Wyrok z dnia 16 maja 2006 r.
I PK 213/05

Przepis art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) odnosi się tylko
do nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć. W stosunku do nau-
czycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze podstawą czynności pracodawcy
zmieniającej treść stosunku pracy jest art. 42 k.p. w związku z art. 93 ust. 1
Karty Nauczyciela.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie:
SN Roman Kuczyński, SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 maja
2006 r. sprawy z powództwa Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P. o
przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie z dnia 21 lutego 2005 r.
[...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 7 października 2004 r. oddalił po-
wództwo Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P. o przywrócenie do
pracy. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona u pozwanej na stanowisku
nauczyciela sztuki w wymiarze 14/18 czasu pracy. Przedmiot ,,sztuka" obejmował za-
równo muzykę, jak i plastykę. W dniu 31 maja 2004 r. pracodawca wypowiedział jej
warunki dotyczące wymiaru czasu pracy, a po upływie okresu wypowiedzenia zapro-
ponował 10/18 etatu. Jako przyczynę podał art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
- Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 112 ze zm.) oraz
zmniejszenie godzin ,,sztuki". Sąd Rejonowy ustalił nadto, iż powódka ukończyła
Wyższą Szkołę Pedagogiczną na kierunku wychowania muzycznego oraz uzyskała
stopień nauczyciela kontraktowego. Zgodnie z arkuszem organizacyjnym pozwanej
obowiązującym w roku szkolnym 2003/2004 powódka miała przydzielone 12 godzin
przedmiotu ,,sztuka" tygodniowo (plus dwie godziny chóru). W roku szkolnym
2004/2005 plan organizacyjny uległ zmianie. Oprócz przedmiotu ,,sztuka" (wymiar 4
godziny tygodniowo) pojawiły się przedmioty: plastyka (2 godziny) i muzyka (2 go-
dziny). Powódka uczy muzyki (plus dwie godziny rytmiki i dwie godziny chóru). Dwie
godziny plastyki zostały ,,wystawione na wakat". Sąd Rejonowy ustalił, że przedmiot
,,sztuka" został wprowadzony do szkół po reformie szkolnictwa w 1999 r. w miejsce
przedmiotów muzyka i plastyka. Wobec braku nauczycieli tego przedmiotu zatrud-
niano nauczycieli muzyki lub plastyki. Przedmiot był traktowany drugorzędnie, uczyli
go również nauczyciele mianowani, którym ,,brakowało godzin" do wypełnienia ich
wymiaru. Obecnie szkoły przyjmują nauczycieli z kwalifikacjami do jego nauki. W
roku szkolnym 2004/2005 pozwana przyjęła do pracy nauczyciela plastyki, który bę-
dzie uczył przedmiotu w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Powódka złożyła podanie o
przyjęcie na studia podyplomowe na kierunku plastyka. W dniu przyjęcia do pracy
nikt nie informował jej, że nie ma kwalifikacji do nauki plastyki i musi podnieść kwalifi-
kacje. Powódka nigdy wcześniej nie uczyła plastyki, nie ma w tym zakresie żadnego
doświadczenia zawodowego.
W świetle powyższego Sąd Rejonowy stwierdził, że w pozwanej szkole miały
miejsce zmiany organizacyjne polegające na zmianie planu nauczania i wyodrębnie-
niu z bloku ,,sztuka" przedmiotów muzyka i plastyka. Zmiany te wynikały z kolejnych
rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania
w szkołach publicznych z dnia 15 lutego 1999 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 128 ze zm.) oraz
z dnia 21 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 626). Sąd pierwszej instancji stwierdził, że
dopiero rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2002 r. w
sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 15, poz. 142
ze zm.) przewidywało w planie nauczania dla szkół podstawowych przedmioty: mu-
zykę i plastykę, z zastrzeżeniem, że mogą one nadal funkcjonować w bloku ,,sztuka".
Likwidację bloku ,,sztuka" ustawodawca pozostawił do decyzji konkretnej szkoły. W
niniejszym przypadku pozwana zadecydowała o likwidacji bloku ,,sztuka" w klasach
młodszych i pozostawieniu ich w klasach starszych (które rozpoczęły już ,,blokowy"
system nauczania). W miejsce bloku ,,sztuka" klasy młodsze uczą się przedmiotów
muzyka i plastyka. Sąd Rejonowy stwierdził, że rozporządzenie z dnia 12 lutego
2002 r. nie wprowadziło obowiązku likwidacji bloku, choć załącznik wyraźnie przewi-
duje przedmioty muzyka i plastyka. Pozwana miała prawo zadecydować o podziale
tego bloku, gdyż dyrektor szkoły, a następnie inne organy (rada pedagogiczna, organ
prowadzący) decydują o ostatecznym kształcie ramowych planów nauczania. Zda-
niem Sądu pierwszej instancji po podzieleniu bloku ,,sztuka" powódka nie może
uczyć przedmiotu plastyka, gdyż nie ma wykształcenia kierunkowego ani doświad-
czenia w nauczaniu tego przedmiotu, a trudno przyjąć, że kwalifikacje (ukończony
kierunek studiów wychowanie muzyczne) są zbliżone do kwalifikacji wymaganych do
nauczania przedmiotu plastyka.
Sąd Okręgowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 21 lutego 2005 r. oddalił apelację
powódki. Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instan-
cji i wyciągnięte z nich wnioski, dotyczyło to w szczególności zmniejszenia liczby go-
dzin przedmiotu - bloku ,,sztuka". Także zdaniem Sądu drugiej instancji treść rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych stanowiła podstawę do przyjęcia, iż likwi-
dację bloku ,,sztuka" pozostawiono do decyzji konkretnych szkół. Ramowy plan nau-
czania pozwanej szkoły został zatwierdzony zgodnie z obowiązującymi przepisami
prawa. Sąd Okręgowy podniósł również, iż domaganie się przez powódkę uznania za
nieuzasadnione wypowiedzenia umowy o pracę w części dotyczącej wymiaru czasu
pracy jest tożsame z roszczeniem o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia wa-
runków umowy o pracę. Nie ma znaczenia okoliczność, że nie określono, w których
klasach godziny bloku ,,sztuka" uległy zmniejszeniu, oraz iż w klasach IV nastąpił po-
dział na muzykę i plastykę a powódka nauczać będzie tylko muzyki. Istotne jest jedy-
nie, czy nastąpiło faktyczne zmniejszenie ilości godzin bloku ,,sztuka", nie zaś to, w
których konkretnie klasach miało ono miejsce (mimo nieścisłości w podanej przez
Sąd Rejonowy ilości godzin lekcyjnych tygodniowo).
Zdaniem Sądu Okręgowego powódka nie ma kwalifikacji do nauczania
przedmiotu plastyka. Nie przesądza o tych kwalifikacjach § 2 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 10 września 2002 r. w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wy-
padków, w których można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego wykształce-
nia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 155, poz. 1288 ze
zm.). Sąd ten podkreślił, iż zgodnie z treścią tego przepisu kwalifikacje do zajmowa-
nia stanowiska nauczyciela posiada osoba legitymująca się dyplomem ukończenia
studiów magisterskich na kierunku zgodnym lub zbliżonym z nauczanym przedmio-
tem lub rodzajem prowadzonych zajęć i posiada przygotowanie pedagogiczne. Sąd
Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji co do tego, że trudno przyjąć, iż
kwalifikacje powódki wynikające z ukończonego kierunku muzyka są zbliżone do
kwalifikacji wymaganych do nauczania przedmiotu plastyka. Przedmioty te charakte-
ryzują się całkowitą odmiennością metodyczną, a ich umieszczenie w bloku ,,sztuka"
jest spowodowane tym, że zarówno muzyka, jak i plastyka w znaczeniu ogólnym
uznawane są za elementy kultury i sztuki, przejaw twórczej działalności człowieka, co
nie daje podstaw do twierdzenia, iż nauczyciel muzyki jest przygotowany do naucza-
nia plastyki. Sąd Okręgowy powołał również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
12 maja 2004 r., U 1/04 (OTK - A 2005 nr 5, poz. 43) stwierdzający niezgodność § 1
pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002
r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia
szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego
wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli z art. 9 ust. 2 ustawy
z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej w zakresie w jakim powierza kuratorowi oświaty ustalenie, czy
dany kierunek (specjalność) studiów jest zbliżony do nauczanego przedmiotu lub
rodzaju prowadzonych zajęć. Zdaniem Sądu Okręgowego o tym, iż powódka posiada
kwalifikacje do nauczania przedmiotu plastyka nie świadczy również rozpoczęcie
przez nią studiów podyplomowych na tym kierunku. Sąd Okręgowy podniósł, że po-
zwana zaproponowała powódce nowe warunki pracy nie naruszając art. 42 § 2 k.p. Z
pisma strony pozwanej z 31 maja 2003 r. wynika, iż zaproponowano powódce od 1
września 2004 r. nowe warunki pracy - 10/18 etatu. Sąd ten podkreślił, że nie należy
do kognicji sądu ocena motywacji jaką kierował się dyrektor szkoły, rada pedago-
giczna oraz organ nadzorujący - Gmina P., podejmując decyzję o likwidacji bloku
,,sztuka", gdyż decyzja w tej sprawie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji i
Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych jest autonomiczną sferą woli powyższych podmiotów. Zdaniem Sądu
Okręgowego nie budziło wątpliwości, że skoro zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela dyrektor szkoły może rozwiązać z nau-
czycielem umowę o pracę w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejsze-
nie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, uniemożliwiających dalsze za-
trudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, to może również zaproponować
mu ograniczenie ilości godzin lekcyjnych poniżej pensum przewidzianego dla
nauczycieli.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od tego wyroku. Zaskarżała orzeczenie w
całości zarzucając mu naruszenie prawa materialnego - art. 42 § 1 k.p. w związku z
art. 30 § 4 k.p. i art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, przez
ich niewłaściwe zastosowanie, oraz naruszenie § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Mini-
stra Edukacji Narodowej z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwali-
fikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których
można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończone-
go zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 155, poz. 1228 ze zm.), przez niewła-
ściwe zastosowanie. W uzasadnieniu skargi podnosiła, że gdyby wolą ustawodawcy
było wprowadzenie w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela obok rozwiązania umowy
o pracę i przeniesienia w stan nieczynny możliwości zmniejszenia liczby godzin w
stosunku do każdej kategorii nauczycieli niezależnie od stopnia awansu zawodowe-
go, to stosowny przepis byłby zamieszczony w ustawie. Kwestionowała powołanie
jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia art. 20 Karty Nauczyciela i stosowania wy-
kładni rozszerzającej przepisu, gdyż wniosek o niedopuszczalności takiego zastoso-
wania art. 20 wynika z enumeratywnego wyliczenia sposobów postępowania dyrekto-
ra szkoły. Zdaniem skarżącej obie regulacje prawne - zarówno wynikające z art. 20
Karty Nauczyciela, jak i art. 42 k.p. - jako konkurencyjne względem siebie wzajemnie
się wykluczają i nie można ich jednocześnie stosować. Ponadto Sąd nie posiada
wiadomości specjalistycznych niezbędnych do oceny kwalifikacji nauczyciela do pro-
wadzenia zajęć z konkretnego przedmiotu, są to kompetencje kuratora oświaty. Dy-
rektor nie kwestionował i nie kwestionuje kwalifikacji powódki do prowadzenia zajęć
zgrupowanych w bloku ,,sztuka". Kwestionuje natomiast uprawnienia (kwalifikacje)
powódki do prowadzenia zajęć z przedmiotu plastyka. Żaden z sądów orzekających
nie zadał sobie trudu, aby porównać treści programowe bloku ,,sztuka" i treści pro-
gramowych obu przedmiotów muzyka i plastyka i nie dokonał oceny ,,zbliżoności". To
samo dotyczy oceny, czy zgodnie z § 1 pkt 4 rozporządzenia z 10 września 2002 r.
kierunek studiów ukończony przez powódkę daje dostateczną wiedzę merytoryczną
z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć i czy jest on zbli-
żony do nauczania przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Sąd drugiej instancji
nie stosował przy ocenie ,,zbliżoności" przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowa-
nia przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U.
Nr 51, poz. 458 ze zm.).
Skarga kasacyjna zawiera wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku ,,w ten
sposób że Sąd Najwyższy zmienia zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i zmienia
wyrok Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 7 października 2004 r. [...] w ten sposób,
że stwierdza, iż wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy i płacy jest nie-
uzasadnione oraz przywraca do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy".

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Skarga kasacyjne nie ma uzasadnionych podstaw. Nie było sporne między
stronami (a nadto okoliczność ta wynika ze złożonych do akt dokumentów), że po-
wódka była zatrudniona w pozwanej szkole na podstawie umowy o pracę. Podstawa
zatrudnienia nie jest tożsama ze stopniem awansu zawodowego, co jasno wynika z
art. 10 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, w myśl którego
pod pewnymi warunkami nauczyciel, który uzyskał stopień nauczyciela mianowane-
go może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę. To przypomnienie jest po-
trzebne przed rozważeniem treści art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, ponieważ w uza-
sadnieniu skargi podnosi się w kontekście interpretacji tego przepisu, iż powódka
była nauczycielem kontraktowym. Jest to okoliczność pozbawiona znaczenia dla
oceny zgodności z prawem czynności pracodawcy modyfikującej treść jej stosunku
pracy. Przepis art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela ma zastosowanie zarówno do nau-
czycieli zatrudnionych na podstawie mianowania jak i do nauczycieli zatrudnionych
na podstawie umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002
r., I PKN 438/01, OSNP 2004 nr 8, poz. 139). Ponieważ w rozpoznawanej sprawie
nie doszło do całkowitej likwidacji szkoły (a takiej sytuacji dotyczy art. 20 ust. 1 pkt 1
Karty Nauczyciela) rozważenia wymaga jedynie hipoteza normy prawnej zawartej w
punkcie drugim. Zgodnie z tym przepisem, dyrektor szkoły w razie częściowej likwi-
dacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnia-
nie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Strona pozwana w swym
oświadczeniu woli, od którego powódka odwołała się inicjując postępowanie w tej
sprawie, jako przyczynę wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy podała
,,zmniejszenie ilości godzin sztuki wynikających z ramowego planu nauczania". Po-
dała też podstawę prawną tej czynności - art. 20 Karty Nauczyciela. Wskazana przy-
czyna wypowiedzenia warunków pracy - wymiaru godzin nauczania (a co za tym
idzie również warunków płacy) wynikających z umowy o pracę odpowiada hipotezie
normy zawartej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Problem jednakże w tym, że
przepis ten nie ma zastosowania do nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymia-
rze godzin. Wniosek taki wypływa z wykładni językowej tego przepisu, chodzi w nim
o takie zmiany w działalności szkoły, które uniemożliwiają ,,dalsze zatrudnianie nau-
czyciela w pełnym wymiarze zajęć". Podkreślenia wymaga zwrot ,,dalsze zatrudnia-
nie". Wynika z niego, że przepis odnosi się tylko do osób zatrudnionych w pełnym
wymiarze zajęć, co staje się niemożliwe w obliczu zmian w funkcjonowaniu szkoły. Z
poczynionych ustaleń, niebudzących wątpliwości w świetle znajdującej się w aktach
kopii umowy o pracę wynika, że powódka była zatrudniona w niepełnym wymiarze
zajęć (14/18), a wypowiedzenie warunków wynikających z tej umowy sprowadzało
się do dalszego zmniejszenia wymiaru godzin nauczania. Te rozważania prowadzą
do wniosku, że w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o
pracę w niepełnym wymiarze zajęć, podstawą czynności pracodawcy modyfikujących
treść stosunku pracy jest art. 42 k.p. (w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela).
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie ma zatem podstaw do rozważania
wzajemnego stosunku art. 20 ust 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i art. 42 Kodeksu pracy.
Pozwany pracodawca powołał się w swym oświadczeniu woli o wypowiedze-
niu warunków pracy na art. 20 Karty Nauczyciela. Jest to okoliczność pozbawiona
znaczenia, gdyż o zgodności z prawem takich czynności prawnych pracodawcy nie
przesądza prawidłowość podanej przez niego ich podstawy prawnej. Pracodawca nie
jest obowiązany do podania podstawy prawnej swych oświadczeń woli.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważał zarówno
zgodność oświadczenia woli pracodawcy z art. 42 k.p. jak i z art. 20 Karty Nauczy-
ciela. Ta druga część rozważań okazała się zbędna, nie przesądza to jednak o za-
sadności zarzutów skargi kasacyjnej.
Pozostałe zarzuty skargi odnoszą się do zasadności wypowiedzenia zmienia-
jącego. Nie są one usprawiedliwione. Szczegółowe ustalenia stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku, które nie zostały zakwestionowane w skardze i są wiążące dla
Sądu Najwyższego (art. 39813 § 2 k.p.c.), prowadzą do wniosku, że strona pozwana
dokonała w zgodzie z prawem zmian w planie nauczania polegających na wyodręb-
nieniu w młodszych klasach z dotychczasowego bloku ,,sztuka" dwóch przedmiotów:
plastyki i muzyki. Nie budzi zastrzeżeń ustalenie Sądu co do tego, że powódka nie
ma kwalifikacji do nauczania przedmiotu plastyka. Nie może być zaakceptowany po-
gląd przedstawiony w uzasadnieniu skargi, że to kurator a nie sąd miałby ustalać,
czy ukończony przez powódkę kierunek studiów jest zbliżony do nauczanego przed-
miotu. Wykładnia § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10
września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli
oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemają-
cych wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli
(Dz.U. Nr 155, poz. 1288 ze zm.) nie ma znaczenia dla oceny zasadności dokonane-
go wypowiedzenia warunków pracy. Zasadność tej czynności, dokonanej - jak wyni-
ka z przedstawionych wyżej rozważań - na podstawie art. 42 k.p. nie budzi zastrze-
żeń w sytuacji, gdy dyrektor szkoły po wprowadzeniu zmian w planie nauczania za-
mierza zatrudnić specjalistę w zakresie plastyki. Dyrektor winien kierować się przede
wszystkim względem na prawidłowe realizowanie zadań szkoły w zakresie kształce-
nia dzieci, wzgląd na interes nauczyciela pozostaje w dalszej kolejności.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814 k. p. c.).
========================================