Wyrok SN - I PK 133/06
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PK 133/06
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/3-4/28
Data wydania:2006-12-11

Wyrok z dnia 11 grudnia 2006 r.
I PK 133/06

1. Przepis art. 60 pkt 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej
(Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.) nie miał zastosowania do pracowników
służby cywilnej zatrudnionych na podstawie mianowania, do których należało
stosować przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.).
2. Zawiniona utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na
zajmowanym stanowisku, o której mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, może być skutkiem
orzeczenia sądu albo decyzji administracyjnej. Podmiotem uprawnionym do
stwierdzenia tej utraty nie jest kierownik urzędu zatrudniającego mianowanego
urzędnika państwowego.
3. Skazanie wyrokiem karnym za popełnienie przestępstwa umyślnego
nie może stanowić podstawy do stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy mia-
nowanego urzędnika państwowego na podstawie art. 14 ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 grudnia
2006 r. sprawy z powództwa Stanisława K. przeciwko [...] Urzędowi Skarbowemu w
K. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 18 marca
2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powód Stanisław K. wniósł o uznanie za bezskuteczne rozwiązania stosunku
pracy i przywrócenie go do pracy w pozwanym [...] Urzędzie Skarbowym w K. Uza-
sadniając swoje żądanie zwrócił uwagę, że skazanie go prawomocnym wyrokiem
karnym z 20 marca 2003 r. nie uzasadnia wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa
na podstawie art. 14 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych. Powód zakwestionował podanie przez pozwanego jako podstawy
prawnej wygaśnięcia stosunku pracy art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
służbie cywilnej, ponieważ przepis ten odnosi się jedynie do chwili zatrudnienia, a nie
zagadnień związanych z ustaniem stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej.
Pozwany [...] Urząd Skarbowy w K. wniósł o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
17 czerwca 2004 r. [...] oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że podstawą za-
trudnienia powoda - od 16 czerwca 1991 r. do dnia wygaśnięcia stosunku pracy - był
akt mianowania, wobec czego do kwestii rozwiązania stosunku pracy nie miał zasto-
sowania ani art. 41 k.p., ani art. 52 k.p. W tej sytuacji pracodawca prawidłowo wska-
zał w piśmie z 25 sierpnia 2003 r., że stosunek pracy powoda uległ z mocy prawa
rozwiązaniu z jego winy bez wypowiedzenia zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych w związku z art. 4
pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, który to przepis odnosi się
nie tylko do ,,etapu" kwalifikowania pracowników do zatrudnienia w służbie cywilnej,
ale również do ,,etapu" pozostawania w zatrudnieniu. Sąd Rejonowy stwierdził, że
skazanie urzędnika za przestępstwo umyślne mieści się w kategorii pojęciowej ,,za-
winionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym sta-
nowisku". Wobec tego uznanie rozwiązania stosunku pracy za bezskuteczne i przy-
wrócenie powoda do pracy byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w
konsekwencji naruszałoby art. 8 k.p., ponieważ zrodziłoby wśród pozostałych pra-
cowników pozwanego przekonanie o tolerowaniu przez urząd bezkarności naganne-
go postępowania urzędnika, a za takie należy uznać popełnienie przez inspektora
zatrudnionego w urzędzie skarbowym przestępstwa przeciwko dokumentom.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając naruszenie prawa
materialnego, a to art. 14 ust. 1 pkt 3 ,,w związku z art. 138" ustawy o pracownikach
urzędów państwowych, przez zastosowanie tego przepisu do sytuacji faktycznie nie-
objętej jego normą, polegającej na prawomocnym skazaniu urzędnika wyrokiem
sądu karnego, oraz art. 4 pkt 3 ustawy o służbie cywilnej, przez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że reguluje on kwestie związane z wygaśnięciem stosunku
pracy, podczas gdy reguluje on tylko problematykę nawiązania stosunku pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
8 marca 2006 r. [...] oddalił apelację powoda. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd
pierwszej instancji słusznie przyjął, że rozwiązanie przez [...] Urząd Skarbowy w K.
stosunku pracy ze Stanisławem K., zajmującym stanowisko inspektora skarbowego,
było prawidłowe i zgodne z obowiązującymi wówczas przepisami prawa. Powód
utracił w sposób zawiniony uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmo-
wanym przez niego stanowisku w rozumieniu art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, ponieważ prawomocnym
wyrokiem karnym Sądu Rejonowego w Kielcach z 25 czerwca 2002 r. [...], został
skazany za przestępstwo przewidziane w art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 91 § 1 k.k.
Przypisany powodowi czyn zabroniony polegał na tym, że w okresie od 20 maja 1997
r. do 15 października 1999 r. działając w podobny sposób i w krótkich odstępach
czasu dokonał podrobienia podpisów na czterdziestu jeden dokumentach podatko-
wych, które następnie zostały przedłożone do celów podatkowych w [...] Urzędzie
Skarbowym w K. W ocenie Sądu drugiej instancji, powyższa okoliczność została
słusznie zakwalifikowana przez Sąd Rejonowy jako przesłanka uzasadniająca przy-
jęcie, że skarżący utracił zdolność do bycia osobą zatrudnioną w służbie cywilnej w
rozumieniu art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, skoro zo-
stał prawomocnie skazany za przestępstwo popełnione umyślnie. Przepis ten nie
odnosi się jedynie do etapu kwalifikowania pracowników do zatrudnienia w służbie
cywilnej, lecz dotyczy także oceny pracowników w czasie pozostawania w zatrudnie-
niu. Nie można bowiem odmówić pracodawcy prawa do dokonywania weryfikacji
wymagań, które każdy pracownik musiał spełnić w chwili jego zatrudniania, również
w czasie trwania zatrudnienia. Odmienne założenie byłoby, zdaniem Sądu Okręgo-
wego, sprzeczne z ratio legis tej ustawy, zwłaszcza że art. 4 umieszczony został w
rozdziale obejmującym przepisy ogólne, a nie przepisy dotyczące nawiązania sto-
sunku pracy w służbie cywilnej. Gdyby zamiarem ustawodawcy było ograniczenie
stosowania art. 4 pkt 3 ustawy o służbie cywilnej do momentu nawiązania stosunku
pracy, to przepis ten zostałby umieszczony nie w rozdziale ,,Przepisy ogólne", a w
rozdziale ,,Nawiązanie stosunku pracy w służbie cywilnej".
Zdaniem Sądu drugiej instancji powód utracił w sposób zawiniony uprawnienia
konieczne do wykonywania pracy na stanowisku inspektora skarbowego. Sąd nie
zgodził się z twierdzeniami skarżącego, zawartymi w apelacji, że uprawnienia, o ja-
kich mówi powyższy przepis, nie dotyczą niekaralności, a jedynie szczególnych
uprawnień zawodowych, takich jak np. radcy prawnego czy weterynarza. Sąd Okrę-
gowy zwrócił uwagę, że art. 4 ustawy o służbie cywilnej wymienia pięć wymagań,
jakie musi spełniać osoba chcąca pracować w służbie cywilnej. Są to: posiadanie
obywatelstwa polskiego, korzystanie z pełni praw publicznych, niekaralność za prze-
stępstwo popełnione umyślnie, posiadanie kwalifikacji wymaganych w służbie oraz
nieposzlakowana opinia. Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższe wymagania łącznie
wyczerpują zakres pojęciowy ,,uprawnień potrzebnych do wykonywania pracy na
zajmowanym stanowisku", co przewiduje art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych. Oznacza to, że brak którejś z przesłanek wymienionych w
tym przepisie stanowi o braku uprawnień do wykonywania takiej pracy. Skoro zatem
powód jest osobą prawomocnie skazaną za popełnienie umyślnego czynu zabronio-
nego, to słusznie Sąd Rejonowy ustalił, że utracił on możliwość świadczenia pracy w
ramach korpusu służby cywilnej, albowiem w sposób zawiniony utracił uprawnienia
konieczne do pracy na zajmowanym uprzednio stanowisku.
Sąd Okręgowy stwierdził również, że uwzględnienie żądania powoda (przy-
wrócenie do pracy), podobnie jak zasądzenie na jego rzecz odszkodowania, byłoby
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w konsekwencji naruszało art. 8 k.p.
