WYROK Z DNIA 25 PAŹDZIERNIKA 2006 R.
III KK 106/06


Doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mie-
niem za pomocą wprowadzenia jej w błąd co do własności rzeczy albo wy-
zyskania błędu co do tej okoliczności przez sprawcę, który tą czynnością
jednocześnie przywłaszcza taką rzecz, stanowi jeden czyn, wyczerpujący
znamiona art. 284 § 1 lub 2 k.k. i 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Przewodnicząca: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak.
Sędziowie SN: W. Błuś, K. Cesarz (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: K. Parchimowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie Władysława C., oskarżonego z art. 284 § 2
k.k. i innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 25 paź-
dziernika 2006 r., kasacji, wniesionych przez obrońców skazanego od wy-
roku Sądu Okręgowego w O., z dnia 19 października 2005 r., utrzymujące-
go w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 29 kwietnia 2005 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w stosunku do Władysława C. i
p r z e k a z a ł sprawę tego oskarżonego Sądowi Okręgowemu w O. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.





Z u z a s a d n i e n i a :

Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2005 r., uznał Wła-
dysława C. za winnego tego, że:
1. w okresie od dnia 16 stycznia 2001 r. do dnia 25 stycznia 2001 r. w B.,
działając w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w poro-
zumieniu z Wandą M. i Marią C. (co do których skazujący wyrok upra-
womocnił się), przywłaszczył powierzone mu mienie znacznej wartości
w postaci 2 kombajnów zbożowych łącznej wartości 493 400 zł na szko-
dę De Lage Landen Leasing Polska S.A. w W., a mianowicie:
a) w dniu 16 stycznia 2001 r. przywłaszczył powierzony mu kombajn
zbożowy Rekord Bizon wraz z hederem zbożowym wartości
246 700 zł, w ten sposób, że sprzedał go Jarosławowi S. za kwotę
150 000 zł,
b) w dniu 25 stycznia 2001 r. w B., przywłaszczył powierzony mu kom-
bajn Bizon Rekord z hederem zbożowym, wartości 246 700 zł, w
ten sposób ze sprzedał go Zenonowi G. za kwotę 150 000 zł,
to jest czynu wypełniającego dyspozycję art. 284 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i art. 12 k.k., i za to na podstawie wymienionych przepisów
wymierzył oskarżonemu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
2. w okresie od dnia 16 stycznia 2001 r. do dnia 25 stycznia 2001 r. w B.,
działając z góry powziętym zamiarem, wspólnie i w porozumieniu z
Wandą M. i Marią C. (co do których skazujący wyrok uprawomocnił się)
dokonał oszustwa na szkodę Jarosława S. i Zenona G. w łącznej wyso-
kości 300 000 zł, a więc w stosunku do mienia znacznej wartości, a
mianowicie:
a) w dniu 16 stycznia 2001 r. w B. doprowadził Jarosława S. do nieko-
rzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 150 000 zł w ten spo-
sób, że sprzedał wymienionemu kombajn zbożowy marki Bizon Re-
kord z hederem zbożowym, nie będąc jego właścicielem a stano-
wiący własność De Lege Landen Leasing Polska S.A. w W.,
b) w dniu 25 stycznia 2001 r. w B. doprowadził Zenona G. do nieko-
rzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 150 000 zł w ten spo-
sób, że sprzedał wymienionemu kombajn zbożowy marki Bizon Re-
krod z hederem zbożowym, nie będąc jego właścicielem, a stano-
wiący własność De Lege Landen Leasing Polska S.A. w W.,
to jest czynu wyczerpującego dyspozycję art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i 12 k.k., i na podstawie wymienionych przepisów wymierzył
oskarżonemu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, po czym na
podstawie art. 85 i 86 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę łączną 2 lat
pozbawienia wolności oraz rozstrzygnął m.in. o dowodach rzeczowych.
(...)
Wyrokiem z dnia 19 października 2005 r., Sąd Okręgowy w O., po
rozpoznaniu skargi apelacyjnej oskarżonego i prokuratora (...), utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok, uznając apelacje za oczywiście bezzasadne. (...)
Odrębne kasacje wywiedli dwaj obrońcy skazanego.
