WYROK Z DNIA 18 MAJA 2009 R.
IV KK 459/08

1. Upoważnienie do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złoże-
nie fałszywego oświadczenia, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k., musi wyni-
kać z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowanie, zatem ta-
kiego upoważnienia nie może kreować akt rangi podustawowej, jakim jest
rozporządzenie ministra.
2. Artykuł 75 § 2 k.p.a. ma zastosowanie - to jest stwarza uprawnienie
dla organu administracji państwowej do uprzedzenia o odpowiedzialności
karnej za fałszywe zeznanie (oświadczenie) - wtedy, gdy strona dąży do te-
go, aby jej zeznanie (oświadczenie) zastąpiło zaświadczenie organu.

Przewodniczący: sędzia SN J. Matras.
Sędziowie SN: D. Rysińska, K. Cesarz (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: M Wilkosz-Śliwa.

Sąd Najwyższy w sprawie Barbary W., skazanej z art. 233 § 6 k.k. w
zw. z art. 12 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 18 maja
2009 r., kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku
Sądu Rejonowego - Sądu Grodzkiego w O. z dnia 12lutego 2008 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i u n i e w i n n i ł oskarżoną od zarzucanego
jej czynu (...).

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 12 lutego 2008 r., po uwzględnie-
niu wniosku prokuratora, złożonego w trybie art. 335 § 1 k.p.k., o wymierzenie
Barbarze W. uzgodnionej z nią kary, uznał oskarżoną za winną zarzucanego
jej czynu, zakwalifikowanego z art. 233 § 6 k.k. w zw. z art. 12 k.k., opisanego
w ten sposób, że ,,w okresie od 3 stycznia do 13 sierpnia 2007 r. w O., w
krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, będąc
uprzedzona o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, w celu uzy-
skania pomocy finansowej z Ośrodka Pomocy Społecznej w O. złożyła cztery
fałszywe oświadczenia o stanie majątkowym, w których zataiła fakt otrzymy-
wania przez nią za pośrednictwem komornika sądowego przy Sądzie Rejo-
nowym w O. alimentów na jej dzieci", i za to na podstawie art. 233 § 1 i 6 k.k.
w zw. z art. 37 k.k. wymierzył oskarżonej karę 5 miesięcy pozbawienia wol-
ności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 k.k. i 70 § 1 pkt 1 k.k. wa-
runkowo zawiesił na okres próby 2 lat, po czym zwolnił oskarżoną od kosztów
sądowych.
Uzasadnienie wyroku nie zostało sporządzone, wobec braku wniosku w
tym przedmiocie i apelacji, toteż orzeczenie uprawomocniło się z dniem 20
lutego 2008 r.
Kasację od tego wyroku na korzyść Barbary W. złożył Rzecznik Praw
Obywatelskich, zarzucając ,,rażące i mające istotny wpływ na jego treść naru-
szenie prawa karnego procesowego, to jest art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art.
335 § 1 k.p.k. poprzez uznanie, iż okoliczności popełnienia przez Barbarę W.
zarzucanego jej występku z art. 233 § 6 k.k. w zw. z art. 233 § 1 k.k. w zw. z
art. 12 k.k. nie budzą wątpliwości i w efekcie wydanie w stosunku do niej wy-
roku skazującego na posiedzeniu bez przeprowadzenia rozprawy, podczas
gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazywał na poważne
wątpliwości, czy istniał przepis ustawy pozwalającej Ośrodkowi Pomocy Spo-
łecznej na odbieranie oświadczeń o stanie majątkowym pod rygorem odpo-
wiedzialności karnej z art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 233 § 6 k.k., co powinno
skutkować nieuwzględnieniem wniosku prokuratora i rozpoznaniem sprawy
na rozprawie", a następnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i unie-
winnienie oskarżonej od popełnienia przypisanego jej czynu, ponieważ ska-
zanie jest oczywiście niesłuszne (art. 537 § 2 in fine k.p.k.).