Sformułowana w tym przepisie klauzula zasad współżycia społecznego wyznacza
granice, w ramach których dopuszczalne jest korzystanie z praw podmiotowych w
stosunkach pracy. Jakkolwiek więc określonemu podmiotowi formalnie przysługuje
jakieś prawo w stosunkach pracy, to jednak w konkretnej sytuacji faktycznej może się
okazać, że nie istnieje ono w sensie materialnym, ponieważ w danym wypadku jego
realizacja oznaczałaby naruszenie (wykroczenie poza granice) zasad współżycia
społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 września 1997 r., l PKN 273/97,
OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 394). Uwzględnienie żądania powoda zrodziłoby wśród
pozostałych pracowników pozwanego, jak trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji,
przekonanie o tolerowaniu bezkarności nagannego postępowania skarżącego, za
takie bowiem należy uznać zachowanie powoda, które zostało zakwalifikowane jako
popełnienie przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 91 § 1 k.k. Powód jako
osoba zatrudniona w urzędzie państwowym należał do grupy pracowników, od któ-
rych można wymagać więcej niż od przeciętnego pracownika, a do oceny jego po-
stawy należy stosować ostrzejsze kryteria. Powinien on postępować tak, aby jego
działania mogły być wzorem praworządności i prowadziły do pogłębiania zaufania
obywateli do państwa i jego organów. Od inspektora skarbowego należy zatem wy-
magać postawy nienagannej, wręcz wzorcowej. Tylko taka postawa może sprzyjać
wiarygodności jego poczynań i autorytetowi niezbędnemu do właściwego pełnienia
funkcji. Z tego też względu popełnienie przestępstwa umyślnego przeciwko doku-
mentom dyskwalifikuje skarżącego do wykonywania pracy w służbie cywilnej. Pra-
cownika służby cywilnej powinna charakteryzować uczciwość, rzetelność oraz odpo-
wiedzialność za własne czyny. Powód swoim zachowaniem naruszył nie tylko obo-
wiązujące prawo, co zostało potwierdzone w wyroku skazującym, ale także honor i
etykę pracy urzędnika, co uniemożliwia uwzględnienie jego żądania zgłoszonego w
pozwie. Według Sądu drugiej instancji, przywrócenie powoda do pracy albo zasą-
dzenie odszkodowania byłoby sygnałem dla innych osób zatrudnionych u pozwane-
go, że popełnianie przestępstw - mimo wyraźnych uregulowań zamieszczonych w
art. 4 pkt 3 ustawy o służbie cywilnej - jest akceptowaną przez prawo i sądy formą
działania.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda,
zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga kasacyjna oparta została na podstawie na-
ruszenia przepisów prawa materialnego przez błędne ich zastosowanie, a mianowi-
cie art. 14 ust. 1 pkt 3 ,,w związku z art. 138" ustawy o pracownikach urzędów pań-
stwowych, przez zastosowanie tego przepisu do sytuacji faktycznie nieobjętej normą
tego przepisu, a polegającej na prawomocnym skazaniu powoda wyrokiem sądu kar-
nego, oraz art. 4 pkt 3 ustawy o służbie cywilnej, przez błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, że reguluje on kwestie związane z wygaśnięciem stosunku pracy, pod-
czas gdy reguluje on tylko problematykę nawiązania stosunku pracy. Pełnomocnik
powoda podniósł, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, albowiem za-
skarżony wyrok w sposób oczywisty narusza przepisy prawa materialnego - art. 14
ust. 1 pkt 1 i pkt 3 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Naruszenie prawa
materialnego jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy; wystarczy ustalenie fak-
tyczne Sądu Okręgowego dotyczące tego, że powód został skazany wyrokiem sądu
karnego, zestawić z treścią art. 14 ust. 1 pkt 1 i pkt 3 ustawy o pracownikach urzę-
dów państwowych, by można było stwierdzić, że nie zaszła po stronie powoda żadna
utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Zagadnienie związane ze skazaniem pracownika służby cywilnej wyrokiem sądu kar-
nego i skutkami takiego skazania dla ustania stosunku pracy reguluje inny przepis
prawa niż powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy
o pracownikach urzędów państwowych. Tym przepisem jest art. 14 ust. 1 pkt 1
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, jednakże zgodnie z jego treścią tylko
skazanie na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu
powoduje ustanie stosunku pracy urzędnika państwowego poprzez jego rozwiązanie
z winy pracownika bez wypowiedzenia. Wadliwe zastosowanie niewłaściwego prze-
pisu prawa do sytuacji faktycznej, w jakiej znalazł się powód, wprawdzie skazany
wyrokiem sądu karnego, ale na karę inną niż wymieniona w art. 14 ust. 1 pkt 1
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, stanowi o tym, że skarga kasacyjna
zarzucająca to naruszenie prawa jest oczywiście uzasadniona.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie. Trafne okazały się zarzuty na-
ruszenia art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) oraz art. 4 pkt
3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483
ze zm.). Skarżącemu chodziło prawdopodobnie również o sformułowanie zarzutu
naruszenia art. 138 tej ostatniej ustawy, który mylnie oznaczył jako art. 138 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych.
