Wyrok z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06

1. Reguły wykładni oświadczeń woli należy stosować nie tylko do
ustalenia treści złożonych oświadczeń woli, ale także do stwierdzenia, czy
dane zachowania stron stanowią oświadczenia woli;
2. W razie naruszenia upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco
przez wpisanie wyższej sumy od kwoty wierzytelności, dla której
zabezpieczenia weksel in blanco został wręczony, osoba na nim podpisana
staje się zobowiązana wekslowo w granicach, w jakich tekst weksla jest
zgodny z upoważnieniem.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "K.B.", spółki z o.o. w W. przeciwko
Kazimierzowi M. i Magdalenie M. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 22 czerwca 2006 r. skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu
Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 września 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną oraz zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz
strony powodowej kwotę 3126 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy nakazem zapłaty z dnia 20 września 2002 r. zasądził solidarnie
od małżonków Kazimierza M. i Magdaleny M. na rzecz ,,K.B.", spółki z o.o. w W.,
kwotę 469 391,77 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2002 r. Po
rozpoznaniu zarzutów pozwanych Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 listopada
2004 r. obniżył zasądzoną kwotę do kwoty 188 119,39 zł, a odsetki ustawowe od tej
sumy zasądził od dnia 27 sierpnia 2002 r.
Wyrokiem z dnia 7 września 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego, ustalając, że w dniu 17 listopada 2000 r.
pozwany wręczył powódce weksel in blanco podpisany przez niego jako wystawcę,
a przez pozwaną jako poręczycielkę, wraz z deklaracją wekslową upoważniającą
powódkę do wypełnienia weksla w każdym czasie na sumę odpowiadającą
zadłużeniu Jerzego Z. wobec powódki z tytułu niezwrócenia jej kwot otrzymanych
na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Niemiec oraz przekroczenia
granic pełnomocnictwa do dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na
rachunku bankowym powódki; powódka deklarację wekslową otrzymała także od
pozwanej. Pełnomocnictwo dla Jerzego Z. do dysponowania środkami pieniężnymi
zgromadzonymi na rachunku bankowym powódki zostało wystawione w dniu 21
listopada 2000 r. Kiedy oczywiste stało się zadłużenie Jerzego Z. wobec powódki,
pozwany - który korzystał z pomocy Jerzego Z. przy wykonywaniu swego
zobowiązania względem powódki - poręczył zapłatę jego długu. Było to poręczenie
nie za dług przyszły, lecz za dług istniejący, skonkretyzowany co do wysokości.
Podpisana przez pozwanego deklaracja wekslowa wręczona powódce określała
zadłużenie Jerzego Z. w dniu 1 listopada 2000 r. na kwotę 127 846,09 zł oraz
upoważniała powódkę do objęcia sumą wekslową również odsetek ustawowych od
tej kwoty. Zgodnie z brzmieniem deklaracji wekslowej, data płatności weksla mogła
być przez powódkę określona według swego uznania. Powódka wypełniła
otrzymany blankiet wekslowy, wpisując jako sumę wekslową - kwotę 469 391,77 zł,
jako termin wystawienia - 17 listopada 2000 r., jako termin płatności przyrzeczonej
sumy wekslowej - 26 sierpnia 2002 r., jako remitenta - siebie. Zastrzegła także, że
weksel jest płatny w Banku Zachodnim S.A., Oddział w W. Kwota 188 119,39 zł
zasądzona wyrokiem Sądu Okręgowego, uznanym przez Sąd Apelacyjny za trafny,
obejmuje wymienioną w deklaracji wekslowej sumę zadłużenia Jerzego Z. (127
846,09 zł) oraz odsetki ustawowe od tej sumy za okres do dnia 26 sierpnia 2002 r.
Pozwani, skarżąc wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, jako podstawy
kasacyjne przytoczyli naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 § 1 oraz art. 328
§ 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez dokonanie ustaleń odmiennych od ustaleń
Sądu pierwszej instancji bez wskazania na niekompletność lub wadliwość ustaleń
Sądu pierwszej instancji oraz bez podania dowodów lub innych źródeł tych ustaleń,
naruszenie art. 65 § 1 i 2 w związku z art. 878 k.c., przez przyjęcie istnienia ważnie
zawartej umowy poręczenia uzasadniającej wystawienie weksla przez pozwanego
(stosunek podstawowy), naruszenie art. 6 k.c. przez przyjęcie, że powódka,
pomimo nieprawidłowego wystawienia weksla in blanco, nie była obowiązana
dowieść istnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, oraz naruszenie art. 1 i
101 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282) w
związku z art. 65 § 1 k.c. przez uznanie dokumentu dołączonego do pozwu za
weksel własny, pomimo nieposiadania wszystkich cech weksla własnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z art. 382 i związanego z nim art. 381 k.p.c. - przepisów ujmujących
postępowanie apelacyjne jako kontynuację merytorycznego rozpoznania sprawy -
wynika, że wyrok sądu drugiej instancji musi opierać się na ustalonej samodzielnie
przez ten sąd podstawie faktycznej i prawnej. Ustalenia faktyczne sądu drugiej
instancji mogą opierać się na materiale zebranym w postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji i postępowaniu apelacyjnym albo na materiale zebranym
wyłącznie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Opierając się jedynie
na materiale zgromadzonym przez sąd pierwszej instancji, sąd apelacyjny może nie
tylko potwierdzić ustalenia faktyczne dokonane przez sąd pierwszej instancji, ale
także dokonać dodatkowych lub odmiennych ustaleń faktycznych (por. uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., zasada
prawna, III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124, postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN 504/99, OSNC 2000, nr 1, poz. 17 i z
dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 7 oraz wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 183/02, nie publ.). Stan
faktyczny sprawy może m.in. obejmować ustalenia sądu dotyczące złożenia przez
strony oświadczeń woli o określonej treści, w szczególności - prowadzących do
zawarcia umowy.
Według tradycyjnego poglądu, dominującego w piśmiennictwie i orzecznictwie,
na gruncie obcych ustawodawstw obowiązujących dawniej na ziemiach polskich, a
później w piśmiennictwie i orzecznictwie na gruncie prawa polskiego, należy
odróżnić ustalenie złożenia oświadczenia woli (zawarcia umowy) od jego wykładni.
W myśl tego poglądu, najpierw, stosując jedynie normy postępowania cywilnego o
dowodach, należy ustalić, czy oświadczenie woli w ogóle zostało złożone (umowa
zawarta), a następnie, w drodze wykładni ustalić sens złożonego oświadczenia woli
(zawartej umowy).
W nowszych opracowaniach, także polskich, trafnie zakwestionowano
podstawy wspomnianego rozróżnienia i wyprowadzanych z niego konsekwencji.
Wykazano, że reguły wykładni oświadczeń woli należy stosować nie tylko przy
ustalaniu treści złożonych oświadczeń woli, ale także przy ustalaniu, czy dane
zachowania stron stanowią oświadczenia woli. W szczególności wyjaśniono, że
uwzględniając, iż oświadczenie woli należy do kategorii faktów, których cechą
charakterystyczną jest posiadanie znaczenia wynikającego z przyjętych reguł
interpretacji, można złożyć tylko oświadczenie o określonej treści. Bez odwołania
się więc również do reguł wykładni oświadczeń woli nie można rozstrzygnąć, czy
określone zachowania stron stanowią oświadczenia woli. (...) Zapatrywanie, że
reguły wykładni oświadczeń woli należy stosować nie tylko przy ustalaniu treści
złożonych oświadczeń woli, ale także przy ustalaniu, czy dane zachowania stron
stanowią oświadczenia woli, znalazło wyraz również w niektórych orzeczeniach
Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 11 września 1997 r., III CZP 39/97, OSNC
1997, nr 12, poz. 191, wyroki z dnia 29 października 1997 r., II CKN 365/97, OSNC
1998, nr 4, poz. 66, z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 531/97, OSNC 1999, nr 1, poz.
13, z dnia 12 października 2000 r., IV CKN 144/00, OSNC 2001, nr 4, poz. 60, z
dnia 25 marca 2004 r., II CK 116/03, "Izba Cywilna" 2004, nr 10, s. 33, i z dnia 8
października 2004 r., V CK 670/03, OSNC 2005, nr 9, poz. 162). (...)