Adw. Lech S. zarzucił:
- rażące naruszenie przepisów postępowania tj. art. 457 § 2 k.p.k. (chodzi
o § 3 - przyp. SN), art. 424 § 1 k.p.k. i art. 7 k.p.k. oraz art. 170 k.p.k.,
- ,,rażącą obrazę art. 11 § 1 i 2 k.k. mającą wpływ na jego treść, przez
niezasadne przyjęcie, że zachowanie skazanego Władysława C. jak i
współskazanych Wandy M. i Marii C. polegające na sprzedaży kombaj-
nów, wziętych w leasing, innym osobom, którym prezentowali się jako
właściciele, nie jest jednym czynem i należy je traktować jako dwa od-
rębne przestępstwa, przywłaszczenia powierzonej rzeczy - art. 284 § 2
k.k. i oszustwa - art. 286 § 1 k.k., mimo, że stanowią jeden czyn, który
winien być kwalifikowany kumulatywnie".
Autor w uzasadnieniu skargi podniósł: ,,Jest sprawą oczywistą, że
kombajny stanowiły własność leasingodawcy i tylko on mógł rozporządzać
swoim mieniem. Gdyby zaś maszyny takie sprzedawał leasingobiorca,
przedstawiający się jako osoba uprawniona do ich sprzedaży osobom trze-
cim, to takie zachowanie należy traktować jako jeden czyn. Sprawca po-
przez przywłaszczenie rolniczego sprzętu włączył go do swego majątku i
postąpił tak jak z własnym. Sprzedaż nie stanowi odrębnego przestępstwa,
lecz należy je traktować jako tzw. <> współukarany. Taki po-
gląd prawny prezentują autorzy Komentarza do Kodeksu Karnego, Część
Ogólna, pod redakcją Prof. G. Rejman, teza 96 i 97 str. 524 i 525. Sąd
Okręgowy tym samym rażąco naruszył prawo materialne i miało to istotny
wpływ na treść wyroku".
Adw. Janusz J. sformułował zarzut rażącej obrazy art. 424 § 1 k.p.k.
w zw. z art. 2 § 2 k.p.k., art. 4 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k. oraz art. 7 k.p.k., a w
uzasadnieniu kasacji podniósł nadto zarzut rażącego naruszenia art. 457 §
3 k.p.k. przez niewskazanie, dlaczego Sąd nie uznał za zasadne konkret-
nych zarzutów i wniosków apelacji.
Skarżący wnieśli o uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy
oskarżonego Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Okręgowy w O. wnosi-
ła o ich oddalenie jako bezzasadnych.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej wnosił o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi odwoław-
czemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie można odmówić słuszności podniesionemu w obu kasacjach za-
rzutowi rażącego naruszenia art. 457 § 3 k.p.k., określającego sposób wy-
kazania (udokumentowania), jak Sąd odwoławczy wykonał obowiązek na-
łożony przez art. 433 § 2 k.p.k. Celowym będzie ograniczenie rozpoznania
skargi jedynie do tego uchybienia, zaistniałego w obszarze apelacyjnego
zarzutu obrazy art. 11 k.k., przez uznanie, że zachowanie oskarżonego sta-
nowiło dwa odrębne przestępstwa, ponieważ rozpoznanie sprawy już tylko
w tej sferze wystarczy do wydania orzeczenia (art. 436 k.p.k. w zw. z art.
518 k.p.k.).
Po wstępnej lekturze motywów zaskarżonego wyroku wydawać by
się mogło, że Sąd Okręgowy podał, dlaczego uznał za niezasadny zarzut
obrazy art. 11 k.k. Sąd uznał, że oskarżony dopuścił się dwóch działań -
dwóch zachowań, bo pokrzywdzone zostały różne osoby przy zróżnicowa-
nej motywacji sprawcy i różnym sposobie realizacji zamierzonego celu.
Stanowisko Sądu Okręgowego mogłoby mieć nawet wsparcie w uzasad-
nieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1967 r., VI KZP 20/66
(OSNKW 1967, z. 4, poz. 31), w którym stwierdza się, że ,,oszustwo doko-
nane przez sprawcę kradzieży przy sprzedaży rzeczy skradzionej lub w
inny sposób zagarniętej (podkr. - SN) stanowi oddzielne przestępstwo, a
nie tak zwany >>czyn następny<< nie podlegający ukaraniu". Ten uogólniają-
cy pogląd wyrażony został jednak na kanwie sprawy o kradzież mienia,
kiedy to ,,sprawca zaboru zmienia kierunek swego dotychczasowego dzia-
łania i podejmuje nowe czynności (podkr. - SN) nie mające już nic
wspólnego z osobą fizyczną czy prawną, pokrzywdzoną dokonanym zabo-
rem".
