Wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r.
I PK 102/06

Za inną ważną przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy nauczyciela
akademickiego w rozumieniu art. 93 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) nie można uznać zachowa-
nia, które na podstawie art. 126 tej ustawy powoduje pociągnięcie nauczyciela
do odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie uchybiające jego obo-
wiązkom lub godności zawodu.

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 czerwca
2006 r. sprawy z powództwa Mieczysława W. przeciwko Uniwersytetowi w B. o przy-
wrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 20 grudnia 2005 r.
[...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w punkcie I oddalił apelację powoda
Mieczysława W. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Białymstoku z 15 grud-
nia 2003 r. oddalającego powództwo, zaś w punkcie II odstąpił od obciążenia powo-
da kosztami procesu za drugą instancję.
Powód w pozwie żądał (ostatecznie) przywrócenia do pracy. Pozwany Uniwer-
sytet w B. wniósł o oddalenie powództwa z uwagi na zasadność wypowiedzenia.
Zgodnie z ustaleniami Sądu pierwszej instancji powód był zatrudniony w Uni-
wersytecie w B. na podstawie mianowania jako starszy wykładowca w Studium
Praktycznej Nauki Języków Obcych. W dniu 18 marca 2003 r. rektor wypowiedział
mu stosunek pracy ze skutkiem na 30 września 2003 r. ze względu na naruszenie
przez niego zasad współżycia społecznego, polegające na obrażeniu, znieważaniu i
pomawianiu władz Uniwersytetu oraz przekroczeniu granic dozwolonej krytyki. Dnia
24 września 2003 r. Komisja Dyscyplinarna przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyż-
szego, jako organ odwoławczy, wymierzyła powodowi karę zwolnienia z pracy połą-
czonego z zakazem przyjęcia go do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat
od ukarania. Zgodnie ze świadectwem pracy jego stosunek pracy wygasł z mocy
prawa.
Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.; powołanej
dalej jako: ,,ustawa") stosunek pracy powoda wygasł. Z tego względu jego roszczenie
o przywrócenie do pracy i zapłatę wynagrodzenia za październik i listopad 2003 r.
stało się bezprzedmiotowe. Skutek orzeczenia o ukaraniu nastąpił z mocy samego
prawa i mógł zostać zniweczony jedynie orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w War-
szawie. Sąd wyjaśnił, że art. 93 ust. 3 ustawy dopuszcza możliwość rozwiązania sto-
sunku pracy z mianowanym pracownikiem akademickim z ważnych przyczyn z koń-
cem roku akademickiego na mocy decyzji właściwego organu, po uzyskaniu zgody
organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni. W myśl § 55 statutu Uniwersy-
tetu w B. rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim następuje na
wniosek dziekana lub kierownika innej jednostki organizacyjnej. W przypadku powo-
da była potrzebna zgoda Rady Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych. Po-
twierdzeniem tej zgody jest protokół z posiedzenia Rady, które odbyło się 5 marca
2003 r. Wypowiedzenie stosunku pracy jest zwykłym sposobem jego rozwiązania i w
ocenie Sądu Rejonowego pracodawca w sposób wystarczająco konkretny podał
przyczyny rozwiązania z Mieczysławem W. stosunku pracy. Przyczyny te znalazły
potwierdzenie w zeznaniach świadków. Z tych względów żądanie powoda przywró-
cenia do pracy było pozbawione podstaw.
W apelacji powód wniósł o orzeczenie o bezskuteczności, bezpodstawności i
niesłuszności wypowiedzenia, a także potwierdzenia przez Sąd, że w razie uchylenia
wyroku w sprawie dyscyplinarnej Uniwersytet przywróci go do pracy.
Sąd Okręgowy zważył, że w art. 93 ustawy zostały określone sposoby i przy-
czyny rozwiązania z mianowanym nauczycielem akademickim stosunku pracy, a w
art. 96 przyczyny jego wygaśnięcia. Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że stosunek
pracy Mieczysława W. wygasł przed upływem terminu wypowiedzenia. Nie mógł więc
przywrócić go do pracy w pozwanym Uniwersytecie. Sytuacja prawna powoda uległa
jednak radykalnej zmianie na skutek uchylenia 27 stycznia 2005 r. przez Sąd Apela-
cyjny w Warszawie orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkol-
nictwa Wyższego i przekazania sprawy powoda do ponownego rozpoznania. Orze-
czenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie spowodowało konieczność dokonania
oceny zasadności złożonego przez Uniwersytet w B. wypowiedzenia stosunku pracy.
Jeśli rozwiązał się on 30 września 2003 r., to żadna komisja dyscyplinarna nie może
zwolnić go z pracy. Powód w licznych pismach domagał się przekazania sprawy do
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie. Jednakże Sąd ten jest właściwy w
sprawie dyscyplinarnej z mocy art. 135 ustawy o szkolnictwie wyższym, a przedmio-
tem zaskarżenia w niniejszej sprawie jest wyrok Sądu Rejonowego w Białymstoku.
Środek odwoławczy od niego może więc rozpoznać tylko Sąd Okręgowy w Białym-
stoku. Postępowanie dyscyplinarne nie zostało do tej pory zakończone. Przede
wszystkim nie spowodowało ono zawiśnięcia sporu i nie jest ujemną przesłanką pro-
cesową powodującą nawet czasową niedopuszczalność drogi sądowej. Następnie
Sąd Okręgowy podkreślił, że Sąd pierwszej instancji nie wskazał precyzyjnie, kogo i
w jaki sposób powód znieważył lub pomówił. Wobec tego Sąd Okręgowy poczynił
ustalenia w tym zakresie uznając, że z zebranych w sprawie dowodów wynika w
sposób jednoznaczny, że powód obrażając pracowników Uniwersytetu w B. i oskar-
żając ich o popełnienie różnych przestępstw naruszył zasady współżycia społeczne-
go. Część jego czynów miała miejsce przed wydaniem zaskarżonego wyroku a część
później. Brak jakiejkolwiek refleksji nad swoim zachowaniem oraz eskalacja oskarżeń
wskazują na utratę przez niego przymiotów wymaganych od nauczyciela akademic-
kiego. Od nauczycieli akademickich wymaga się wysokiej kultury osobistej oraz od-
powiedniego zachowania. W sytuacji gdy powód formalnie został oskarżony przez
studentkę o zachowanie niegodne nauczyciela akademickiego zrozumiałe jest, że
rektor musiał podjąć jakąś decyzję w tej sprawie. W toku postępowania dyscyplinar-
nego powód ,,dopuścił się takich zachowań, które dały pracodawcy prawo do wypo-
wiedzenia mu stosunku pracy. Decyzja ta została podjęta po uzyskaniu zgody Rady
Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych i na wniosek jej kierownika. Pracodaw-
ca zachował zatem wymogi formalne". Z podanych względów Sąd uznał apelację
Mieczysława W. za pozbawioną jakichkolwiek podstaw.
Od powyższego wyroku Mieczysław W. wniósł skargę kasacyjną sporządzoną
w dwóch pismach, wniesionych tego samego dnia przez dwóch różnych pełnomocni-
ków. W pierwszym z nich, sporządzonym przez adwokata Tadeusza M., powód za-
skarżył wyrok Sądu Okręgowego w pkt I oddalającym apelację. Skarżący zarzucił
temu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania: art. 385, art. 233 § 1, art. 316 §
1, art. 328 § 2 art. 381, art. 382, art. 217 § 1, art. 227, art. 213 § 2, art. 229, art. 177 §
1 pkt 4 w związku z art. 391 § 1, art. 4771 § 1, art. 379 pkt 4 w związku z art. 49 i art.
48 § 1 pkt 1 k.p.c., a także naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędne
zastosowanie art. 93 ust. 3 ustawy i bezpodstawne uznanie zasadności wypowie-
dzenia stosunku pracy powodowi z naruszeniem art. 8 k.p., a ponadto naruszenie
art. 95 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 135 ustawy i art. 56-61 k.p., art. 97 ust. 2 ustawy
w związku z art. 81 k.p., a także § 55 statutu Uniwersytetu w B. Skarżący wniósł o
uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku w zaskarżonej części oraz o
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z 15 grudnia 2003 r. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, a także orzeczenie o kosztach
postępowania oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym nieopłaconych w całości ani w części.
W drugim piśmie składającym się na skargę kasacyjną, sporządzonym przez
adwokata Andrzeja A., powód zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego zarzu-
cając Sądowi naruszenie prawa materialnego: art. 93 ust. 3 ustawy z dnia 12 wrze-
śnia o szkolnictwie wyższym w związku z § 55 statutu Uniwersytetu w B., art. 97 ust.
1 ustawy w związku z art. 45 § 1 i 47 k.p., art. 97 ust. 2 ustawy w związku z art. 56 §
1, 57 § 1 i 60 k.p., a także naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć istotny
wpływ na wynik sprawy: art. 233 § 1 i 328 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 224 § 1 i
241 w związku z art. 227, 391 §1 i 382, art. 245 w związku z 233 § 1, 328 § 2 i 382,
art. 316 § 1 i 4771 § 1 i art. 385 k.p.c. W piśmie tym pełnomocnik skarżącego wniósł
o uchylenie w całości zaskarżonego orzeczenia z przekazaniem sprawy Sądowi
Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoław-
czym, względnie Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na wstępie konieczne jest wyjaśnienie, że przyczyna wypowiedzenia kwestio-
nowanego przez powoda, była inna niż przyczyna wszczęcia przeciwko niemu po-
stępowania dyscyplinarnego, o którym mowa w uzasadnieniach Sądów pierwszej i
drugiej instancji. Przedmiot postępowania sądowego w rozpatrywanej obecnie spra-
wie o przywrócenie do pracy jest zatem inny, niż postępowania dyscyplinarnego.
Natomiast głównie w związku z toczącą się sprawą dyscyplinarną doszło, według
ustaleń faktycznych poczynionych przez Sądy w niniejszej sprawie, do zachowań
powoda, będących przyczyną złożenia przez pozwanego oświadczenia woli o wypo-
wiedzeniu powodowi stosunku pracy. Kwestia ta jest oczywista w okolicznościach
sprawy, lecz nie została wyartykułowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Skarga kasacyjna została uwzględniona, ponieważ trafny okazał się zarzut na-
ruszenia art. 93 ust. 3 ustawy. Kwestionowane przez skarżącego wypowiedzenie
stosunku pracy, zostało dokonane przez rektora Uniwersytetu w B. na podstawie art.
93 ust. 3 ustawy. Przepis ten dopuszczał rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem
akademickim mianowanym na czas nieokreślony z innych ważnych przyczyn z koń-
cem roku akademickiego. W takim przypadku rozwiązanie stosunku pracy następo-
wało za 6-miesięcznym wypowiedzeniem na mocy decyzji właściwego organu, po
uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni. W świetle tego
przepisu podstawowe znaczenie ma ustalenie, czy pojęcie ,,ważne przyczyny" obej-
muje przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy powodowi, określoną w piśmie z 18
marca 2003 r., jako naruszenie wskutek postępowania powoda zasad współżycia
społecznego w uczelni, polegające na wyrażaniu bezpodstawnych zarzutów i prze-
kroczeniu granic dozwolonej krytyki wobec rektora i wielu pracowników Uniwersytetu,
a sformułowanych z użyciem słów i określeń obrażających, znieważających oraz
polegających na pomawianiu. Jak dalej wskazano w cytowanym piśmie tak wyrażone
treści naruszają panujące w środowisku akademickim zasady postępowania i oby-
czaje, przede wszystkim zaś zasady współżycia społecznego obowiązujące na Uni-
wersytecie (uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego). Jak ustalił Sąd Okręgowy za-
chowania przypisywane powodowi przejawiały się w szczególności w tym, że 7
stycznia 2003 r. zawiadomił on prorektora B.N. o popełnieniu przestępstwa przez
rektora M.G., dnia 3 marca zwrócił się do senatu z żądaniem zmiany składu komisji
dyscyplinarnej, Grażynie S. zarzucił kradzież pełnej wersji protokołu jego przesłu-
chania, prof. H.K. działanie z nienawiści za odmowę uprawiania z nią seksu, a prof.
G. kolaborację ze Służbą Bezpieczeństwa. Studentkę, która oskarżyła go o molesto-
wanie seksualne, określił jako nimfomankę, prof. B.C. jako kłamcę. W piśmie z 19
lutego 2003 r. wprost zarzucił G.S., że działa metodami gestapo. Dodatkowo nazwał
ją zbrodniarką sądową, osobą upośledzoną moralnie.
Odpowiedź na powyższe pytanie wymaga ustalenia relacji art. 93 ust. 3
ustawy do innych przepisów tego aktu prawnego, określających przyczyny ustania
stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim. Przyczyny te określał: 1)
art. 93 ust. 1 ustawy - wskazujący zdarzenia zgodne z wolą nauczyciela akademic-
kiego (porozumienie stron i wypowiedzenie stosunku pracy przez nauczyciela); 2)
art. 93 ust. 2 - wskazujący przyczyny fakultatywnego rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem przez uczelnię (czasowej niezdolności do pracy nauczyciela spowo-
dowanej jego chorobą, jeżeli okres tej nieobecności przekracza jeden rok, nieuspra-
wiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie przez lekarza prowadzące-
go badania okresowe lub kontrolne, zniesienia uczelni lub przekształcenia jej struktu-
ry w sposób uniemożliwiający dalsze zatrudnienie na dotychczas zajmowanym sta-
nowisku); 3) art. 94 - wskazujący przyczyny obligatoryjnego rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem akademickim (w razie orzeczenia przez lekarza orzecznika
trwałej niezdolności nauczyciela do pracy na zajmowanym stanowisku oraz w razie
otrzymania przez nauczyciela dwukrotnie, w odstępie nie krótszym niż jeden rok, a
nie dłuższym niż dwa lata, negatywnej oceny); 4) art. 95 ust. 1 - wskazujący przyczy-
ny wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela akademickiego, w tym prawomocne uka-
ranie karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy lub wydalenia z zawodu nauczycielskie-
go (pkt 3).
Powyższa regulacja przyczyn ustania stosunku pracy mianowanego nauczy-
ciela akademickiego prowadzi do wniosku, że ,,inne ważne przyczyny" z art. 93 ust. 3
ustawy, to przyczyny, które uniemożliwiają dalsze zatrudnienie nauczyciela miano-
wanego na czas nieokreślony na zajmowanym stanowisku, w sytuacji, gdy inne
przepisy ustawy nie określają odrębnych konsekwencji wystąpienia takiej przyczyny
(por. P. Kucharski: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 27 maja 1994 r., I PRN
20/94, OSP 1995 nr 5, poz. 116 i tam powołana literatura). Za ,,inną ważną przyczy-
nę" nie można zatem uznać zachowania nauczyciela akademickiego, które, na pod-
stawie art. 126 ustawy, powoduje pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinar-
nej za postępowanie uchybiające obowiązkom nauczyciela akademickiego lub god-
ności zawodu nauczycielskiego. Taka wykładnia rozważanego pojęcia wynika nie
tylko z argumentów wykładni systematycznej i językowej, lecz ma również dość
oczywiste uzasadnienie w celu opisanego unormowania przyczyn zakończenia sto-
sunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego. W szczególności z art. 126
w związku z art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy wynikało, że zachowania polegające na uchy-
bieniu obowiązkom nauczyciela akademickiego lub godności zawodu nauczyciel-
skiego mogły być uznane za przyczynę ustania stosunku pracy wyłącznie po prze-
prowadzeniu postępowania dyscyplinarnego uregulowanego w rozdziale 7 (art. 126 -
137 ustawy). Tryb ten nie mógł zostać zastąpiony postępowaniem wskazanym w art.
93 ust. 3, choćby dlatego, że zapewniał pracownikowi dalej idące gwarancje obrony
przed utratą pracy z przyczyn przez niego zawinionych lub innymi sankcjami związa-
nymi z takim zachowaniem. Należy też dodać, że już sam sposób uregulowania wy-
powiedzenia w art. 93 ust. 3, zwłaszcza ustalenie wydłużonego, 6-miesiecznego
okresu wypowiedzenia, w czasie którego nauczyciel ma prawo do wykonywania swo-
ich obowiązków, wskazuje, że nie obejmował on przyczyn polegających na poważ-
nych naruszeniach obowiązków i godności zawodu nauczycielskiego. Wniosek ten
znajduje także potwierdzenie w rodzaju przyczyn, które były kwalifikowane jako
,,ważne przyczyny" w rozumieniu rozważanego przepisu w dotychczasowym orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego (np. brak dostatecznych kwalifikacji i możliwości prowa-
dzenia zajęć po zmianie ich zakresu, w wyroku z 1 lutego 2000 r., I PKN 496/98,
OSNAP 2001 nr 12, poz. 410; niedobór zajęć, w wyrokach z: 2 czerwca 1995 r., I
PRN 25/95, OSNP 1996 nr 4, poz. 60 i 29 września 2005 r., I PK 18/05 - niepubliko-
wany; trudna sytuacja finansowa wydziału uczelni, w wyroku z 29 marca 006 r., II PK
249/05 - niepublikowany).
Opisane powyżej zachowanie przypisane powodowi w uzasadnieniu wypo-
wiedzenia stosunku pracy mieści się w kategorii zachowań polegających na uchybie-
niu obowiązkom nauczyciela akademickiego lub godności zawodu nauczycielskiego
z art. 126 ustawy. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, nie mogło ono być zatem
,,inną ważną przyczyną" wypowiedzenia stosunku pracy w rozumieniu art. 93 ust. 1
pkt 3. Stwierdzenie trafności zarzutu naruszenia tego przepisu w skardze kasacyjnej
przesądza o jej uwzględnieniu i czyni bezprzedmiotowym rozważanie pozostałych
zarzutów sformułowanych w ramach podstaw kasacyjnych.
Wydaniu niniejszego wyroku nie stoi na przeszkodzie częściowo odmienne
sformułowanie zakresu zaskarżenia i wniosków kasacyjnych w pismach składających
się na rozpoznawaną skargę kasacyjną, ponieważ różnica między nimi dotyczy wy-
łącznie orzeczenia o kosztach postępowania.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815 § 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c.
========================================