Według zapatrywania opowiadającego się za stosowaniem reguł wykładni
oświadczeń woli nie tylko do ustalania treści złożonych oświadczeń woli, ale także
do stwierdzenia, czy dane zachowania stron stanowią oświadczenia woli, trzeba
więc za składniki stanu faktycznego sprawy uznać ustalenia dotyczące
oznaczonych zachowań stron i ich kontekstu (dokonywane według reguł
dowodowych postępowania cywilnego) oraz stwierdzenia uznające te zachowania
za oświadczenia woli o określonej treści (dokonywane według miarodajnych reguł
wykładni oświadczeń woli). Nie można natomiast zaliczyć do stanu faktycznego
kwalifikacji czynności prawnych stron w celu ich subsumcji pod właściwe przepisy
dla wyznaczenia skutków prawnych (art. 56 k.c.). Prawnonaturalna koncepcja
ujmująca kwalifikację czynności prawnej w kategoriach wykładni oświadczeń woli
jest przebrzmiała. Kwalifikacji czynności prawnej dokonuje sąd, nie będąc w tym
względzie związany stanowiskiem stron (por. np. uzasadnienie uchwały składu
siedmiu sędziów - zasady prawnej - z dnia 19 sierpnia 1988 r., III AZP 4/88,
OSNCP 1989 nr 2, poz. 22 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października
2000 r., IV CKN 144/00).
Elementami stanu faktycznego stanowiącego podstawę zaskarżonego wyroku
są zatem - w szczególności - ustalenia dotyczące wyrażenia przez pozwanego
zamiaru spłaty powódce zadłużenia Jerzego Z. z tytułu niezwrócenia powódce kwot
otrzymanych na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Niemiec oraz
przekroczenia granic pełnomocnictwa do dysponowania środkami pieniężnymi
zgromadzonymi na rachunku bankowym powódki, wysokości tego zadłużenia w
dniu 1 listopada 2000 r., zamiaru spłaty przez pozwanego zadłużenia Jerzego Z.
tylko do wysokości kwoty, na którą zadłużenie to opiewało w dniu 1 listopada
2000 r., złożenia przez pozwanego podpisu na blankiecie weksla w celu
zagwarantowania powódce spłaty przez Jerzego Z. jego długu wobec powódki,
wręczenia powódce tego blankietu wraz z deklaracją wekslową, a także
upoważnienia powódki do uzupełnienia otrzymanego blankietu do wysokości kwoty
zadłużenia Jerzego Z. określonej w deklaracji wekslowej wraz z odsetkami
ustawowymi od tej kwoty. Nie wchodzi natomiast w zakres stanu faktycznego
stanowiącego podstawę zaskarżonego wyroku przyjęta przez Sąd Apelacyjny
kwalifikacja czynności prawnej stron wyrażającej zamiar pozwanego spłaty
powódce wspomnianego zadłużenia Jerzego Z. jako poręczenia w rozumieniu
kodeksu cywilnego za dług istniejący, skonkretyzowany co do wysokości.
Tymczasem istotą podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
art. 233 § 1 w związku z art. 382 § 1 oraz art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c. są twierdzenia wiążące ten zarzut z przyjęciem przez Sąd Apelacyjny
kwalifikacji różniącej się od kwalifikacji Sądu Okręgowego tym, że Sąd ten dostrzegł
w czynności prawnej stron wyrażającej zamiar pozwanego spłaty powódce
zadłużenia Jerzego Z. wobec powódki poręczenie za dług przyszły. Zarzut ten w
rzeczywistości nie odnosi się więc do ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
zaskarżonego wyroku. Nie ma zatem podstaw do rozpatrywania warunków
dopuszczalności dokonania w postępowaniu apelacyjnym odmiennych ustaleń
faktycznych wyłącznie na podstawie materiału zebranego przez sąd pierwszej
instancji, ani sposobu stwierdzenia tych warunków w uzasadnieniu wyroku sądu
drugiej instancji (art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.). (...)
Należy ponadto zaznaczyć, że skorygowanie przez Sąd Apelacyjny kwalifikacji
przyjętej w wyroku Sądu Okręgowego było trafne. Ocena prawna Sądu
Okręgowego, że pozwany udzielił poręczenia za dług przyszły, wynikała z braku
ścisłego odróżnienia poręczenia pozwanego w rozumieniu kodeksu cywilnego za
dług Jerzego Z. do wysokości określonej kwoty od wekslowego zobowiązania
pozwanego gwarantującego spłatę przez Jerzego Z. nie tylko tej kwoty, ale i
przypadających od niej odsetek ustawowych.