Prokurator Prokuratury Krajowej na rozprawie kasacyjnej przyłączył się
do skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut rażącego naruszenia art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art. 335 § 1
k.p.k., które miało istotny wpływ na treść wyroku, okazał się słuszny. W prze-
widzianym w tych przepisach trybie postępowania może zapaść jedynie wy-
rok skazujący. Dyspozycja art. 343 § 7 k.p.k. stanowi, że jeżeli nie zachodzą
podstawy do uwzględnienia wniosku o skazanie oskarżonego (bez rozprawy),
to sąd kieruje sprawę do rozpoznania na zasadach ogólnych. Tak postąpiłby
Sąd Rejonowy, gdyby dostrzegł, że nie wystąpiła przesłanka do skazania
oskarżonej w postaci wypełnienia przez nią wszystkich znamion zarzucanego
jej czynu.
W myśl art. 233 § 6 k.k. sprawca odpowiada za podanie nieprawdy lub
zatajenie prawdy w oświadczeniu, które ma służyć za dowód w postępowaniu
(innym niż sądowe) prowadzonym na podstawie ustawy, jeżeli przyjmujący
oświadczenie działając w zakresie swoich uprawnień, nadanych przez tę
ustawę, uprzedził oświadczającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe
oświadczenie.
Oskarżona ubiegała się o zasiłki przyznawane na podstawie ustawy z
dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2008 r. Nr 115, poz. 728
ze zm., dalej - u.p.s.). Postępowanie w sprawie przyznawania świadczeń z
pomocy społecznej unormowane jest wyczerpująco w art. 100 - 109 rozdzia-
łu 7. tej ustawy. Przepisy te stanowią lex specialis w stosunku do postępowa-
nia prowadzonego na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego
(J. Sierpowska: Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Warszawa 2007,
s. 84). Tylko przyznanie świadczenia następuje w formie decyzji administra-
cyjnej (art. 106 ust. 1 u.p.s.).
W tym szczególnym postępowaniu rozstrzygnięcie wniosku o zasiłek
poprzedzone jest rodzinnym wywiadem środowiskowym, przeprowadzanym
przez pracownika socjalnego, który może domagać się od osoby ubiegającej
się o pomoc, złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym (art.
107 ust. 5 u.p.s.). Ustawa o pomocy społecznej nie nadała, w szczególności
w rozdziale 7., pracownikowi socjalnemu uprawnienia do uprzedzenia
oświadczającego o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświad-
czenia. Delegacja udzielona ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia
społecznego w art. 107 ust. 6 u.p.s., który w załączniku nr 3 do rozporządze-
nia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 kwietnia 2005 r. w sprawie rodzin-
nego wywiadu środowiskowego (Dz. U. Nr 77, poz. 672) określił wzór
,,oświadczenia o stanie majątkowym" i zawarł w nim, pod rubrykami wypeł-
nianymi przez osobę ubiegającą się o zasiłek, sformułowanie: ,,Oświadczam,
że znana mi jest treść art. 233 § 1 Kodeksu karnego o odpowiedzialności kar-
nej za podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy", nie czyni zatem zadość wy-
mogowi przewidzianemu w § 2 art. 233 k.k., który w myśl § 6 tego przepisu
stosuje się odpowiednio do składającego oświadczenie. Upoważnienie do
uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadcze-
nia musi wynikać z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowa-
nie. Takiego uprawnienia nie kreuje akt rangi podustawowej, jakim jest rozpo-
rządzenie ministra. Pogląd ten jest konsekwentnie prezentowany w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego (zob. wyroki z dnia: 25 lutego 1994 r., WR 20/94,
OSNKW 1994, z. 5-6, poz. 33; 20 grudnia 2005 r., WA 34/05, OSNKW-R
2005, poz. 2539; 3 sierpnia 2006 r., III KK 133/06, OSNKW-R 2006, poz.
1535; z 11 lutego 2009 r., III KK 245/08, Lex 486189 oraz postanowienia z
dnia: 2 lutego 2004, V KK 168/03, OSNKW 2004, z. 3, poz. 29 i 2 lutego 2009
r., V KK 312/08, Lex nr 486536, a także uchwała z dnia 19 sierpnia 1999 r., I
KZP 22/99, OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 51). Nawet więc, gdyby przyjąć , że
zacytowana formuła spełnia wymóg takiego uprzedzenia, co jest wysoce
wątpliwe w świetle pominięcia w niej zaznajomienia z § 6 art. 233 k.k., a
przede wszystkim - frazy o uprzedzeniu oświadczającego o odpowiedzialno-
ści karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, to w składzie przedmioto-
wych znamion czynu brakło ustawowego uprawnienia pracownika socjalnego
do takiego uprzedzenia.