Sąd odwoławczy nie przywołał tej uchwały, ale przede wszystkim za-
niechał odniesienia się do argumentacji wskazanej przez autora apelacji.
Odwołał się on do poglądów wyrażonych w późniejszej uchwale Sądu Naj-
wyższego z dnia 27 listopada 1975 r., VI KZP 22/75 (teza - OSNPG 1976,
z. 3, poz. 22, pełny tekst uchwały - PiP 1976, nr 8 - 9, s. 259 - 260, w peł-
ni podzielonych i przytoczonych przez G. Rejman w: Kodeks karny. Cz.
ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 524 - 525, t. 96 i 97). Sąd Najwyż-
szy uchwalił, że ,,czyn sprawcy kradzieży mienia, polegający na tym, że
sprawca ten następnie mienie to sprzedaje, wprowadzając nabywcę w
błąd, tylko co do tego, że jest właścicielem tego mienia, albo też wyzysku-
jąc błąd nabywcy co do tej okoliczności, wskutek czego doprowadza na-
bywcę do takiego rozporządzenia mieniem, które - w wypadku ujawnienia
kradzieży - może okazać się dla niego niekorzystne - nie stanowi odręb-
nego przestępstwa oszustwa". Sprawca oszustwa realizuje (kontynuuje)
jeden zamiar, nie osiąga nowej (dodatkowej) korzyści majątkowej, a sprze-
daż rzeczy jest typowym następstwem kradzieży. Dlatego ze względów te-
leologicznych (celowościowych) ,,nie powinna być traktowana jako odrębne
przestępstwo, lecz ,,jako tzw. >>czyn następny<< współukarany". Sąd stwier-
dził też, że odstępuje od odmiennego poglądu wyrażonego w powołanej
uchwale z 1967 r.
Omówiona wyżej uchwała z 1975 r. powinna znaleźć się w polu uwa-
gi Sądu odwoławczego już z tego względu, że skoro przy niewspółczesno-
ści kradzieży i oszustwa sprawca ma odpowiedzieć karnie tylko za to
pierwsze przestępstwo, to tym bardziej należałoby rozważyć odpowiedzial-
ność oskarżonego Władysława C. za jedno przestępstwo, wobec tożsamo-
ści czasu przypisanych czynów. Z ich opisu wynika nadto identyczny spo-
sób działania, ponieważ każdorazowo ,,przywłaszczyli powierzony im kom-
bajn (...) w ten sposób, że sprzedali go...", a więc i rodzaj zamiaru (dolus
directus) oraz taki sam przedmiot zamachu (mienie).
Potraktowanie oszustwa jako czynu współukaranego następczego,
tak jak się wskazuje w motywach kasacji (bo w jej części dyspozytywnej
twierdzi się, że zachowanie oskarżonego stanowiło jeden czyn, który wi-
nien być kwalifikowany kumulatywnie) z uzasadnieniem zaczerpniętym z
uchwały Sądu Najwyższego z 1975 r. nie wchodzi jednak w rachubę z
dwóch, zasadniczych względów:
- po pierwsze, czyn współukarany zawsze odpowiada kompletowi zna-
mion określonego przestępstwa. Inaczej mówiąc, taki czyn wyczerpuje
wszystkie znamiona przestępstwa. Natomiast, w myśl wywodów uchwa-
ły, ,,oszustwo" będące typowym następstwem kradzieży, nie realizuje
przecież znamienia działania sprawcy ,,w celu osiągnięcia korzyści ma-
jątkowej". Sprawca - według uchwały - nie uzyskuje żadnej dodatkowej
korzyści majątkowej, lecz ,,co najwyżej osiąga swoistą korzyść osobistą,
polegającą na pozbyciu się mienia pochodzącego z kradzieży",
- po drugie, ponieważ omawiana redukcja ocen prawnokarnych jest zaw-
sze problemem teleologicznym (zob. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 25 lutego 2002 r., I KZP 1/02, OSNKW 2002, z. 5 - 6, poz. 35
oraz powołana tam literatura i orzecznictwo), to stwierdzić należy brak
podstaw do zróżnicowania stopnia szkodliwości społecznej przywłasz-
czenia powierzonego mienia i oszustwa - w obu wypadkach co do mie-
nia znacznej wartości, zagrożonych identyczną sankcją (od roku do 10
lat pozbawienia wolności - art. 294 § 1 k.k.). A tylko znacznie niższy
stopień szkodliwości czynu uzasadniałby odstąpienie od ukarania zań,
bo nie ważyłby znacząco na wymierzonej karze.
