłącznie czynności
stricte medycznych, wówczas uzasadnione jest przyjęcie, że został zobowiązany
wyłącznie do pełnienia dyżuru domowego (art. 1515 k.p.). W doktrynie wyrażono po-
gląd, że zobowiązanie do pełnienia takiego dyżuru może dotyczyć także sytuacji,
która uzasadnia pozostawanie ordynatora w gotowości zarówno do wykonywania
czynności administracyjnych lub gospodarczych, jak też leczniczych (Z. Kubot: Sta-
tus ordynatora, Prawo i Medycyna 2001 nr 10, s. 85). Tylko w sytuacji, w której ordy-
nator może być potrzebny wyłącznie do wykonywania czynności leczniczych, uza-
sadnione jest zobowiązanie go do pozostawania w gotowości do udzielania świad-
czeń zdrowotnych, z odpowiednim wynagrodzeniem. W doktrynie (Z. Kubot, ibidem)
podnosi się, że ordynator nie może domagać się zobowiązania go przez pracodawcę
do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych zamiast zobo-
wiązania do dyżuru domowego. Instytucja pozostawania w gotowości do udzielania
świadczeń zdrowotnych (art. 32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej) nie wyłącza
możliwości zobowiązania ordynatora do dyżuru domowego (art. 1515 k.p.).
Specyfika funkcji ordynatora, związana z kierowaniem oddziałem, w której
dominują elementy kierowania, administrowania, organizacji, przemawia za stosowa-
niem wobec niego raczej dyżuru domowego (,,całodobowy nadzór w ramach obo-
wiązków" jest wynagradzany dodatkiem funkcyjnym) niż zobowiązywania go do po-
zostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych na podstawie art. 32k
ustawy. Jeżeli jednak dyżur domowy ordynatora miałby polegać w istocie wyłącznie
na pozostawaniu w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych, a nie w goto-
wości do wykonywania czynności administracyjnych, kierowniczych, organizacyjnych
przypisanych do funkcji ordynatora, to należałoby rozważyć, czy zakwalifikowanie
przez pracodawcę tego rodzaju pozostawania w gotowości jako jedynie obowiązku
,,całodobowego nadzoru", niepodlegającego wynagrodzeniu poza dodatkiem funkcyj-
nym, nie stanowi ze strony pracodawcy próby obejścia prawa, w tym przypadku art.
32k ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, przewidującego wynagrodzenie za pozo-
stawanie w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Ordynator jako osoba
pełniąca funkcję kierowniczą, ma obowiązek nadzoru, który należy wiązać z tą funk-
cją. Pełnienie funkcji ordynatora nie powinno jednak ograniczać jego uprawnień jako
lekarza, a obowiązki wynikające z art. 32k ustawy polegają na świadczeniu (ust. 3)
bądź gotowości świadczenia (ust. 1) czynności lekarza, a nie czynności osoby zarzą-
dzającej oddziałem szpitalnym.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że jeżeli ,,dyżur pod telefonem"
ordynatora ma ściśle charakter pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń
zdrowotnych w rozumieniu art. 32k ustawy, to za pełnienie tego rodzaju ,,dyżuru pod
telefonem" należy mu się wynagrodzenie. Jeżeli jednak w pełnieniu takiego dyżuru
domowego przeważają elementy gotowości do podjęcia czynności administracyj-
nych, organizacyjnych, gospodarczych, wtedy za czas takiego dyżuru nie należy się
wynagrodzenie. Zobowiązanie ordynatora do pozostawania w gotowości do udziela-
nia świadczeń zdrowotnych nie może przy tym dotyczyć każdego dnia - poza urlo-
pami, niezdolnością do świadczenia pracy z powodu choroby lub innymi zdarzeniami
usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815 k.p.c.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PK 218/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/92
2008-02-04 
[IA] I PK 197/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/65
2008-01-22 
[IA] I PK 196/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/89
2008-01-29 
[IA] I PK 195/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/90
2008-01-30 
[IA] I PK 193/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/91
2008-02-04 
  • Adres publikacyjny: