Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
I PK 262/04

Zmniejszenie zatrudnienia wywołane zmianami w organizacji pracy pra-
codawcy ustala się według zasady przyczynowo-skutkowej (zmiany organiza-
cyjne - redukcja etatów) od daty wprowadzenia tych zmian, a nie od momentu
ustania stosunku pracy z pracownikiem zwalnianym w trybie indywidualnego
rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Beaty G. przeciwko Urzędowi Gminy i Miasta w Ż. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 2 czerwca 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozo-
stawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 2 czerwca 2004 r. zmienił zaskarżony przez pozwany Urząd Gminy i Miasta w Ż.
wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kutnie przywracający powódkę Beatę G. do
pracy u pozwanego, w ten sposób, że oddalił powództwo i przyznał pełnomocnik po-
wódki z urzędu kwotę 120 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej. W sprawie tej
ustalono, że powódka była zatrudniona u pozwanego w okresie od dnia 15 paździer-
nika 2001 r. do dnia 15 marca 2002 r. na podstawie umowy o pracę na czas określo-
ny, a od dnia 15 marca 2002 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony
na stanowisku młodszego referenta w Biurze Obsługi Rady. W połowie 2002 r. na
stanowisko Burmistrza Urzędu Miasta i Gminy w Ż. wybrany został Zdzisław W. Za-
łącznikiem do zarządzenia Burmistrza [...] z dnia 29 listopada 2002 r. wprowadzony
został nowy regulamin organizacyjny pozwanego Urzędu, w którym zlikwidowano
między innymi Biuro Obsługi Rady i utworzono nowe referaty. Zadania Biura, w któ-
rym zatrudnione były dwie osoby, w tym powódka, przejął referat organizacyjny. W
dniu 31 stycznia 2003 r. pozwany rozwiązał umowę o pracę z powódką z zachowa-
niem miesięcznego okresu wypowiedzenia, wskazując jako przyczynę wypowiedze-
nia zmiany organizacyjne-redukcję etatów.
W pierwszym kwartale 2003 r. pozwany Urząd rozwiązał stosunki pracy z pię-
cioma pracownikami. Dwie pracownice odeszły na własną prośbę, jeden pracownik
został przeniesiony do Spółki ,,M.-M.", w której Urząd posiada 100 % udziałów, zaś
dwie pracownice, w tym powódka, otrzymały wypowiedzenie umów o pracę. Jedno-
cześnie od listopada 2002 r. nastąpiło nawiązanie stosunków pracy z sześcioma
osobami. Sąd pierwszej instancji ustalił także, że nowo wybrany Burmistrz utracił za-
ufanie do powódki, ponieważ wiele informacji dotyczących Urzędu pochodziło od
powódki i jej rodziny. W ramach takich ustaleń Sąd ten uznał roszczenie powódki za
uzasadnione, gdyż pozwany wprawdzie wykazał, że u niego miały miejsce zmiany
organizacyjne, jednakże nie wykazał, aby wystąpiła redukcja etatów wskazana jako
przyczyna wypowiedzenia powódce umowy o pracę, skoro w okresie od listopada
2002 r. do czerwca 2003 r. z pracy u pozwanego odeszło pięciu pracowników, a jed-
nocześnie nawiązał on umowy o pracę z sześcioma pracownikami. W takiej sytuacji
nie można mówić o zmniejszeniu zatrudnienia, które faktycznie uległo zwiększeniu o
jedną osobę. Przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę nie była zatem
redukcja etatów, ale za rzeczywistą przyczynę należało uznać utratę zaufania do
powódki. Nie było też przeszkód, aby legitymująca się wyższym wykształceniem po-
wódka objęła jedno ze stanowisk zaproponowanych nowym pracownikom. Ostatecz-
nie Sąd Rejonowy uznał za pozorną wskazaną powódce przyczynę wypowiedzenia,
co stanowiło istotne naruszenie art. 30 § 4 k.p., a w konsekwencji przywrócił ją do
pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p.
Stanowiska tego nie podzielił Sąd Okręgowy, który wskazał, że zgodnie z
brzmieniem art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p. przyczyna wypowiedzenia
umowy o pracę powinna być konkretna, rzeczywista i prawdziwa, a sądy nie są
uprawnione do badania celowości i zasadności dokonywanej reorganizacji stanu za-
trudnienia i konieczności wprowadzania zmian organizacyjnych. Wskazana powódce
przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę w postaci zmian organizacyjnych - reduk-
cji etatów nie budziła wątpliwości. Nowy regulamin organizacyjny wprowadzony za-
łącznikiem do zarządzenia Burmistrza [...] z dnia 29 listopada 2002 r. likwidował mię-
dzy innymi Biuro Obsługi Rady, w którym była zatrudniona powódka i tworzył nowe
referaty. Ta niesporna okoliczność nie była przedmiotem badania Sądu pierwszej
instancji. Za kwestię zasadniczą Sąd Okręgowy uznał ustalenie, czy w pozwanym
Urzędzie doszło rzeczywiście do redukcji etatów i likwidacji stanowiska pracy po-
wódki. Ustalenie zmniejszenia zatrudnienia nie polega jedynie na matematycznym
porównaniu stanu zatrudnienia w pozwanym Urzędzie, polegającym na obliczeniu, iż
skoro w pierwszym kwartale 2003 r. rozwiązano stosunki pracy z pięcioma pracowni-
kami, zaś zatrudniono sześciu nowych, to miało miejsce zwiększenie zatrudnienia, a
nie jego zmniejszenie. Tymczasem, zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, okresem miarodajnym dla oceny przesłanek
stosowania zwolnień jest okres trzech miesięcy, który należy liczyć od daty rozwią-
zania stosunku pracy z pracownikiem zwalnianym indywidualnie (wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 291/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 30). Okres
ten powinien być liczony na przyszłość, a nie wstecz. W celu dokonania ustalenia,
czy w pozwanym Urzędzie nastąpiło rzeczywiście zmniejszenie zatrudnienia należało
poddać analizie daty nawiązywania umów o pracę z nowo przyjętymi pracownikami i
odnieść je do daty rozwiązania umowy o pracę z powódką w dniu, w którym upłynął
okres wypowiedzenia. Z analizy tej wynika, że w pierwszym kwartale 2003 r. pozwa-
ny rozwiązał umowy o pracę z pięcioma pracownikami. Jednocześnie od listopada
2002 r. nawiązał stosunki pracy z sześcioma osobami. Rozwiązanie umowy o pracę
z powódką nastąpiło z dniem 28 lutego 2003 r. W okresie trzech miesięcy od 1
marca 2003 r. pozwany wypowiedział umowę o pracę tylko Elżbiecie B. zatrudnionej
w charakterze sprzątaczki. Porównując daty nawiązania stosunków pracy z sześcio-
ma osobami, Sąd Okręgowy przyjął, że tylko w jednym przypadku Adriana P., za-
trudnionego dla odbycia stażu od 1 marca 2003 r., nawiązanie z nim stosunku pracy
nastąpiło w okresie 3 miesięcy od ustania stosunku pracy powódki. W przypadku
pozostałych pięciu osób, nawiązanie z nimi stosunków pracy nastąpiło przed datą
rozwiązania z powódką umowy o pracę. Błędnie zatem Sąd pierwszej instancji usta-
lił, iż w pozwanym Urzędzie nie tylko nie doszło do zmniejszenia zatrudnienia, ale
wręcz przeciwnie uległo ono zwiększeniu. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, że
rozwiązanie z powódką umowy o pracę było zgodne z prawem, ponieważ wskazana
jej przyczyna wypowiedzenia była rzeczywista i uzasadniona. Równocześnie brak
było podstaw do uznania, że faktyczną i rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia po-
wódce umowy o pracę była utrata do niej zaufania. Pozwany pracodawca nie miał
obowiązku zaproponowania powódce zatrudnienia na innym stanowisku pracy, po-
nieważ nie istnieje przepis prawa ani zasada współżycia społecznego, które kreowa-
łyby powinność pracodawcy do zatrudniania powódki na stanowisku w jednym z
utworzonych referatów. Pracodawca jest bowiem uprawniony do nawiązywania sto-
sunków pracy z wybranymi przez siebie osobami i brak jest podstaw do ingerowania
w tę swobodę.
W kasacji powódki podniesiono następujące zarzuty: 1) oczywistego narusze-
nia art. 30 § 4 i art. 45 § 1 k.p., przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowa-
nie - polegające na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że podana powódce przy-
czyna wypowiedzenia, tj. zmiany organizacyjne i redukcja etatów (czyli zmniejszenie
zatrudnienia) były rzeczywiste i uzasadnione, podczas gdy z okoliczności sprawy wy-
nika w sposób niebudzący wątpliwości, że w pozwanym Urzędzie nie było redukcji
etatów i zmniejszenia zatrudnienia, co oznacza, że wskazana przyczyna wypowie-
dzenia była pozorna, 2) błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 10 ust. 1
w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - przez przyjęcie, że usta-
lony w sprawie stan faktyczny odpowiada hipotezom tych norm prawnych, 3) naru-
szenia art. 382 w związku z art. 233 i 391 k.p.c. - wskutek rażącego złamania zasady
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i niewłaściwej
oceny dokumentów przedłożonych w postępowaniu przez pozwanego, z których w
sposób niebudzący wątpliwości wynikało, że w pozwanym Urzędzie dokonywano
zwiększenia zatrudnienia i w efekcie zatrudniono więcej osób aniżeli faktycznie zo-
stało zwolnionych, a ponadto wskutek nieuwzględnienia zeznań Burmistrza, złożo-
nych na rozprawie w dniu 18 grudnia 2003 r., o utracie zaufania do powódki, gdyż
,,wiele informacji dotyczących Urzędu pochodziło od powódki i jej rodziny", co miało
kluczowe znaczenie dla oceny prawdziwości, rzeczywistości oraz konkretności
wskazanej powódce przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę.
Na tych podstawach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzy-
gnięcia o kosztach postępowania za wszystkie instancje, twierdząc, że wyrok tego
Sądu oczywiście naruszył wskazane podstawy kasacji - wskutek przyjęcia ,,wbrew
stanowi faktycznemu sprawy, na podstawie własnej oceny zebranego materiału do-
wodowego, iż w pozwanym Urzędzie rzeczywiście miały miejsce przyczyny podane
w wypowiedzeniu powódce umowy o pracę, tj. zmiany organizacyjne i redukcja eta-
tów, czyli zmniejszenie zatrudnienia, choć w rzeczywistości nie miało to miejsca".
Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie kasacji jako nieuzasadnionej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istotą sprawy było zweryfikowanie wskazanej powódce przyczyny wypowie-
dzenia umowy o pracę, dokonanego w dniu 31 stycznia 2003 r. za jednomiesięcznym
wypowiedzeniem, którą pozwany określił jako ,,zmiany organizacyjne-redukcję eta-
tów". Jako okoliczność niesporną i niewymagającą badania Sąd Okręgowy przyjął,
że po wprowadzeniu nowego regulaminu organizacyjnego, załącznikiem do zarzą-
dzenia Burmistrza nr 10/02 z dnia 29 listopada 2002 r., zlikwidowano między innymi
biuro obsługi rady, w którym była zatrudniona powódka, ale równocześnie utworzono
nowe referaty, w tym referat organizacyjny, który przejął zadania biura. Sąd ten za
kwestię zasadniczą uznał ustalenie, czy w pozwanym Urzędzie doszło rzeczywiście
do redukcji etatów, w tym do likwidacji stanowiska powódki, następnie jednak w
ogóle pominął potrzebę ustalenia, czy stanowisko powódki zostało rzeczywiście zli-
kwidowane, a także to, czy zmiany organizacyjne spowodowały redukcję etatów u
pozwanego według zasady przyczynowo-skutkowej. W tym zakresie Sąd ten wyka-
zał, że w pierwszym kwartale 2003 r. pozwany rozwiązał stosunki pracy z pięcioma
pracownikami, a od listopada 2002 r., tj. od wprowadzenia reorganizacji pracy po-
zwanego Urzędu, nawiązano umowy o pracę z sześcioma pracownikami. Oznaczało
to jednoznacznie, że wprowadzone zmiany organizacyjne nie spowodowały redukcji
etatów, ale zwiększenie zatrudnienia, a Sąd Okręgowy w sposób oczywisty naruszył
zasadę swobodnej oceny zebranego materiału dowodowego (art. 233 § 1 i 382 k.p.c.
