Wyrok z dnia 25 maja 2005 r.
I PK 138/04

Stosowanie urządzenia (wyrobu) w rozumieniu art. 98 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr
26, poz. 117 ze zm.) dotyczy wykonania urządzenia według projektu wynalaz-
czego, a nie dalszego jego używania.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 maja 2005 r. sprawy z
powództwa Zygmunta S., Henryka P., Wincentego R., Zbigniewa P., Grażyny P.,
Zdzisławy P. przeciwko Kompanii Węglowej SA w K. (następcy prawnemu B. Spółki
Węglowej SA w B.) o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 21 maja 2002 r. Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od B.
Spółki Węglowej SA w B. na rzecz powodów Zygmunta S. i Henryka P. kwoty po
41.019 złotych, na rzecz Wincentego R. kwotę 26.103 zł, na rzecz Zbigniewa P.,
Grażyny P. oraz Zdzisławy P. po 12.432 zł z 20% odsetek od dnia 22 maja 2002 r.
do dnia zapłaty oraz orzekł o kosztach sądowych, którymi obciążył pozwaną Spółkę.
Podstawę wyroku stanowią następujące ustalenia.

Pozwana w okresie od 1983 r. do 1986 r. stosowała projekt wynalazczy powo-
dów objęty patentem [...] i za ten okres wypłaciła powodom należne im wynagrodze-
nie. Wynalazek ten ,,Kombajn węglowy z bezcięgnowym napędem posuwu" pozwana
stosowała także w kolejnych dwóch okresach obliczeniowych od lipca 1986 r. do
końca czerwca 1988 r., uzyskując z tego tytułu efekty wymierne stanowiące różnicę
między kosztami robocizny w ścianach [...] jakie wystąpiły przed i po zastosowaniu
wynalazku, a także efekty niewymierne z tytułu poprawy bezpieczeństwa i higieny
pracy polegające na wyeliminowaniu z kombajnowego wynalazku łańcucha stano-
wiącego zagrożenie wypadkowe. Za IV okres obliczeniowy tj. od lipca 1986 r. do
czerwca 1987 r. i za V okres obliczeniowy od lipca 1987 r. do czerwca 1988 r., wy-
nagrodzenie odpowiada kwocie 841.343 starych złotych płatnej do 31 sierpnia 1988
r. Sąd oparł się na zgodnych opiniach biegłych z zakresu wynalazczości Jana F. i Ś.
Wojewódzkiego Klubu Techniki i Racjonalizacji w K. Sąd Okręgowy rozstrzygając
zasadniczy problem sporny sprawy, czy miało miejsce stosowanie projektu współ-
autorstwa powodów od lipca 1986 r. do czerwca 1988 r. podkreślił, że opinie biegłych
w tym zakresie są zbieżne także ze stanowiskiem Urzędu Patentowego, który w po-
stępowaniu spornym, stwierdził, że pozwana stosowała wynalazek autorstwa powo-
dów i co zostało podtrzymane przez Komisję Odwoławczą przy Urzędzie Patento-
wym RP. Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast odmiennej opinii biegłej J.J., według
której pozwana w latach 1986 - 1988 nie stosowała wynalazku współautorstwa po-
wodów, a jedynie korzystała z tego wynalazku. Ze względu na znaczny spadek siły
nabywczej należnego powodom świadczenia na podstawie wyliczenia zawartego w
opinii biegłego z zakresu wynagrodzeń i płac Wiesława S. Sąd dokonał waloryzacji
wynagrodzenia należnego powodom przy użyciu wskaźnika wzrostu przeciętnego
wynagrodzenia.