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało określenie statusu
prawnego powoda. Okolicznością faktyczną istotną z tego punktu widzenia jest to, że
powód został mianowany 16 czerwca 1991 r. przez Naczelnika Urzędu Skarbowego
w K. na stanowisko inspektora, a następnie aktem mianowania z 2 stycznia 1995 r.
został mianowany przez Naczelnika [...] Urzędu Skarbowego w K. na stanowisko
starszego inspektora. Powód był więc 25 sierpnia 2003 r. mianowanym urzędnikiem
państwowym w rozumieniu przepisów ustawy o pracownikach urzędów państwo-
wych.

Służba cywilna została wprowadzona ustawą z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie
cywilnej (Dz.U. Nr 89, poz. 402 ze zm.), która weszła w życie 1 stycznia 1997 r. We-
dług jej przepisów korpus służby cywilnej tworzyli pracownicy zatrudnieni na podsta-
wie tej ustawy w urzędach w niej określonych. Osoby zatrudnione, tak jak powód, na
podstawie mianowania w oparciu o przepisy ustawy o pracownikach urzędów pań-
stwowych nie zostały włączone do korpusu służby cywilnej. Według art. 95 tej
ustawy, stosunki pracy tych osób miały pozostawać w mocy nie dłużej niż do 31
grudnia 2007 r., chyba że wcześniej w sposób określony w ustawie o pracownikach
urzędów państwowych zostałyby rozwiązane lub wygasły. Z dniem 1 stycznia 2008 r.
miały one zostać przekształcone w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony. Powód nie stał się zatem członkiem korpusu służby cywilnej na
podstawie ustawy z 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej. Ustawa z 5 lipca 1996 r. o
służbie cywilnej została uchylona przez ustawę z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywil-
nej, która weszła w życie 1 lipca 1999 r. Z mocy nowej ustawy w skład korpusu
służby cywilnej wchodziły dwie kategorie osób: 1) pracownicy służby cywilnej, za-
trudnieni na podstawie umowy o pracę zgodnie z zasadami określonymi w ustawie,
2) urzędnicy służby cywilnej, zatrudnieni na podstawie mianowania zgodnie z zasa-
dami określonymi w ustawie (art. 3). Z dniem wejścia w życie tej ustawy pracownicy
zatrudnieni na stanowiskach określonych w jej art. 2 stali się z mocy prawa pracow-
nikami służby cywilnej, z zastrzeżeniem szczególnych postanowień art. 137 ustawy
(art. 136 ust. 1). Z kolei urzędnicy służby cywilnej, mianowani na podstawie przepi-
sów ustawy z 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej, stali się z tym dniem urzędnikami
służby cywilnej w rozumieniu nowej ustawy (art. 139 ust. 1). Powód nie mógł być
zaliczony do kategorii urzędników służby cywilnej w rozumieniu ustawy z 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej, ponieważ nie uzyskał mianowania ani na jej podstawie, ani
na podstawie ustawy z 1996 r.