w związku z art. 391 k.p.c.). Sąd ten bezzasadnie ustalał bowiem okoliczność zmniej-
szenia zatrudnienia w pierwszym kwartale 2003 r. w oderwaniu od wskazanej przy-
czyny powódce wypowiedzenia umowy o pracę, którą były wprowadzone w listopa-
dzie 2002 r. zmiany organizacyjne prowadzące do redukcji etatów. O tym, że zmiany
te nie spowodowały takiej redukcji świadczy zatrudnienie od momentu reorganizacji
pracy w pozwanym Urzędzie większej liczby pracowników, aniżeli została zwolniona
po wprowadzeniu nowego regulaminu organizacyjnego. Inaczej rzecz ujmując i wyja-
śniając, Sąd Okręgowy błędnie uznał, że momentem miarodajnym dla ustalenia, czy
w pozwanym Urzędzie miała miejsce redukcja etatów była data ustania stosunku
pracy z powódką, ponieważ w rozpoznawanej sprawie taką miarodajną i decydującą
przy ocenie zasadności wskazanej powódce przyczyny wypowiedzenia była data
wprowadzenia zmian organizacyjnych, powoływanych przecież przez pozwanego
jako wymuszających redukcję zatrudnienia. Tymczasem w wyniku tej reorganizacji
pracy u pozwanego nie nastąpiło zmniejszenie stanu zatrudnienia, ale jego zwięk-
szenie. W konsekwencji zmiany organizacyjne nie spowodowały redukcji etatów, a
wskazana powódce przyczyna wypowiedzenia, określona jako zmiany organiza-
cyjne-redukcja etatów, była ogólnikowa, niekonkretna, nieprawdziwa i nieuzasad-
niona.
Rację ma skarżąca, gdy twierdzi, że tylko art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (tekst
jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa z
28 grudnia 1989 r.) wymaga wyznaczenia 3 miesięcznej cezury czasowej w celu we-
ryfikacji spełnienia warunków (przesłanek) grupowych zwolnień z pracy i ten aspekt
nie był przedmiotem rozważań zawartych w powoływanym przez strony wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 291/00 (OSNP 2003 nr 2, poz. 30), w
którym istotne było zweryfikowanie przesłanki zmniejszenia zatrudnienia jako przy-
czyny indywidualnego zwolnienia z pracy. Stanowisko to nie pozostaje w bezpośred-
nim związku z indywidualnym zwolnieniem powódki z pracy na podstawie art. 10 ust.
1 w związku z art. 1 ust. 1 tej ustawy także dlatego, że pozwany Urząd nie wskazał
jako przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę redukcji konkretnego etatu powódki,
ale wprowadzenie w listopadzie 2002 r. zmian organizacyjnych, które od tego mo-
mentu, niepozostającego w jakimkolwiek związku z datą ustania stosunku pracy po-
wódki, nie doprowadziły do zmniejszenia zatrudnienia, ale do jego zwiększenia. Po-
wyższe uzasadnia wyrażenie poglądu, że zmniejszenie zatrudnienia wywołane zmia-
nami w organizacji pracy pracodawcy ustala się według zasady przyczynowo-skut-
kowej (zmiany organizacyjne - redukcja etatów) od daty wprowadzenia tych zmian, a
nie od momentu ustania stosunku pracy z pracownikiem zwalnianym w trybie indywi-
dualnego rozwiązania stosunku pracy z przyczyny dotyczącej pracodawcy (niedoty-
czącej pracownika). Powyższe konstatacje potwierdziły zarzuty oczywistego naru-
szenia art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., a w konse-
kwencji także naruszenia art. 30 § 4 k.p., a przez to także 45 § 1 k.p.
Na marginesie tej sprawy, Sąd Najwyższy sygnalizuje, że nie ma wprawdzie
przepisu prawa pracy ani zasady współżycia społecznego, które nakazywałyby pra-
codawcy zaproponowanie zwalnianemu pracownikowi zatrudnienia na innym stano-
wisku pracy, ale fakt zatrudnienia bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o pracę z po-
wódką nowego pracownika w celu odbycia stażu, a następnie jego bezterminowe
zatrudnienie, może być kwalifikowane jako przypadek ponownego zatrudnienia pra-
cowników w tej samej grupie zawodowej (art. 12 ustawy z 28 grudnia 1989 r., aktual-
nie art. 9 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.). Oczywistym nadużyciem prawa jest zwolnienie pracownika z
przyczyn dotyczących pracodawcy, któremu towarzyszy natychmiastowe nawiązanie
stosunku pracy z nowym pracownikiem w tej samej grupie zawodowej. Dalsze roz-
wijanie tego wątku nie było potrzebne w rozpoznawanej sprawie, ponieważ podana
powódce przyczyna wypowiedzenia nie odpowiadała wymaganiom z art. 30 § 4 k.p.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji.
========================================