Uprawnienie to nie wynikało również z art. 75 § 2 k.p.a., określającego,
że jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych
faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu ad-
ministracji, organ administracji państwowej odbiera od strony, na jej wniosek,
oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
Chociaż art. 14 ustawy o pomocy społecznej stanowi, że w sprawach nieure-
gulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio Kodeks postępowania
administracyjnego, to zarazem dodaje, iż czyni się tak, jeżeli ustawa o pomo-
cy społecznej nie stanowi inaczej. Jak wspomniano wyżej, postępowanie w
sprawie przyznania świadczeń na podstawie tej ustawy jest unormowane au-
tonomicznie (wobec k.p.a.) i kompletnie. Takie stanowisko zapewne legło u
podstaw zawarcia we wzorze oświadczenia o stanie majątkowym cytowane-
go powyżej sformułowania o znajomości przez oświadczającego treści art.
233 § 1 k.k. Inaczej wystarczyłoby przywołanie w treści oświadczenia przepi-
su art. 75 § 2 k.p.a. w zw. z art. 83 § 3 k.p.a., jako podstawy uprzedzenia
wnioskującego o zasiłek przez pracownika socjalnego o odpowiedzialności
karnej za fałszywe oświadczenie. Ponadto, nie da się przejść do porządku
nad faktem, że art. 75 § 2 k.p.a. ma zastosowanie, gdy strona występuje z
inicjatywą poprzestania na jej oświadczeniu, co zwolni ją od obowiązku do-
starczenia zaświadczenia organu administracji, z którym zawiązane jest do-
mniemanie prawdziwości jego treści. Natomiast w postępowaniu toczącym
się na podstawie rozdziału 7 u.p.s., to pracownik socjalny może (czyli nie mu-
si) domagać się od osoby zabiegającej o zasiłek złożenia oświadczenia o do-
chodach i stanie majątkowym. W rezultacie, przepis art. 75 § 2 k.p.a. ma za-
stosowanie, to jest - stwarza uprawnienie dla organu administracji państwo-
wej do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, wtedy
gdy strona dąży do tego, aby jej zeznanie zastąpiło zaświadczenie organu.
Natomiast w art. 106 ust. 5 u.p.s. inicjatywa należy do organu i dlatego w
przepisach tej ustawy musiałoby znaleźć się uprawnienie go do uprzedzenia
strony o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, aby
mogła ona odpowiadać za to na podstawie art. 233 § 6 k.k. w zw. z § 2 tego
artykułu. Na marginesie zauważyć należy, że w art. 106 ust. 5 u.p.s. mówi się
o oświadczeniu ,,o dochodach i stanie majątkowym". Ustawa różnicuje więc te
kwestie. Wzór oświadczenia i przedmiotowa formuła dotyczy tylko sytuacji
majątkowej. W trzech z czterech oświadczeń majątkowych, wypełnionych i
podpisanych przez oskarżoną, nie ma wzmianki o jej dochodach. Tylko w
ostatnim oświadczeniu z dnia 13 sierpnia 2007 r. podała, że ,,nie otrzymuje
świadczeń od ojca dzieci". Skoro w oświadczeniach nie przewidziano rubryki
dotyczącej dochodów, a pracownik socjalny nie żądał ich ujawnienia, to w
trzech wypadkach wykluczyć należałoby, zarzucone oskarżonej, zatajenie
otrzymania alimentów na rzecz dzieci.
Określając zakres stosowania dyspozycji art. 75 § 2 k.p.a. nie można
pomijać, że już po uchwaleniu i wejściu w życie tego przepisu w dniu 24 paź-
dziernika 1987 r., w szeregu ustawach przewidziano uprawnienie do uprze-
dzenia o odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenie (zob. np. art. 32
ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, art. 79 ustawy z dnia
20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, art. 20b ustawy z dnia 20
sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, art. 8 ust. 1 i 10 ust. 1 w
zw. z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowa-
dzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, art.