Pozostało więc Sądowi Okręgowemu rozważenie, ze złożeniem z te-
go sprawozdania w trybie art. 457 § 3 k.p.k., czy oskarżony nie dopuścił się
jednego czynu kwalifikowanego w zw. z art. 11 § 2 k.k., tak jak podnoszono
w zarzucie apelacyjnym, i pełniej, kasacyjnym adw. Lecha S. Wspomniano
już, że do takiego rozwiązania skłaniać powinny, i to Sądy obu instancji,
opisy czynów, w tym wskazana w nich zwartość czasu i miejsca oraz iden-
tyczność sposobu ich popełnienia. Ponadto, jeżeli uznać, że punktem wyj-
ścia dla przyjęcia jedności czynu jest psychicznie kierowana aktywność wo-
li człowieka w postaci kompleksu ruchów fizycznych albo zahamowanych
ruchów zewnętrznych (W. Wolter: Nauka o przestępstwie. Warszawa 1973,
s. 50) czy to, dający się wyodrębnić zintegrowany zespół aktywności
sprawcy (A. Wąsek: Kodeks karny. Komentarz. Gdańsk 1999, t. I, s. 147 i
powołana tam literatura), czy ten sam kompleks uzewnętrznionych ruchów
(A. Zoll: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Kraków 2004, t. I, s. 180
i podana tam literatura), to zachowanie oskarżonego spełnia to kryterium.
W razie jego zastosowania o przyjęciu dwóch czynów, zamiast jednego,
nie może decydować różny cel zachowania się sprawcy: przy przywłasz-
czeniu - włączenie cudzej rzeczy do jego majątku, zaś przy oszustwie -
działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w określony sposób. Nie
stoi na przeszkodzie przyjmowaniu jedności czynu wielość pokrzywdzo-
nych nim osób lub wielość wyrządzonych szkód (na temat definicji czynu
zob. też J. Stolarczyk: ,,Problem jedności - wielości czynów, Pr. i Pr. 2005,
z. 1, s. 32 - 46). ,,Jeżeli tym samym fragmentem swej działalności człowiek
wywołuje nie jedną, lecz więcej różnorodnych zmian w układzie świata, od-
powiadających opisowi ustawowo stypizowanego skutku, tak że wypełnio-
ne zostają zespoły znamion czynów zabronionych, określonych w różnych
przepisach, to nie wyłączone jest stosowanie kumulatywnej kwalifikacji. Na
przykład (...) napastnik uderza pokrzywdzonym z całej siły w cudzy samo-
chód, powodując obrażenia ciała u pokrzywdzonego oraz uszkodzenie sa-
mochodu" (zob. J. Majewski (red.): <> jako jedna z przesła-
nek kumulatywnej kwalifikacji w: Zbieg przepisów, oraz zbieg przestępstw
w polskim prawie karnymToruń 2006 r., s. 45 - 46, wykorzystane oraz po-
wołane tam postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 grud-
nia 2002 r., II AKo 127/02, KZS 2002, z. 3, poz. 31 - Lex 76252).
Analogiczną konstrukcję można przyjąć w niniejszej sprawie. Odpa-
dła figura współukaranego czynu następczego z wyżej podanych dwóch
względów oraz z tej jeszcze racji, że przywłaszczenie kombajnów mogłoby
być ocenione tylko jako ,,środek do celu" w postaci realnej korzyści mająt-
kowej, uzyskanej na skutek niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez
nabywców tych kombajnów. Wchodziłoby więc ewentualnie w rachubę
współukarane przestępstwo uprzednie, gdyby na przeszkodzie zastosowa-
nia tej postaci pomijalnego zbiegu przestępstw nie stał, porównywalny do
oszustwa, stopień szkodliwości przywłaszczenia.
