Wyrok SN - V CKN 1124/00
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:V CKN 1124/00
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2001/9/127
Data wydania:2000-11-24
Wyrok z dnia 24 listopada 2000 r., V CKN 1124/00

Osoba, której członkostwo w spółdzielni ustało przed dokonaniem
zmiany jej statutu na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o
waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. Nr 83, poz. 373 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 4 ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419), może żądać wypłacenia
zwaloryzowanego udziału członkowskiego po upływie 5 lat od daty podjęcia
przez walne zgromadzenie spółdzielni uchwały w tym przedmiocie.

Przewodniczący: Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędziowie SN: Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca), Maria Grzelka

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Władysława B. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej
im. 1-go Maja w P. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 25 listopada 1999 r.,
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 31 marca 1999 r. Sąd Rejonowy w Oświęcimiu oddalił
powództwo Władysława B. i sześciu innych powodów żądających zasądzenia od
pozwanej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej im. 1 Maja w P. kwot stanowiących ich
zwaloryzowane udziały członkowskie. Sąd ten ustalił, że uchwałę o waloryzacji
walne zgromadzenie członków Spółdzielni podjęło dnia 14 grudnia 1991 r. Wypłata
wyliczonego udziału - według uchwały - nie mogła nastąpić wcześniej niż po
upływie 5 lat od jej podjęcia. Kolejną uchwałą walnego zgromadzenia z dnia 8 lipca
1995 r. wprowadzono zmiany w statucie, przyjmując, iż w zależności od zdolności
płatniczej Spółdzielni, poczynając od 1998 r., na spłatę zwaloryzowanych udziałów
członków i byłych członków przeznaczy ona każdego roku od 2 do 10 % dochodu
ogólnego. W tych warunkach powództwo wniesione w czerwcu 1998 r., jako
przedwczesne, podlegało oddaleniu.
W wyniku apelacji powoda Władysława B., Sąd Okręgowy zaskarżonym
wyrokiem zmienił wyrok Sądu Rejonowego w odniesieniu do tego powoda i zasądził
na jego rzecz od Spółdzielni kwotę 7200 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15
grudnia 1996 r., a w pozostałej części apelację oddalił i orzekł o kosztach. Sąd
Okręgowy przyjął, że w dacie powzięcia uchwały o zmianie statutu spółdzielni,
powód nie był już jej członkiem. W tych okolicznościach nie miał on żadnego
wpływu na treść uchwały w przedmiocie zmiany statutu, a tym samym warunków
wypłacania zwaloryzowanego udziału. Nie był też władny uchwały tej zaskarżyć. W
konsekwencji nie utracił już nabytego prawa do świadczenia, którego wymagalność
zbiega się z upływem pięcioletniego terminu od dnia powzięcia uchwały walnego
zgromadzenia w dniu 14 grudnia 1991 r.
W kasacji, opartej na obu podstawach z art. 3931 k.p.c., strona pozwana
wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji powoda bądź
uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Skarżąca
zarzuciła błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia
30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członkowskich naruszenie ,,konstytucyjnej
zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 konstytucji)" oraz ,,konstytucyjnej
zasady ochrony własności równej dla wszystkich (art. 64 konstytucji)", a ponadto
art. 328 § 2 k.p.c., przez ,,nie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest uzasadniona.
Wywołana zjawiskami inflacyjnymi ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o
waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 83, poz. 373 ze zm.) w art. 1 ust. 1 otwarła spółdzielniom możliwość
dokonywania waloryzacji udziałów członkowskich za okres lat 1944-1990 przez
przeniesienie na fundusz udziałowy części funduszu zasobowego. W myśl ust. 1
art. 1 ustawy, walne zgromadzenia członków (zebrania przedstawicieli) mogły
podejmować uchwały w tej mierze w terminie do końca 1991 r. kwalifikowaną
większością 3/4 głosów. Ustawą z dnia 30 stycznia 1992 r. o zmianie ustawy o
waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 18, poz. 74) termin podejmowania uchwał w tej mierze wydłużony został
do dnia 31 sierpnia 1992 r. z jednoczesnym złagodzeniem wymagań formalnych
dotyczących podejmowanych uchwał. Utrzymany został jednak przepis art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r., w myśl którego kwoty zwaloryzowanych
udziałów, w części pochodzącej z funduszu zasobowego, objęte zostały zakazem
wypłacania ich przed upływem pięciu lat od daty podjęcia uchwały. Ustawą z dnia 7
lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419) przepis art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
uzupełniony został zdaniem drugim w brzmieniu: ,,kwoty te są wypłacane na
zasadach i w terminach określonych w statucie spółdzielni". Oznaczało to w
praktyce ustawowe przyzwolenie na odmienne, w stosunku do już ustalonych,
uregulowanie terminów wypłat zwaloryzowanych wkładów w drodze stosownych
postanowień statutu. Z możliwości tej skorzystało walne zgromadzenie pozwanej
Spółdzielni, co sprawiło, że termin wypłaty rat zwaloryzowanych udziałów
członkowskich przesunięty został na rok 1998.
Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o waloryzacji udziałów
członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 108, poz. 683)
nadała nowe brzmienie art. 5 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.:
,,Zasady i terminy wypłat uprawnionym członkom oraz byłym członkom określa
statut spółdzielni" i dodała zdanie trzecie w brzmieniu: ,,ustalone w nim terminy
stosuje się bez względu na datę ustania członkostwa". Wymienione zdanie trzecie
art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z
dnia 13 kwietnia 1999 r., K 36/98 (OTK Zbiór Urzędowy 1999, nr 3, poz. 40) uznał
za niezgodne z Konstytucją jako ograniczające prawo do wypłaty kwot udziałów
przeniesionych z funduszu zasobowego w odniesieniu do tych byłych członków
spółdzielni, którzy nabyli to prawo przed zmianami statutów spółdzielni dokonanych
na podstawie art. 5 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. w
brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r.
Powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego niweczy próbę ustawowego
utrwalenia praktyki spółdzielczej polegającej m.in. na opóźnianiu wypłat
zwaloryzowanych udziałów byłym członkom spółdzielni. Ustalony stan faktyczny
rozpoznawanej sprawy stanowi ewidentny przykład tej praktyki. Określony w
pierwotnej uchwale walnego zgromadzenia Spółdzielni termin wypłaty powodowi
zwaloryzowanego udziału przypadał bowiem na rok 1996, gdy tymczasem zmiana
wprowadzona do statutu spowodowała przesunięcie tego terminu o następne dwa
lata, z jednoczesnym rozłożeniem świadczenia na raty, których wysokość
każdorazowo miałaby być uzależniona od możliwości płatniczych Spółdzielni. W
dacie podjęcia przez walne zgromadzenia uchwały określającej - przez zmiany w
statucie - odmiennie zasady i terminy wypłacania zwaloryzowanych udziałów -
powód nie był już członkiem spółdzielni. Trafnie wobec tego Sąd Okręgowy
zauważył, że nie tylko nie brał on udziału w tym zgromadzeniu, ale także nie mógł
zaskarżyć powziętej na tym zgromadzeniu uchwały. Nasuwa się w związku z tym
pytanie, czy w tej sytuacji powoda wiążą postanowienia zmienionego statutu
w przedmiocie wypłaty zwaloryzowanego udziału.
W analogicznym stanie faktycznym, w uchwale z dnia 3 kwietnia 1998 r., III
CZP 5/98 ("Monitor Prawniczy" 1998, nr 10, s. 399), Sąd Najwyższy wypowiedział
się już w tej kwestii, wyrażając zapatrywanie, że osoba, której członkostwo w
spółdzielni ustało przed dokonaniem zmiany jej statutu na podstawie art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członkowskich
w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 83, poz. 373 ze zm.)
w brzmieniu nadanym przez art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 o zmianie ustawy -
Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419)
może żądać wypłacenia zwaloryzowanego udziału członkowskiego z upływem 5 lat
od daty podjęcia przez walne zgromadzenie spółdzielni (zebranie przedstawicieli)
uchwały w przedmiocie przeniesienia części funduszu zasobowego na fundusz
członkowski (waloryzacja udziałów członkowskich). Zapatrywanie to zachowało w
pełni aktualność i Sąd Najwyższy w obecnym składzie je podziela. U jego podstaw
leży założenie, że zmiany w statucie nie mogą ujemnie rzutować na sytuację byłych
członków, pozbawionych wpływu na treść tych zmian. Jak zauważył Sąd Najwyższy
w powołanej uchwale, przyznanie spółdzielni uprawnienia do zmiany statutu
skutecznej wobec osoby, która nie jest już jej członkiem, naruszałoby zasadę
równości stron stosunku cywilnoprawnego oraz interes wierzyciela przez
jednostronną zmianę wymagalności roszczenia. W konsekwencji przyznanie
spółdzielni prawa do jednostronnego kształtowania stosunku prawnego z osobą nie
będącą jej członkiem, kłóciłoby się z konstytucyjną zasadą państwa prawnego
(art. 2 Konstytucji). W równym stopniu dotyczy to wyrażonej w art. 64 ust. 2
Konstytucji zasady ochrony majątkowych praw nabytych. Takim prawem jest
niewątpliwie prawo byłego członka spółdzielni do wypłaty zwaloryzowanego udziału.
Wszystko to oznacza, że Sąd Okręgowy nie naruszył wskazanych w kasacji
przepisów prawa materialnego. Nie zachodzi także naruszenie przepisów
postępowania, w szczególności art. 328 § 2 k.p.c., skoro uzasadnienie Sądu
Okręgowego zawiera wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia,
a wyprowadzone wnioski zostały podporządkowane obowiązującym przepisom
prawa. Przeciwstawne twierdzenia kasacji mają zatem jedynie charakter
polemiczny.
Określony w uchwale z dnia 14 grudnia 1991 r. upływ czasu - 5 lat,
otwierający powodowi możliwość zaspokojenia się, w żadnym wypadku nie może
być traktowany jako równoznaczny z bezterminowym zobowiązaniem Spółdzielni.
Zastosowanie ma tu ogólna reguła interpretacyjna, wyrażona w art. 112 k.c., w myśl
której termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą
odpowiada początkowemu dniowi terminu. W tym wypadku jest to data 14 grudnia
1996 r. (...)
Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 39312 k.p.c. należało orzec, jak
w sentencji.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] V CKN 434/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/158
2003-07-16 
[IC] V CKN 432/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/145
2003-06-26 
[IC] V CKN 416/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/7-8/129
2003-06-26 
[IC] V CKN 411/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/144
2003-06-26 
[IC] V CKN 357/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/7-8/92
2001-10-15 
  • Adres publikacyjny: