WYROK Z DNIA 3 MARCA 2008 R.
II KK 293/07


Dopuszczalne jest złożenie wniosku o odszkodowanie oraz zadość-
uczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie (art. 552
§ 4 k.p.k.) przed uprawomocnieniem się orzeczenia kończącego postępo-
wanie karne w sprawie, w której orzeczono ten środek zapobiegawczy, o
ile nie jest on już stosowany i roszczenie nie opiera się na twierdzeniu o
braku dużego prawdopodobieństwa, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Przewodniczący: sędzia SN E. Sadzik.
Sędziowie SN: R. Malarski (sprawozdawca), J. B. Rychlicki.
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Wilkosz-Śliwa.

Sąd Najwyższy w sprawie Ryszarda K., o odszkodowanie i zadość-
uczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, po roz-
poznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 3 marca 2008 r., kasacji,
wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Ł. z dnia 26 czerwca 2007 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 6 marca 2007 r.,

u c h y l i ł wyroki sądów obu instancji i p r z e k a z a ł sprawę Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania (...).




Z u z a s a d n i e n i a :

Sąd Okręgowy w Ł., wyrokiem z 6 marca 2007 r., oddalił wniosek Ry-
szarda K. o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz odszkodowania
(850 000 zł) i zadośćuczynienia (105 184 zł) za niewątpliwie niesłuszne
tymczasowe aresztowanie od dnia 8 marca 2005 r. do dnia 15 lutego 2006
r. w sprawie karnej, która nie została jeszcze prawomocnie zakończona.
Sąd Apelacyjny w Ł., po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2007 r. ape-
lacji pełnomocnika wnioskodawcy, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok,
uznając wniesiony środek odwoławczy za oczywiście bezzasadny.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego złożył peł-
nomocnik wnioskodawcy. Zarzucił naruszenie przepisów prawa proceso-
wego, to jest art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 552 § 1 k.p.k. w zw. z art. 249 §
1 k.p.k. oraz art. 257 § 1 k.p.k., przez przyjęcie, że stosowanie wobec
wnioskodawcy tymczasowego aresztowania przez blisko rok, w sytuacji
gdy nie poddawał się on badaniom psychiatrycznym, było zgodne z pra-
wem i uzasadnione. W konsekwencji zażądał uchylenia zaskarżonego wy-
roku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Ł. do ponownego roz-
poznania.
Prokurator Apelacyjny w Ł., oceniając skargę kasacyjną jako oczywi-
ście bezzasadną, wniósł o jej oddalenie. Obecny na rozprawie prokurator
Prokuratury Krajowej, dostrzegając, że sprawa karna, w toku której stoso-
wano wobec wnioskodawcy tymczasowe aresztowanie nie zakończyła się
prawomocnym orzeczeniem, oraz uznając, że tym samym wniosek złożyła
osoba nieuprawniona i wystąpiło uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 9
k.p.k., wniósł o uchylenie wyroków sądów obu instancji i o umorzenie po-
stępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie, w nawiązaniu do wyrażonego przez oskarżyciela pu-
blicznego na rozprawie kasacyjnej stanowiska, należało odnotować, że w
orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd o dopuszczal-
ności wystąpienia z żądaniem odszkodowania i zadośćuczynienia za nie-
wątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie przed prawomocnym za-
kończeniem sprawy, w której to aresztowanie stosowano (zob. postano-
wienie składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 września 2007 r., I KZP
28/07, OSNKW 2007, z. 10, poz. 70). Co prawda, w toku wskazanej spra-
wy, pytanie prawne odnosiło się do nieco innej kwestii (choć też łączącej
się ze stosowaniem najostrzejszego środka zapobiegawczego), ale w mo-
tywacyjnej części judykatu opowiedziano się w sposób wyraźny za możli-
wością prowadzenia postępowania w przedmiocie rekompensaty za nie-
wątpliwie niezasadne tymczasowe aresztowanie jeszcze przed uprawo-
mocnieniem się orzeczenia kończącego główny proces. Skład orzekający
w niniejszej sprawie podzielił taki punkt widzenia, dostrzegając potrzebę
zwrócenia uwagi na kilka okoliczności.
Po pierwsze, jakikolwiek przepis prawny nie stoi na przeszkodzie to-
czeniu się postępowania o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tym-
czasowe aresztowanie w przedstawionym układzie procesowym. Brak wy-
powiedzi ustawodawcy stwarzającej ograniczenie czasowe w dochodzeniu
naprawienia szkód i krzywd wyrządzonych przez organy państwa, jakimi są
sądy, przy założeniu racjonalności prawodawcy, nie jest pozbawiony zna-
czenia. Zgodnie z regułą in dubio pro libertate trzeba przyjąć taką interpre-
tację swoistego milczenia ustawodawcy w tej mierze, która poszerza, a nie
ogranicza zakres praw i wolności. Uznanie, że odszkodowania za niesłusz-
ne tymczasowe aresztowanie wolno dochodzić dopiero po prawomocnym
zakończeniu sprawy, stanowiłoby w jakimś sensie akt prawotwórczy i było-
by wkroczeniem w domenę władzy ustawodawczej.
Po drugie, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia rozważanego zagad-
nienia prawnego pozostawał przepis art. 555 k.p.k., który ustala jedynie
jednolity roczny termin przedawnienia zarówno dla roszczenia o odszko-
dowanie za niesłuszne skazanie i tymczasowe aresztowanie, jak i zatrzy-
manie. Fakt, że różnie określa on początek biegu terminu przedawnienia,
nie ma tu nic do rzeczy. Początek biegu rocznego terminu liczonego ,,od
daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w spra-
wie" jest niezależny - co trzeba podkreślić - od wymagalności roszczenia z
tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, która nastę-
puje w momencie wyrządzenia szkody i krzywdy. Uwzględniając kontekst
funkcjonalny, można przyjąć, że uprawnienie do wystąpienia z żądaniem, o
którym mowa w art. 552 § 4 k.p.k., powstaje w dacie zaprzestania stoso-
wania najsurowszego środka zapobiegawczego. Inne podejście, dające
prawo złożenia wniosku wcześniej, a więc jeszcze w trakcie trwania tym-
czasowego aresztowania, byłoby głęboko dysfunkcjonalne i mogłoby pro-
wadzić do zakłócenia toku postępowania karnego.
Po trzecie, zarysowana prawna dopuszczalność dochodzenia od-
szkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie przed prawomoc-
nym zakończeniem sprawy nie dotyczy sytuacji, gdy roszczenie opiera się
na twierdzeniu o braku odpowiedniej podstawy dowodowej w postaci ,,du-
żego prawdopodobieństwa" popełnienia przez oskarżonego przestępstwa
(art. 249 § 1 k.p.k.). Chodzi o to, że w takim wypadku oceny słuszności
tymczasowego aresztowania należy dokonywać w świetle całokształtu oko-
liczności ustalonych w sprawie, w szczególności z punktu widzenia osta-
tecznego jej rozstrzygnięcia.
Po czwarte, silnym argumentem przemawiającym za możliwością
wystąpienia z żądaniem zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 552
§ 4 k.p.k., mimo że nie doszło do prawomocnego zakończenia procesu
głównego, jest gwarancyjny charakter instytucji Rozdziału 58 Kodeksu po-
stępowania karnego. Nietrudno wyobrazić sobie, w jak oczywiście kolidują-
cej z zasadami sprawiedliwości i praworządności sytuacji znalazłaby się
osoba, wobec której stosowano najostrzejszy środek zapobiegawczy z ewi-
dentną obrazą przepisów proceduralnych (nie chodzi przy tym - o czym
była mowa wyżej - o brak odpowiedniej podstawy dowodowej) i której nie
byłoby wolno - ze względu na nadal toczące się, nierzadko opieszale, po-
stępowanie co do istoty - dochodzić naprawienia rzucających się w oczy
szkód i krzywd. Takie swoiste ,,zawieszenie" uprawnienia domagania się
sprawiedliwej kompensaty szkód i krzywd wynikłych z dolegliwości, których
dana osoba - a dotyczyło jej przecież w tym okresie domniemanie niewin-
ności - nie powinna była doznać, byłoby jaskrawo sprzeczne z wartościami
i zasadami wypływającymi już to z Konstytucji RP (art. 41 ust. 5), już to z
ratyfikowanych przez Polskę traktatów międzynarodowych (art. 5 ust. 5
EKPC, art. 9 ust. 5 MPPOiP).
Z przedstawionych wyżej racji Sąd Najwyższy nie podzielił obecnego
w doktrynie zapatrywania prawnego - zresztą nie uargumentowanego - że
,,z żądaniem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie wolno wystąpić po uprawomocnieniu się orzeczenia kończą-
cego postępowanie w sprawie, w której to aresztowanie zastosowano"
(zob. P. Hofmański, red.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom
III, Warszawa 2007, s. 385).
Sumując można powiedzieć: dopuszczalne jest złożenie wniosku o
odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie (art. 552 § 4 k.p.k.) przed uprawomocnieniem się orzeczenia
kończącego postępowanie karne w sprawie, w której po ten środek zapo-
biegawczy sięgnięto, o ile nie jest już stosowany i roszczenie nie opiera się
na tzw. podstawie dowodowej, czyli twierdzeniu o braku dużego prawdo-
podobieństwa, że oskarżony popełnił przestępstwo.