Prawidłowość kwalifikacji, że pozwany udzielił poręczenia za dług istniejący,
skonkretyzowany co do wysokości, przesądza zarazem bezzasadność zarzutu
naruszenia art. 878 § 1 k.c., w odniesieniu zaś do powołanego w związku z tym
przepisem art. 65 § 1 i 2 k.c., należy przypomnieć, że reguły wynikające z art. 65
k.c. są stosowane na etapie wykładni oświadczeń woli, a nie na etapie kwalifikacji
czynności prawnej. Nawet w razie przyjęcia, jak wywodzą skarżący i jak uznał Sąd
Apelacyjny, że u podstaw zobowiązania wekslowego pozwanego leżały dwa
stosunki prawne - nie tylko dług Jerzego Z. względem powódki z tytułu
niezwrócenia powódce kwot otrzymanych na prowadzenie działalności
gospodarczej na terenie Niemiec oraz przekroczenia granic pełnomocnictwa do
dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym
powódki, ale także poręczenie przez pozwanego powódce spłaty tego długu przez
Jerzego Z. - i że w związku z tym istnienie obu tych stosunków stanowiło
przesłankę prawidłowego uzupełnienia przez powódkę weksla in blanco, to nie było
podstaw do stwierdzenia, iż przesłanka ta nie ziściła się wskutek nieważności
poręczenia pozwanego z powodu naruszenia art. 878 § 1 k.c.
Należy podzielić wyrażany w piśmiennictwie oraz orzecznictwie pogląd, że w
razie naruszenia upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco przez wpisanie w
nim wyższej sumy od kwoty wierzytelności, dla której zabezpieczenia został on
wręczony, osoba na nim podpisana staje się zobowiązana wekslowo w granicach,
w jakich tekst weksla jest zgodny z upoważnieniem (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 25/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 9
grudnia 2004 r., II CK 170/04, nie publ.). Sądy rozpoznające sprawę trafnie więc
przyjęły, że uzupełnienie przez powódkę weksla in blanco o kwotę wyższą od tej, na
której wpisanie pozwalała deklaracja wekslowa, nie spowodowało, iż zobowiązanie
wekslowe pozwanego w ogóle nie powstało, lecz uległo ograniczeniu jedynie do
wysokości kwoty mieszczącej się w ramach upoważnienia. Tym samym nie do
zaaprobowania są twierdzenia skargi kasacyjnej, że nakaz zapłaty wobec
pozwanych mógł być utrzymany w mocy co do kwoty zasądzonej przez Sąd
Okręgowy tylko w razie udowodnienia przez powódkę, zgodnie z art. 6 k.c., faktów
świadczących o istnieniu w tym rozmiarze jej roszczenia wynikającego ze stosunku
podstawowego, które miało być zabezpieczone wystawieniem weksla. Leżące u
podstaw tych twierdzeń stanowisko zajęte w uzasadnieniu uchwały połączonych Izb
Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP
17/70 (OSNCP 1973, nr 5, poz. 72) nie odnosi się do sytuacji występującej w
sprawie. Stanowisko to ma na względzie jedynie przypadki, w których roszczenie
wekslowe nie miało w zakresie uwzględnionym w nakazie zapłaty uzasadnionych
podstaw, ma natomiast w tym zakresie uzasadnione podstawy, dowiedzione przez
powoda, roszczenie ze stosunku podstawowego wobec roszczenia wekslowego.
Nie może też odnieść zamierzonego skutku ostatni z wymienionych w skardze
kasacyjnej zarzutów, dotyczący wadliwego uznania dołączonego do pozwu
dokumentu za weksel własny. Podstawę tego zarzutu stanowi nieuzupełnienie
przez powódkę w otrzymanym urzędowym blankiecie wekslowym słowa ,,zapłac".
Zdaniem skarżących jest to brak w zakresie formy, nie pozwalający rozstrzygnąć,
czy załączony dokument stanowi weksel własny, czy też weksel trasowany. Według
jednak utrwalonego orzecznictwa aprobowanego w piśmiennictwie, nie można
uznać wymaganej przez prawo wekslowe formy za niespełnioną tylko z powodu
błędów ortograficznych lub gramatycznych, albo z powodu użycia niewłaściwego
wyrazu lub niewłaściwej formy gramatycznej, jeżeli całość tekstu nie pozostawia
wątpliwości, że jest on zgodny z przepisami prawa wekslowego (orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 1935 r., C III 231/34, OSP 1936, poz. 310; por.
także orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1933, C III 231/32, Zb.Urz.
1933, nr 1, poz. 25, z dnia 3 listopada 1933 r. - 19 stycznia 1934 r., C III 46/33,
Zb.Urz. 1934, nr 6-7, poz. 359, z dnia 28 czerwca 1935 r., C II 559/35, Zb.Urz.
1936, nr 1, poz. 29, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1993 r., III CZP
7/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 199 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia
1998 r., I CKN 431/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 130).
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814 k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną.