Wyrok z dnia 22 stycznia 2004 r.
I PK 202/03

Zawarcie umowy o pracę na stanowisku lub w dziale, o których wia-
domo, że w niedalekim czasie będą zlikwidowane a odprawa z tytułu rozwiąza-
nia stosunku pracy z tej przyczyny będzie znacznie wyższa, niż na stanowisku
dotychczas zajmowanym, należy ocenić jako zmierzające do obejścia prawa i
naruszające zasady współżycia społecznego w sytuacji, gdy restrukturyzacja
zatrudnienia nie jest finansowana z zysku pracodawcy, lecz z budżetu państwa.

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2004 r.
sprawy z powództwa Ireny W. przeciwko G. Spółce Węglowej Spółce Akcyjnej Ko-
palni Węgla Kamiennego ,,D." o wynagrodzenie, na skutek kasacji powódki od wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 czerwca 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 23 października 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gliwicach-Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku oddalił powództwo
Ireny W. przeciwko G. Spółce Węglowej S.A. Kopalni Węgla Kamiennego ,,D." o od-
prawę przewidzianą w przepisach ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz.
1112 ze zm.), w wysokości przenoszącej wypłaconą powódce kwotę 10.439,71 zł.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej Kopalni kolejno na
stanowiskach: od 1 lipca 1976 r. do 30 listopada 1976 r. stażysty na powierzchni, od
1 grudnia 1976 r. do 31 lipca 1981 r. rachmistrza na powierzchni, od 1 sierpnia 1981
r. do 1 lutego 1990 r. samodzielnego kontrolera zarobków, od 1 lutego 1993 r. do 31
stycznia 1995 r., ekspedytora w Dziale Ekspedycji i Zbytu na powierzchni, od 1 lute-
go 1995 r. do 31 marca 1997 r. starszego ekspedytora na powierzchni, od 1 kwietnia
1997 r. do 26 września 2000 r. specjalisty na powierzchni. W dniu 22 września 2000
r. powódka złożyła wniosek o przeniesienie do Działu Przeróbki Mechanicznej Wę-
gla, w którym była zatrudniona od 27 września 2000 r. do 28 lutego 2001 r.; w okre-
sie tym przez 88 dni przebywała na zwolnieniu lekarskim. W dniu 17 października
2000 r. powódka złożyła wniosek o przyznanie świadczenia osłonowego, a po bez-
skutecznym oczekiwaniu na jego rozpatrzenie, dnia 29 stycznia 2001 r. ponowiła
wniosek i w dniu 23 lutego 2001 r. otrzymała odpowiedź, że decyzją Ministra Gospo-
darki przyznano jej jednorazową odprawę pieniężną bezwarunkową w kwocie
10.439,71 zł, w związku z czym z dniem 1 marca 2001 r. zostaje rozwiązana umowa
o pracę na zasadzie porozumienia stron z przyczyn ekonomicznych po stronie zakła-
du pracy. Sąd pierwszej instancji po przesłuchaniu świadków Andrzeja C. - kierowni-
ka działu zatrudnienia, Stanisława P. - głównego inżyniera przeróbki mechanicznej i
zbytu oraz powódki i zastępcy dyrektora pozwanej Andrzeja W. ustalił także, że de-
cyzja o likwidacji pozwanej Kopalni zapadła w marcu 2000 r., od dnia 10 październi-
ka 2000 r. zaprzestano wydobycia i przeróbki węgla i od 18 października 2000 r. w
dziale przeróbki mechanicznej węgla przystąpiono do demontażu maszyn i zabez-
pieczenia urządzeń. Kopalnia ,,nie fedrowała" i powódka nie miałaby w tym dziale co
robić. Sąd Okręgowy doszedł zatem do przekonania, że celem przejścia powódki do
działu mechanicznej przeróbki węgla było wyłącznie nabycie prawa do korzystniej-
szej odprawy, którą dla pracowników takich zakładów przewidują przepisy art. 26 ust.
1 i 2 pkt 2c ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. Przepis ten przewiduje dla pracowni-
ków zatrudnionych pod ziemią, zwalnianych po dniu 1 stycznia 1998 r. oraz zwalnia-
nych pracowników zatrudnionych w zakładzie przeróbki mechanicznej węgla (od dnia
1 stycznia 1999 r.) odprawy w wysokości 16,8-krotnego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w kopalniach z trzeciego kwartału roku poprzedzającego rozwiązanie
stosunku pracy, podczas gdy w oparciu o ust. 3 wymienionego przepisu odprawa
pieniężna bezwarunkowa dla pozostałych pracowników Kopalni wynosi 3,6-krotność
przeciętnego wynagrodzenia. Powódka faktycznie w zakładzie przeróbki mechanicz-
nej węgla przepracowała niecałe 2 miesiące, przeszła do tej pracy tuż przed zaprze-
staniem wydobycia węgla i tylko w celu nabycia wyższej odprawy, wobec czego -
zdaniem Sądu pierwszej instancji - takie przejście do pracy miało na celu obejście
przepisów ustawy, a zatem czynność prawna (umowa o podjęciu pracy w tym dziale)
jest w świetle art. 58 k.c. nieważna, a przyznanie 16,8-krotnej odprawy byłoby nie
tylko sprzeczne z celami wymienionej wyżej ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. ale i
zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.).

Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2002 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił apelację powódki od powyższego wyroku, po-
dzielając ustalenia i wnioski Sądu pierwszej instancji.

Wyrok Sądu drugiej instancji powódka zaskarżyła kasacją, zarzucając naru-
szenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 381 i art. 382
k.p.c. oraz naruszenie prawa materialnego - art. 26 ustawy z dnia 26 listopada 1998
r. i art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Nie jest trafny zarzut naru-
szenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 381 k.p. i art. 382 k.p.c. Przepro-
wadzając dowód z akt osobowych, przesłuchania świadków i stron, Sąd pierwszej
instancji prawidłowo ustalił okresy zatrudnienia powódki w pozwanej Kopalni w róż-
nym charakterze i na różnych stanowiskach. Na stronie 42 akt osobowych znajduje
się karta stanowiska pracy (zakres czynności) datowana na 30 stycznia 1997 r., z
której wynika, że od 1 kwietnia 1997 r. powódka podlegać będzie bezpośrednio
Głównemu Specjaliście do spraw Windykacji i Zbytu, zatrudniona będzie na stanowi-
sku pracy specjalisty do spraw zbytu w jednostce organizacyjnej - Pion Przeróbki
Mechanicznej Węgla. Z karty 43 akt osobowych datowanej na 28 stycznia 1997 r. i
dołączonego do niej wniosku o przeszeregowanie oraz awans wynika, że dotyczy on
powierzenia stanowiska specjalisty na powierzchni (od 1 kwietnia 1997 r.). Okolicz-
ność zatem, że powódka od 1993 r. była pracownikiem Pionu Przeróbki Mechanicz-
nej Węgla znana była Sądom obu instancji i podniesienie tego faktu w apelacji nie
było zgłoszeniem dowodu, którego przeprowadzenie należałoby do Sądu drugiej
instancji. Pion Przeróbki Mechanicznej Węgla nie jest zakładem przeróbki mecha-
nicznej węgla, o jakim mowa w art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. Jeżeli
bowiem ustawodawca w tym przepisie, jak i w art. 26 ust. 1 tej ustawy, wymienia jed-
nocześnie pracowników zatrudnionych pod ziemią i pracowników zatrudnionych w
zakładzie przeróbki mechanicznej węgla, to należy ocenić, iż ustawodawca uzależ-
niał wysokość odprawy od porównywalnej uciążliwości pracy tych grup pracowni-
czych (wysokość odprawy w zależności od dat rozwiązania stosunku pracy wynosi
od 24-krotności do 12-krotności wynagrodzenia, podczas gdy dla pozostałych pra-
cowników wynosi 3,6-krotne wynagrodzenie). Nie ulega wątpliwości, że do 27 wrze-
śnia 2000 r. powódka zatrudniona była wyłącznie na powierzchni, wobec czego za-
trudnienie jej w dziale Głównego Specjalisty do spraw Zbytu i Windykacji, nawet
mieszczącego się w Pionie Przeróbki Mechanicznej Węgla (w pieczątce na wniosku
o przeszeregowania i awans wymieniony jest Główny Inżynier Przeróbki Mechanicz-
nej i Zbytu inż. Stanisław P.) nie mogłoby być uznane za porównywalne z zatrudnie-
niem pod ziemią. Z kolei przejście na stanowisko płuczkarza, które, jakkolwiek także
na powierzchni, być może musiałoby być zbliżone uciążliwością do pracy pod ziemią,
a prawdopodobnie bardziej uciążliwe niż specjalisty do spraw zbytu, nastąpiło już po
dniu wejścia w życie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. (weszła ona w życie 14
stycznia 1999 r. i objęła regulacją odpraw pracowników spełniających wymagane
kryteria w tej dacie). Przede wszystkim jednak powódka dlatego nie nabyła prawa do
korzystniejszej odprawy, ponieważ przejście na stanowisko płuczkarza w dziale me-
chanicznej obróbki węgla miało na celu wyłącznie dostosowanie tego stanowiska do
kryteriów wymaganych dla korzystniejszych warunków nabycia prawa do odprawy,
przy czym zgodnie w tej mierze współpracowały obie strony: pracodawca i pracow-
nik. Strony wiedziały, że już w marcu 2000 r. zapadła decyzja o likwidacji Kopalni, że
od 10 października 2000 r. zaprzestano wydobycia i przeróbki węgla, a dział prze-
róbki od 18 października 2000 r. przestał istnieć (zaczęto demontaż maszyn i urzą-
dzeń). Świadkowie P. i C. zeznali, że powódka nie miałaby w tym dziale co robić, zaś
powódka zeznała, że w innej kopalni nie podjęłaby pracy, ponieważ byłaby to praca
fizyczna. Wprawdzie w dziale przeróbki węgla też nie była zdolna do pracy fizycznej,
ale przeszła tam tylko dlatego, by otrzymać korzystniejszą odprawę. Takie postępo-
wanie stron stosunku pracy nie zasługuje na akceptację, tym więcej że zgodnie z art.
42 ustawy z dnia 28 listopada 1998 r., źródła finansowania realizacji reformy górnic-
twa węglowego pochodzą z dotacji budżetowych, a nie z zysków pracodawcy. Traf-
nie zatem Sąd drugiej instancji ocenił, że zmiana umowy o pracę miała na celu obej-
ście przepisów wskazanej ustawy i nabycie przez powódkę wyższej odprawy, której
nie mogłaby nabyć pozostając na poprzednim stanowisku pracy. W sytuacji, kiedy
dofinansowywanie górnictwa węglowego wymuszane jest z budżetu państwa straj-
kami i manifestacjami, takie działanie pracodawcy i pracownika, przez które usiłuje
się wyłudzić z tego budżetu nienależne świadczenie, musi być uznane także za
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300
k.p.).

Z przytoczonych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych
podstaw do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================