Powód należał natomiast do grona osób, o których stanowił art. 136 ustawy z
18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej. Zgodnie z tym przepisem, z dniem wejścia w
życie ustawy pracownicy zatrudnieni na stanowiskach określonych w art. 2 stali się z
mocy prawa pracownikami służby cywilnej, z zastrzeżeniem art. 137. Powód był za-
trudniony na jednym ze stanowisk określonych w art. 2. Jednakże stał się on pra-
cownikiem służby cywilnej ,,z zastrzeżeniem art. 137". Przepis art. 137 ust. 1 ustawy
z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej stanowił, że stosunki pracy nawiązane w
urzędach, o których mowa w art. 2, przed dniem jej wejścia w życie, na podstawie
mianowania na zasadach określonych w ustawie o pracownikach urzędów państwo-
wych, pozostają w mocy nie dłużej niż do 31 grudnia 2003 r., chyba że wcześniej w
sposób określony w tej ustawie zostały przekształcone, rozwiązane lub wygasły. Z
dniem 1 stycznia 2004 r. stosunki te miały się przekształcić w stosunki pracy na pod-
stawie umowy o pracę na czas nieokreślony (art. 137 ust. 2). W świetle tego unor-
mowania pracownicy, o których stanowił art. 136 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służ-
bie cywilnej, w tym i powód, stali się pracownikami służby cywilnej w rozumieniu art.
3 tej ustawy, jednakże z zastrzeżeniem ich specjalnego statusu polegającego na
tym, że do 31 grudnia 2003 r. podstawą ich zatrudnienia miało pozostać mianowanie.
Specjalny status, wyróżniający ich korzystnie z grupy pracowników służby cywilnej, o
których stanowił art. 136, uzyskali oni także w sferze rozwiązania i wygaśnięcia sto-
sunku pracy. Ustawa z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej nie regulowała bowiem
bliżej zagadnień związanych z rozwiązywaniem stosunku pracy pracowników służby
cywilnej. Stąd też w myśl jej art. 7 ust. 1, który odsyłał w sprawach wynikających ze
stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej, nieuregulowanych w ustawie, do
Kodeksu pracy i innych przepisów prawa pracy, do rozwiązania stosunku pracy tej
części pracowników stosowało się ogólne przepisy prawa pracy. Jednakże z mocy
art. 138 ustawy o służbie cywilnej do pracowników zatrudnionych na podstawie mia-
nowania zgodnie z przepisami ustawy o pracownikach urzędów państwowych stoso-
wać należało art. 10 ust. 1a, 1b i 5, art. 13-16 oraz art. 27 ust. 3 ustawy o pracowni-
kach urzędów państwowych. Oznaczało to objęcie w okresie do 31 grudnia 2003 r.,
grupy pracowników, do której należał powód, gwarancjami wzmocnionej stabilności
stosunku pracy przysługującymi mianowanym urzędnikom państwowym.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że przed rozwiązaniem stosunku
pracy (stwierdzeniem jego wygaśnięcia z mocy prawa) powód był pracownikiem
służby cywilnej w rozumieniu art. 3 ustawy z 1998 r. o służbie cywilnej, nie był jednak
urzędnikiem służby cywilnej w jej rozumieniu. Miał jednak - aż do 31 grudnia 2003 r. -
specjalny, przejściowy status, wyrażający się w utrzymaniu mianowania jako podsta-
wy jego stosunku pracy i objęciu go wzmocnioną ochroną stabilności zatrudnienia
przewidzianą w przepisach o rozwiązaniu stosunku pracy z mianowanymi urzędni-
kami państwowymi, zawartych w ustawie o pracownikach urzędów państwowych.

Na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej
powód był zatem objęty przepisami ustawy o urzędnikach państwowych w zakresie
rozwiązania i wygaśnięcia stosunku pracy. Rozwiązanie stosunku pracy mianowane-
go urzędnika państwowego z winy pracownika bez wypowiedzenia reguluje art. 14
ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Zgodnie z tym przepisem, sto-
sunek pracy z urzędnikiem państwowym mianowanym ulega z mocy prawa rozwią-
zaniu z jego winy bez wypowiedzenia, w razie prawomocnego skazania na karę po-
zbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu (pkt 1), prawomocne-
go ukarania karą dyscyplinarną wydalenia z pracy w urzędzie (pkt 2) lub zawinionej
utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku
(pkt 3). Z treści tej regulacji prawnej wynika, że żadna ze wskazanych w niej przesła-
nek rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia nie mogła mieć zastosowania
do powoda. W szczególności nie skazano go na karę pozbawienia praw publicznych
albo prawa wykonywania zawodu, nie orzeczono wobec niego kary dyscyplinarnej
wydalenia z pracy w urzędzie, ani też nie nastąpiła zawiniona przez niego utrata
uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku (star-
szego inspektora w urzędzie skarbowym). Samo prawomocne skazanie za przestęp-
stwo umyślne nie może być utożsamiane - jak to uczynił Sąd Okręgowy - z zawinioną
przez pracownika utratą uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowa-
nym stanowisku. Brak jest jakichkolwiek podstaw do takiego rozumienia art. 14 ust. 1
pkt 3 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Regulacja podstaw rozwiązania
stosunku pracy mianowanego urzędnika państwowego zawarta w art. 13-16 ustawy
o pracownikach urzędów państwowych jest kompletna (por. wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z 19 kwietnia 1984 r., II SA 451/84, ONSA 1984 nr 1, poz. 43).