14 b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, art. 26 ust. 5 i
5a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. o pomocy państwa w
spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych ..., art. 52a ust. 4 ustawy z dnia
18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 29 stycznia
2004 r. - Prawo zamówień publicznych, art. 33 ust. 5 ustawy z dnia 20 kwiet-
nia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, art. 31 ust. 4
ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, art.
4 i 15 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do
alimentów, art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwią-
zaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej). Słusznie wskazuje się w kasacji i przywołanych
wyżej judykatach Sądu Najwyższego, że gdyby art. 75 § 2 k.p.a. był wystar-
czającą podstawą do odbierania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności
karnej, to wszystkie te przepisy należałoby uznać za zbędne, a akty prawne,
w których zostały zamieszczone, za uchwalone z naruszeniem podstawo-
wych zasad techniki prawodawczej, jako zbędne superfluum.
Wreszcie, Sąd Rejonowy a wcześniej prokurator, nie dostrzegł, że za-
chowanie oskarżonej nie naruszyło dobra prawnego będącego przedmiotem
ochrony w art. 233 § 6 k.k., nawet gdyby przyjąć, że złożyła ona fałszywe
oświadczenie. Dobrem chronionym jest tu wiarygodność ustaleń dokonanych
w postępowaniach przewidzianych na podstawie ustawy (zob. M. Szewczyk
w: A. Zoll red.: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Kraków 2006, t.
II, s. 1012 - 1013). Ustalenie, że oskarżonej przysługuje świadczenie z usta-
wy o pomocy społecznej, nie ucierpiało na skutek zatajenia przez nią otrzy-
mywania w inkryminowanym czasie alimentów. Jej dochody, łącznie z ali-
mentami, były tak niskie, że i tak uprawniały ją (matkę ośmiorga dzieci) do
przyznanych zasiłków. Innymi słowy, zatajenie faktu otrzymywania alimentów
za pośrednictwem komornika, nie miało wpływu na decyzję o przyznaniu
świadczeń z pomocy społecznej. Byłaby ona pozytywna również w razie wie-
dzy organu pomocowego o alimentach (zob. zeznania G. P.). Jeśli zatem nie
dochodzi do naruszenia dobra prawnego albo do jego zagrożenia, wówczas
nie są realizowane wszystkie znamiona wchodzące w skład struktury prze-
stępstwa, co oznacza sytuację określoną w art. 17 § 1 pkt 2 in princ. k.p.k.
Gdyby zaś na chwilę przyjąć, że jednak dobro chronione zostało w jakimś
stopniu naruszone, bo po uwzględnieniu alimentów przyznano by zasiłki w
niższej wysokości, to zachowanie oskarżonej należałoby oceniać przez pry-
zmat art. 1 § 2 k.k. Nieodzowne byłoby rozważenie, czy rodzaj i charakter na-
ruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej szkody oraz sposób i okoliczności
popełnienia czynu, jak również inne okoliczności wskazane w art. 115 § 2
k.k., nie przemawiają jednak za uznaniem, że czyn oskarżonej charakteryzuje
się znikomym stopniem społecznej szkodliwości. W zależności więc od oceny
i etapu jej podjęcia wchodziłoby w rachubę uniewinnienie oskarżonej albo
umorzenie postępowania (art. 17 § 1 pkt 2 lub 3 k.p.k. i art. 414 § 1 k.p.k.). W
każdym razie odpadałaby możliwość skazania jej w trybie art. 335 § 1 k.p.k. i
343 § 1 k.p.k.
Ostatnia rozważana sytuacja pozostaje jednak w kręgu hipotez. Wcze-
śniej wykazano, że oskarżona Barbara W. nie wypełniła wszystkich znamion
czynu z art. 233 § 6 k.k. w zw. z art. 233 § 2 k.k. Więc skazanie jej było
oczywiście niesłuszne. Dlatego na podstawie art. 537 § 2 k.p.k. uchylono za-
skarżony wyrok i uniewinniono oskarżoną.