W apelacji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie § 1
pkt 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 1984 r. w sprawie projektów
wynalazczych (Dz.U. Nr 33, poz. 178), przez uznanie, że wynalazek powodów był
stosowany przez skarżącą w okresie od 1 lipca 1986 r., a także naruszenie art. 98
ust. 1 i 2 oraz art. 99 ust. 1 ustawy o wynalazczości (Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177
ze zm.), przez uznanie, że twórcom przysługuje wynagrodzenie za stosowanie wy-
nalazku, które w istocie nie miało miejsca. Nadto pozwana zarzuciła naruszenie
przepisów art. 328 § 2 i 233 § 1 k.p.c., przez przyjęcie, że wynalazek przynosił efekty
ekonomiczne przez jego stosowanie, a także sprzeczność ustaleń z treścią zebrane-
go w sprawie materiału dowodowego oraz pominięcie i nierozpoznanie istotnych
okoliczności sprawy. Powołując się na opinię biegłej J.J. strona pozwana uważa, że
Sąd powinien ustalić, iż przedmiotowy wynalazek nie był stosowany w IV i V okresie
obliczeniowym, skoro w tym okresie pozwana dokonywała jedynie odtworzenia kom-
bajnu stanowiącego istotę wynalazku. Istota wynalazku polega na określonej kon-
strukcji kombajnu, a nie na eksploatacji węgla przy jego użyciu. Odtworzenie kom-
bajnów według pozwanej nie stanowiło materialnego urzeczywistnienia wynalazku.
Pozwana zarzuciła nadto, że brak było podstaw do waloryzacji świadczenia należne-
go powodom w sytuacji, gdy wystąpili oni o dokonanie waloryzacji już po wypłaceniu
im świadczenia przez pozwaną .

Ze względu na zarzuty apelacji dotyczące sposobu uzyskania opinii Ś. Woje-
wódzkiego Klubu Techniki i Racjonalizacji Sąd Apelacyjny w Katowicach uzupełnił
postępowanie dowodowe przez dopuszczenie dowodu z biegłego - rzecznika paten-
towego inż. Marka W., autora opinii nadesłanej przez Ś. WKTiR. Biegły Marek W.
podtrzymał w całości stanowisko zaprezentowane poprzednio w opinii opracowanej
na zlecenie Ś. WKTiR w K.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2003 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił ape-
lację pozwanej (na podstawie art. 385 k.p.c.) jako bezzasadną. Sąd drugiej instancji
oparł swoje stanowisko na opiniach biegłych Jana F. i Marka W., które uznał za bar-
dziej przekonujące niż opinię biegłej J.J. i stwierdził poprawność ustalenia tego, że
pozwana również w IV i V okresie obliczeniowym stosowała sporny wynalazek. W
ocenie tej kwestii podniesiono, że projekt odnosi się do konstrukcji kombajnu jako
całości, a pozwana także w spornym okresie (IV i V okres obliczeniowy) pozyskiwała
przerobione ciągniki, przystosowując je do konstrukcji kombajnu wytworzonego we-
dług wynalazku. Ponadto żywotność takiego kombajnu nie przekraczała roku, z ko-
niecznością wymiany 90% kół zębatych, 95% łożysk tocznych oraz części elektrycz-
nych, a kadłuby były naprawiane i ponownie frezowane pod łożyska. Montowanie
kombajnu z wyremontowanych i nowych zespołów świadczy o stosowaniu wyna-
lazku. Za przekonująco uzasadnioną uznał Sąd opinię biegłego Marka W., który pod-
kreślił, że kombajn według wynalazku oprócz części zasadniczej (właściwego kom-
bajnu) zawiera również ciągnik główny i ewentualnie jeszcze ciągnik pomocniczy.
Ponadto niektóre jego elementy są ukształtowane i rozmieszczone w sposób szcze-
gółowo określony w części znamiennej zastrzeżenia patentowego. Według tego bie-
głego - także ze względu na ustalenia biegłej inż. J.J., iż w okresie od 1 lipca 1986 r.
do 30 czerwca 1988 r. pozwana zabudowywała do kombajnów (własnych) ciągniki na
nowych ścianach co najmniej sześciokrotnie w innych zestawieniach ciągników
głównych i pomocniczych, niż to miało miejsce na ścianach uprzednio eksploatowa-
nych - dochodziło w ten sposób do ,,materialnego urzeczywistnienia" kombajnu,
zgodnego z zastrzeżeniami patentowymi. Sąd drugiej instancji podzielił opinię, że
odbudowa i zestawianie kombajnu, który w trakcie eksploatacji ulegał niemal całko-
witemu zużyciu były materialnym urzeczywistnieniem kombajnu chronionego paten-
tem [...] w konsekwencji stosowaniem wynalazku. Uznając bezzasadność zarzutów
dotyczących zwaloryzowania wynagrodzenia należnego powodom Sąd podkreślił, że
powódowie przez kilkanaście lat od uzyskania efektów ze stosowania projektu wyna-
lazczego nie otrzymali żadnego świadczenia za IV i V okres obliczeniowy. W tym
zakresie Sąd stwierdził, że zachodzą przesłanki waloryzacji z art. 3581 § 3 k.c.

W kasacji od powyższego wyroku strona pozwana wniosła o jego uchylenie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Katowi-
cach. W ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa materialnego (art. 3931 pkt 1
k.p.c.) skarżący zarzucił naruszenie § 1 pkt 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
29 czerwca 1984 r. w sprawie projektów wynalazczych, przez uznanie, że wynalazek
powodów w okresie od 1 lipca 1986 r. do 30 czerwca 1988 r. był stosowany u po-
zwanej oraz naruszenie art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o wynalazczości, wobec ustalenia
zapłaty wynagrodzenia za niestosowany wynalazek, który był użytkowany. W ramach
podstawy dotyczącej przepisów prawa procesowego (art. 3931 pkt 2 k.p.c.) skarżący
wskazał na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., przez dokonanie sprzecznej z zasadami
logiki i doświadczeniem życiowym oceny zebranych w sprawie dowodów oraz art.
382 k.p.c., przez pominięcie dowodu z opinii biegłej Janiny J. Według skarżącej sto-
sowanie w odniesieniu do kombajnu węglowego polega na wykonaniu urządzenia i
zestawieniu elementów składowych podanych w zastrzeżeniu patentowym, które
wyczerpują istotę tegoż projektu wynalazczego. Następnie może mieć miejsce już
tylko użytkowanie urządzenia bowiem istota wynalazku nie obejmuje sposobu jego
eksploatacji. Przedmiot wynalazku powodów ujawniony w zastrzeżeniu patentowym
stanowi nowa konstrukcja kombajnu węglowego. W spornym okresie pozwana nie
wykonywała kombajnu z nowych zespołów według opatentowanego przez powodów
wynalazku. Dokonywane zestawienie z wyremontowanych zespołów kombajnu nie
oznacza stosowania wynalazku, bowiem takie czynności, jak remont i odnawianie,
nie wchodzą w zakres ochrony wynalazku objętego patentem

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W argumentacji, którą skarżąca przedstawiła w zakresie materialnoprawnej
(art. 3931 pkt 1 k.p.c.) podstawy kasacji akcentuje się potrzebę rozróżnienia stoso-
wania projektu wynalazczego dotyczącego wyrobu (urządzenia) od jego - tylko - uży-
wania. Stosowaniem - zgodnie z definicyjną kwalifikacją tego pojęcia określoną we
wskazanym w kasacji § 1 ust. 7 rozporządzenia Rady Ministrów z 29 czerwca 1984 r.
- jest materialne urzeczywistnienie projektu wynalazczego. W odniesieniu do projektu
wynalazczego będącego urządzeniem ,,materialne urzeczywistnienie" polega na wy-
konaniu odpowiedniego urządzenia. Następnie eksploatacyjne używanie takiego
urządzenia już nie jest jego ,,urzeczywistnieniem". Nie ma jednakże uzasadnionych
podstaw zarzut kasacji jakoby zaskarżony wyrok nie uwzględniał powyższej zasady
zastosowania projektów wynalazczych w kategorii urządzeń (wyrobów). Wbrew za-
rzutowi, z uzasadnienia wyroku wyraźnie wynika, że Sądy obu instancji właściwie
zinterpretowały tę kwestię, punktem wyjścia oceny prawnej czyniąc właśnie wymie-
nione wyżej założenie, ażeby eksploatację wyrobu odróżnić od jego zastosowania.
Należy w tym kontekście zwrócić jedynie uwagę na konkretyzację urzeczywistnienia
projektu, którego sprawa dotyczy, polegającą na specyficznym jego zastosowaniu,
sprowadzającym się do wytworzenia zaprojektowanego kombajnu węglowego nie na
sprzedaż ale po to, aby go używać jako narzędzia w prowadzonej działalności pro-
dukcyjnej. Skarżący natomiast odwołuje się do efektów stosowania projektu wyna-
lazczego w kategorii wyrobu określonych w sprawach, które dotyczyły efektów zasto-
sowania projektów przez przemysłowe wytwarzanie towarów na sprzedaż.
Wychodząc z niebudzących zastrzeżeń założeń interpretacyjnych Sądy obu
instancji skupiły się na ustaleniu spornego między stronami stanu faktycznego, czy
przedmiotowy wynalazek został zastosowany przez jego urzeczywistnienie nie tylko
w latach 1983 - 1986, co było między stronami bezsporne, ale także w latach 1986 -
1988. Wyjaśnienie tej kwestii dotyczącej okoliczności faktycznych - wbrew twierdze-
niom kasacji - jest także prawidłowe; zostało bowiem dokonane bez naruszenia
wskazanych przez skarżącego przepisów prawa procesowego. Kluczowe dla roz-
strzygnięcia ustalenie, że w spornym okresie doszło do zbudowania kombajnów wę-
glowych, według projektu powodów wynika z właściwego (a nie sprzecznego z zasa-
dami logiki i doświadczenia życiowego, jak zarzucono w kasacji) powiązania wielu
ustalonych okoliczności faktycznych i opinii biegłych. To przedstawiona w uzasad-
nieniu zaskarżonego wyroku analiza okoliczności faktycznych jest ,,logicznie" przeko-
nująca, a nie mają takiej zasadności twierdzenia skarżącego. Wyprowadzone przez
Sądy wnioski wynikają z wszechstronnej analizy faktów, które właśnie logicznie i
zgodnie z doświadczeniem życiowym prowadziły do ustalenia, że zastosowanie pro-
jektu powodów w spornym okresie było w istocie takie same jak w okresie poprzed-
nim. W szczególności warto tu zwrócić uwagę na to, że strona pozwana nie kwestio-
nowała wykorzystywania kombajnu węglowego, takiego jak w projekcie w latach
1986 - 1988, ale bez usprawiedliwionych racji uznała, że w tym okresie kombajny te
nie zostały zbudowane. Wydaje się, że w tej ostatniej kwestii stanowisko skarżącej
wynika z przyjęcia przez nią błędnego założenia jakoby ,,urzeczywistnienie" projektu
mogło polegać wyłącznie na zbudowaniu kombajnu całkowicie od podstaw, na nowo,
jako osobnego, ,,nowego" wyrobu. Tymczasem Sądy zasadnie oparły się na opiniach
biegłych, że nastąpiło zbudowanie kombajnów, w ich istotnie chronionych wynalaz-
kiem elementach, przez odtworzenie zużytych części i nowe zestawienie całego
urządzenia. Nie chodziło przy tym o naprawy amortyzacyjne, skoro z zasady projekt
przewidywał zużycie kombajnu w okresie rocznej jego eksploatacji i taka sytuacja
rzeczywiście miała miejsce. W świetle ustalonych faktów nie budzi zastrzeżeń opar-
cie się przez Sądy na opiniach biegłych Marka W. i Jana F. Opinie te zgodne ze spe-
cjalnością biegłych oceny łączą z faktami, które zostały w sprawie ustalone i
uwzględniały właściwe założenia interpretacyjne prawnych przesłanek zastosowania
projektu jako podstawy należnego twórcom wynagrodzenia. Nie ma racji skarżąca
upatrując wadliwości tych opinii w przyjęciu dopuszczalności zastosowania projektu
powodów na skutek zmontowania kombajnu z wyremontowanych i nowych zespo-
łów. Uzasadnienie wyroku zawiera przekonującą analizę opinii wszystkich biegłych,
ze wskazaniem przyczyn, dla których Sąd uznał, że sprzeczna z pozostałymi opi-
niami opinia biegłej Janiny J. nie jest zasadna.

W świetle ustalonych faktów, w szczególności stwierdzenia, że w trakcie
trzech poprzednich okresów obliczeniowych kombajny zużywały się stosownie do ich
ograniczonej ,,żywotności" i w następnych okresach konieczna była prawie całkowita
ich odbudowa i zestawienie z użyciem innych zespołów, opinia biegłej J.J., niewła-
ściwie interpretowała te okoliczności jako ,,odtworzenie" wynalazku nie będące jego
zastosowaniem. Wobec dokonania przez Sąd niebudzącej zastrzeżeń oceny mate-
riału dowodowego sprawy, w tym opinii biegłej Janiny J., zarzut kasacji jakoby Sąd
pominął ten dowód, jest oczywiście bezzasadny. Sąd bowiem ,,nie pominął" tego do-
wodu, tylko go ocenił stosownie do obowiązujących w tym zakresie przepisów postę-
powania, w tym wskazanych w kasacji przepisów art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c.

Z powyższych przyczyn - wobec bezzasadności podstaw kasacji - Sąd
Najwyższy orzekł stosownie do art. 39312 k.p.c.
========================================