Nie było zatem, wbrew odmiennemu poglądowi Sądu Okręgowego, możliwości za-
stosowania w tym zakresie art. 4 pkt 3 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej
jako podstawy do stwierdzenia, że nastąpiła zawiniona przez powoda utrata upraw-
nień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Pismem z 25 sierpnia 2003 r. pozwany zawiadomił powoda, że z tym dniem -
zgodnie z treścią art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych w związku z art. 4 pkt 3 i art. 138 ust. 1 ustawy z 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej - ulega z mocy prawa rozwiązaniu jego stosunek pracy z
uwagi na zawinioną utratę uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmo-
wanym stanowisku. Pozwany pracodawca twierdził w toku postępowania sądowego,
że zawiniona utrata przez powoda uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na
zajmowanym stanowisku polegała na prawomocnym skazaniu powoda za przestęp-
stwo umyślne. Sąd Okręgowy podzielił ten pogląd prawny. Zasadniczą kwestią w
rozpoznawanej sprawie było zatem ustalenie i ocena, czy pozwany pracodawca mógł
stwierdzić wygaśnięcie z mocy prawa (rozwiązanie z mocy prawa) stosunku pracy
powoda w oparciu o podane w piśmie z 25 sierpnia 2003 r. przepisy, czy też stwier-
dzenie wygaśnięcia z mocy prawa stosunku pracy odbyło się bez podstawy prawnej.

Zgodnie z art. 4 pkt 3 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, w służbie
cywilnej mogła być zatrudniona osoba, która nie była karana za przestępstwo popeł-
nione umyślnie. A contrario, w służbie cywilnej nie mogła być zatrudniona osoba,
która była karana za przestępstwo popełnione umyślnie. Przepis art. 4 ustawy o
służbie cywilnej określał warunki, jakim musiała odpowiadać osoba, żeby mogła być
zatrudniona w służbie cywilnej (zarówno na stanowisku urzędniczym, jak i innym).
Katalog tych warunków był wyczerpujący. Od kandydata do służby cywilnej nie
można było wymagać spełnienia innych jeszcze warunków niż wymienione w art. 4
ustawy o służbie cywilnej, jednocześnie wypełnienie określonych w tym przepisie
warunków było konieczne i niezbędne do dopuszczenia danej osoby do zatrudnienia
w służbie cywilnej. Omawiany przepis dotyczył jedynie samego zatrudnienia w służ-
bie cywilnej, co wynikało z jego dosłownej treści oraz ulokowania wśród innych prze-
pisów ustawy o służbie cywilnej, nie dotyczył natomiast rozwiązania stosunku pracy z
urzędnikiem służby cywilnej. Wymaganie niekaralności za przestępstwo popełnione z
winy umyślnej oznaczało, że w służbie cywilnej nie mogła być zatrudniona osoba,
która poniosła odpowiedzialność karną (została skazana) za popełnienie przestęp-
stwa z winy umyślnej. Niekaralność jako warunek zatrudnienia w służbie cywilnej
należało oceniać w chwili zatrudnienia. Wygaśnięcia stosunku pracy urzędnika
służby cywilnej w związku ze skazaniem w czasie pozostawania w stosunku zatrud-
nienia w tym charakterze nie dotyczył art. 4 pkt 3, lecz art. 60 pkt 4 ustawy o służbie
cywilnej. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, stosunek pracy urzędnika służby cywil-
nej wygasał w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie.