Pozostała zatem do rozważenia, uzewnętrznianego w trybie art. 457
§ 3 k.p.k. w motywach wyroku Sądu odwoławczego, konstrukcja kumula-
tywnego zbiegu przepisów ustawy do jednego czynu. Doktrynalna nazwa
tej konstrukcji właściwie oddaje zabieg jej zastosowania. O ile ustawowe
unormowanie zawarte w art. 11 § 2 k.k. kładzie nacisk na subsumcję praw-
ną zachowania sprawcy przez sąd (organ postępowania), to doktrynalna
formuła tej postaci rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy do jednego
czynu odzwierciedla, poprzedzający tę subsumcję, zaistniały bez udziału
sądu, obiektywny zbieg (zejście się) przepisów do fragmentu (wycinka)
działalności człowieka.
Publiczna (przez ogłoszenie w prasie) oferta sprzedaży kombajnów
nie wykraczała poza ramy niekaralnego przygotowania przywłaszczenia.
Wypełnienie tego znamienia czasownikowego czynu z art. 284 § 2 k.k. na-
stąpiło dopiero z chwilą (w momencie) realizacji czynności sprawczej oszu-
stwa. Do pokrzywdzenia różnych podmiotów doszło, odpowiednio, w iden-
tycznym miejscu i czasie, na skutek jednego zachowania się sprawcy. Po-
dział tego zachowania (zintegrowanego zespołu aktywności powodowane-
go jednym impulsem woli) na dwa odrębne przestępstwa był sztuczny, o
czym świadczy choćby ich opis (...).
Dlatego obowiązkiem Sądu Okręgowego było, w związku z zarzutami
apelacji, zajęcie stanowiska, czy doprowadzenie innej osoby do nieko-
rzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd co
do własności rzeczy albo wyzyskania błędu co do tej okoliczności przez
sprawcę, który tą czynnością jednocześnie przywłaszcza ową rzecz, sta-
nowi ten sam czyn wyczerpujący znamiona art. 284 § 1 lub 2 k.k. i 286 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. Wszak do znamion przywłaszczenia cudzej rze-
czy, stypizowanego w art. 284 k.k., nie należy działanie w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej. Cel ten jest dopiero cechą czynu z art. 286 k.k.
Z przytoczonych powodów wniosek obu kasacji zasługiwał na
uwzględnienie. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy będzie kie-
rował się powyższymi zapatrywaniami prawnymi (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z
art. 518 k.p.k.), co nie zwolni go od obowiązku rozpoznania na nowo reszty
zarzutów apelacyjnych, i złożenia z tego sprawozdania w myśl art. 457 § 3
k.p.k. Sąd nie pominie więc, najpierw, czy rzeczywiście jeszcze przed na-
byciem kombajnów doszło między oskarżonymi do uzgodnienia, że zosta-
ną one sprzedane, ani wyjaśnień Marii C. z konfrontacji z Władysławem C.
co do osoby, która zaproponowała zbycie tych kombajnów, ani, rzecz ja-
sna, okoliczności świadczących na niekorzyść oskarżonego. Rzecz w tym,
że przekonanie Sądu jest kształtowane na podstawie wszystkich przepro-
wadzonych dowodów (art. 7 k.p.k.), co musi znaleźć odzwierciedlenie w
pisemnych motywach wyroków.
Uchylenie się Sądu odwoławczego od kompleksowej oceny kwestii
prawnych miało istotny wpływ na treść jego wyroku. Dla sprawcy ma prze-
cież zasadnicze znaczenie okoliczność, czy przypisze się mu kilka prze-
stępstw czy jedno przestępstwo kumulatywnie kwalifikowane, bo to
decyduje o wymierzeniu kilku albo tylko jednej kary, choć oddającej całą
zawartość kryminalnego bezprawia przypisanego zachowania.
W razie podzielenia przez Sąd Okręgowy poglądu o sprawstwie i wi-
nie skazanego, Sąd ten rozważy potrzebę zastosowania art. 435 k.p.k. do
współoskarżonej Wandy M., której również wymierzono bezwzględną karę
pozbawienia wolności.