Jeżeli urzędnik służby cywilnej został skazany prawomocnie za popełnienie prze-
stępstwa umyślnego, podstawę wygaśnięcia z mocy prawa stosunku jego zatrudnie-
nia stanowił art. 60 pkt 4, a nie art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie
cywilnej. Treść art. 60 pkt 4 ustawy o służbie cywilnej pozwalała na sformułowanie
wniosku, że art. 4 pkt 3 tej ustawy dotyczył jedynie samego nawiązania stosunku
pracy w służbie cywilnej, a nie rozwiązania tego stosunku.

Zastosowanie do powoda art. 60 pkt 4 ustawy o służbie cywilnej nie było moż-
liwe. Przepis ten stanowił, że stosunek pracy urzędnika służby cywilnej wygasa w
razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie. Nie było moż-
liwe zastosowanie tego przepisu do powoda nie dlatego, że sam pracodawca nie
stwierdził wygaśnięcia stosunku pracy powoda na tej podstawie prawnej, ale przede
wszystkim dlatego, że sposoby rozwiązania stosunku pracy z mianowanymi urzędni-
kami państwowymi zostały wyczerpująco uregulowane w ustawie o pracownikach
urzędów państwowych, brak było zatem podstaw do sięgania w tym zakresie do art.
60 pkt 4 ustawy o służbie cywilnej. Wniosku o ewentualnym wygaśnięciu stosunku
pracy powoda na podstawie art. 60 pkt 4 ustawy o służbie cywilnej (w związku z pra-
womocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie) nie można wyprowa-
dzać z art. 14 ust. 4 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, zgodnie z któ-
rym stosunek pracy z urzędnikiem państwowym mianowanym wygasa w wypadkach
określonych w Kodeksie pracy oraz przepisach szczególnych. Ustawa z 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej nie stanowi ,,przepisów szczególnych" w stosunku do
ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Ponadto, powód nie był urzędnikiem
służby cywilnej w rozumieniu ustawy z 18 grudnia 1998 r., a tylko takiego kręgu pra-
cowników dotyczył art. 60 tej ustawy. Poza tym trudno przyjąć, że ustawa ta odsyłała
do samej siebie w tak okrężny sposób (art. 138 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej do
art. 14 ust. 4 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, a ten z kolei do art. 60
pkt 4 ustawy o służbie cywilnej). Przyjęcie, że do sytuacji powoda mógłby mieć za-
stosowanie art. 60 pkt 4 ustawy o służbie cywilnej, kłóciłoby się z logiką i celem re-
gulacji zawartej w art. 137 i 138 tej ustawy, które zmierzały do zapewnienia przez
okres przejściowy pracownikom służby cywilnej mianowanym na podstawie ustawy o
pracownikach urzędów państwowych wzmożonej stabilności zatrudnienia na zasa-
dach dotąd tych pracowników obowiązujących. W wyroku z 18 grudnia 2003 r., I PK
157/03 (OSNP 2004 nr 22, poz. 383), Sąd Najwyższy przyjął, że art. 60 pkt 4 ustawy
z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej nie ma zastosowania do pracowników
służby cywilnej zatrudnionych na podstawie mianowania, do których stosuje się
przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.
Pogląd ten należy w pełni podzielić. Sam pracodawca dostrzegł, że nie jest możliwe
stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy powoda na podstawie art. 14 ust. 4 ustawy
o pracownikach urzędów państwowych, skoro w piśmie z 25 sierpnia 2003 r. wskazał
zupełnie inną podstawę wygaśnięcia tego stosunku.

Zawiniona utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowa-
nym stanowisku, o której mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o pracownikach urzę-
dów państwowych, może być skutkiem orzeczenia sądu (np. orzeczenia zakazu pro-
wadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych określo-
nego rodzaju - art. 42 k.k.) albo decyzji administracyjnej. W żadnym razie podmiotem
uprawnionym do stwierdzenia utraty uprawnień nie jest kierownik urzędu zatrudniają-
cego mianowanego urzędnika państwowego. Przesłanka rozwiązania z mocy prawa
bez wypowiedzenia z winy urzędnika stosunku pracy z urzędnikiem państwowym
mianowanym w postaci zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania
pracy na zajmowanym stanowisku ukształtowana jest w sposób analogiczny do
przyjętej w art. 52 § 1 pkt 3 k.p. Utrata uprawnień koniecznych do wykonywania
pracy na zajmowanym stanowisku może być podstawą rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia wówczas, gdy pracownik zostanie pozbawiony tych uprawnień z
własnej winy, na skutek naruszenia obowiązków pracowniczych, dopuszczenia się
wykroczenia lub przestępstwa. Decyduje przy tym nie sam czyn zawiniony przez pra-
cownika (na przykład popełnienie przestępstwa z winy umyślnej), lecz stwierdzenie
jego skutków w sferze uprawnień zawodowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26
października 1984 r., I PRN 142/84, OSNCP 1985 nr 7, poz. 99). Utrata uprawnień
koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku (art. 52 § 1 pkt 3
k.p.) stanowi niezależną przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia w stosunku do przyczyny polegającej na popełnieniu przez pracow-
nika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze za-
trudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zo-
stało stwierdzone prawomocnym wyrokiem (art. 52 § 1 pkt 2 k.p. -por. podobny po-
gląd, dotyczący zbiegu przesłanek rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika określonych w art. 52 § 1 pkt 1 i pkt 3 k.p., zawarty w wyroku Sądu
Najwyższego z 17 listopada 1997 r., I PKN 361/97, OSNAPiUS 1998 nr 17, poz.
503). Nie jest w związku z tym możliwe przyjęcie, że samo skazanie wyrokiem kar-
nym za popełnienie przestępstwa umyślnego może stanowić podstawę do stwierdze-
nia wygaśnięcia stosunku pracy mianowanego urzędnika państwowego na podstawie
art. 14 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Niekaralność urzędnika pań-
stwowego za przestępstwo umyślne nie może być rozważana w kategoriach posia-
dania uprawnienia koniecznego do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku,
a prawomocne skazanie za popełnienie przestępstwa umyślnego nie może być trak-
towane jako równoznaczne z zawinioną utratą tych uprawnień. Przepis art. 14
ustawy o pracownikach urzędów państwowych wyczerpująco określa sytuacje, w
których skazujący wyrok sądu karnego odnosi bezpośredni skutek w postaci rozwią-
zania z mocy prawa bez wypowiedzenia z winy mianowanego urzędnika państwowe-
go jego stosunku pracy. Ma to miejsce wyłącznie w przypadku prawomocnego ska-
zania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu (art.
14 ust. 1 pkt 1 ustawy). Zawiniona utrata uprawnień koniecznych do zajmowania
określonego stanowiska (art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy) to utrata szczególnych upraw-
nień zawodowych, które wymagane są na niektórych stanowiskach urzędniczych (np.
szczególnych kwalifikacji zawodowych, określonego rodzaju wykształcenia, umiejęt-
ności potwierdzonych stosownymi uprawnieniami), a nie utrata przymiotu niekaralno-
ści. Słusznie podniósł w uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocnik skarżącego, że
odwołanie się przez Sąd Okręgowy do wykładni celowościowej (z powołaniem się na
ratio legis ustawy o służbie cywilnej) doprowadziło do błędnej wykładni art. 4 pkt 3
ustawy o służbie cywilnej. Odwołanie się do wykładni celowościowej jest zawodne,
jeżeli odmienne wnioski wynikają z innych rodzajów wykładni, zwłaszcza wykładni
językowej i systemowej.

Rozwiązanie stosunku pracy z powodem (przez stwierdzenie wygaśnięcia sto-
sunku pracy) nastąpiło zatem z naruszeniem obowiązujących przepisów.

Na koniec należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 67 k.p., w razie naruszenia
przez pracodawcę przepisów regulujących wygaśnięcie umowy o pracę, w zakresie
roszczeń stosuje się odpowiednio przepisy oddziału 6, regulującego uprawnienia
pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o
pracę bez wypowiedzenia (art. 56 - 61 k.p.). Oznacza to możliwość zasądzenia od-
szkodowania w miejsce przywrócenia do pracy, gdyby przywrócenie do pracy oka-
zało się niemożliwe lub niecelowe (art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 2 k.p.).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815 § 1 k.p.c.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PK 218/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/92
2008-02-04 
[IA] I PK 197/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/65
2008-01-22 
[IA] I PK 196/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/89
2008-01-29 
[IA] I PK 195/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/90
2008-01-30 
[IA] I PK 193/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/91
2008-02-04 
  • Adres publikacyjny: