Wyrok z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1107/00

Nabycie weksla in blanco zaopatrzonego w indos, ale nie wypełnionego,
nie stwarza indosatariuszowi ułatwień w dochodzeniu praw z weksla i
ochrony przewidzianych w art. 16 i 17 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. -
Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282).

Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń
S.A., II Inspektorat w W. przeciwko Kredyt Bankowi, Spółce Akcyjnej, III Oddział w
W. i Katarzynie S. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 16 kwietnia
2002 r. na rozprawie kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego we
Wrocławiu z dnia 22 października 1999 r.
oddalił kasację i zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego Banku
kwotę 6000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 22 października 1999 r. oddalił
apelację powodowego Zakładu od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-
Śródmieścia we Wrocławiu, na podstawie którego, wydany w stosunku do pozwanej
oraz pozwanego Banku nakaz zapłaty, polecający obu pozwanym zapłacenie
solidarnie kwoty 14 555 zł, został w stosunku do pozwanego Banku uchylony, a
powództwo oddalone.
Według dokonanych ustaleń, pozwany Bank udzielił pozwanej Katarzynie S.
kredytu na kwotę 12 075 zł, który zabezpieczony został wekslem in blanco
z dołączoną deklaracją wekslową, upoważniającą Bank do jego wypełnienia kwotą
udzielonego kredytu oraz odsetek i prowizji. Spłata kredytu została ponadto
zabezpieczona umową ubezpieczenia zawartą przez pozwany Bank z powodowym
Zakładem Ubezpieczeń. Wobec tego, że pozwana zaprzestała spłacania kredytu
strona powodowa - zgodnie z umową ubezpieczenia kredytu - wypłaciła Bankowi
należność odpowiadającą kwocie kredytu wraz z odsetkami umownymi. Pozwany
Bank, "w celu umożliwienia windykacji wierzytelności wobec kredytobiorcy",
przeniósł tę wierzytelność na stronę powodową, a także przeniósł przez indos nie
wypełniony weksel in blanco i wydał deklarację wekslową.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, że strona
powodowa nie może żądanej w pozwie kwoty dochodzić od pozwanego Banku na
podstawie przekazanego weksla in blanco, bowiem nabywając go uzyskała jedynie
zabezpieczenie wekslowe długu obciążającego pozwaną z tytułu otrzymanego
kredytu. Powodowemu Zakładowi nie przysługują zatem prawa wynikające z art. 17
i 47 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 -
dalej "Pr.weksl.").
Kasacja od powyższego wyroku oparta została na podstawie naruszenia
art. 232 k.p.c. przez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych
dla rozstrzygnięcia sprawy, a także na podstawie naruszenia art. 10, 11, 15, 17, 18
ust. 1 i art. 47 Pr.weksl. oraz art. 517 i 9219 k.c. przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie. We wniosku kasacyjnym strona powodowa wnosiła o
zmianę zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego przez utrzymanie
nakazu zapłaty w mocy ewentualnie uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarżący, uzasadniając powołany w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3931
pkt 2 k.p.c. zarzut naruszenia art. 232 k.p.c., podniósł, że ,,przeniesienie przez sądy
obu instancji wekslowego sporu na płaszczyznę sporu cywilnego powinno
obligować do powołania wymienionych [w kasacji] dowodów z urzędu". Zdaniem
skarżącego, dowody w postaci ,,Regulaminu udzielania pożyczek na zakupy
artykułów konsumpcyjnych trwałego użytku", ,,Zasad obsługi klienta w systemie
Polskiego Towarzystwa Finansowego S.A. we współpracy z Kredyt Bank S.A. w W.,
III Oddział w W." oraz ,,Wykazu sprzedawców, u których na zakup pojazdów udziela
się kredytu objętego umową ubezpieczenia na podstawie pkt 6 warunków
ogólnych", służyć miałyby zbadaniu, czy zasadne było wypłacenie przez stronę
powodową pozwanemu Bankowi odszkodowania, o którym mowa w umowie
ubezpieczenia kredytu udzielonego pozwanej Katarzyny S.
Odnosząc się do tak postawionego zarzutu, należy przede wszystkim
zauważyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż uprawnienie
sądu, a nie - jak błędnie przyjmuje skarżący - obowiązek dopuszczenia dowodu nie
wskazanego przez stronę (art. 232 zdanie drugie k.p.c.), nie może stanowić
podstawy do formułowania zarzutu naruszenia tego przepisu. Tylko w wyjątkowych
wypadkach (np. nieporadność strony) uprawnienie, o jakim mowa w art. 232 zdanie
drugie k.p.c., przeradza się w obowiązek przeprowadzenia przez sąd dowodów nie
wskazanych przez stronę. Podnieść ponadto trzeba, że skoro powód nie opierał
powództwa przeciwko pozwanemu Bankowi na twierdzeniu, że wypłacone - na
podstawie umowy ubezpieczenia kredytu - odszkodowanie było nienależne (co
mogłoby uzasadniać żądanie zwrotu odszkodowania), to badanie tej okoliczności,
jako nieistotnej w sprawie, byłoby nieuzasadnione nawet, gdyby wnioski dowodowe
zgłoszone zostały przez stronę powodową.
Przechodząc do oceny podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego
podkreślić należy, że weksel in blanco może być przedmiotem obrotu jeszcze przed
wypełnieniem. Wynika to z brzmienia art. 10 Pr.weksl., w którym nie ma jednak
wyraźnych wskazówek co do zasad rządzących tym obrotem. Sąd Najwyższy,
rozważając to zagadnienie w wyroku z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 342/97 (OSNC
1998, nr 9, poz. 141), wskazał na występujące w tym zakresie dwa zapatrywania.
Według jednego - wychodzącego z założenia, że weksel in blanco nie jest
przeznaczony do obiegu i wobec tego można oczekiwać od jego nabywcy, aby
uprzednio zasięgnął u osoby podpisanej na nim informacji o treści upoważnienia do
uzupełnienia - nabycie weksla in blanco jest możliwe tylko ze skutkami przelewu, tj.
z wyłączeniem zastosowania art. 10 Pr.weksl. Choćby zatem nabycie weksla in
blanco przybierało zewnętrzną postać nabycia w drodze indosu lub w sposób
określony w art. 14 zdanie drugie pkt 3 Pr.weksl., to wywrze ono tylko takie skutki,
jakie wynikają z przelewu wierzytelności.
Według innego poglądu - wychodzącego z założenia, że weksel in blanco jest
przeznaczony do obiegu i żądanie od jego nabywcy, aby zasięgnął uprzednio u
osoby na nim podpisanej informacji o treści upoważnienia do uzupełnienia,
hamowałoby obrót tym wekslem - nabycie weksla in blanco jest możliwe także na
zasadach Prawa wekslowego, z zastosowaniem art. 10 tego Prawa, a zatem w
sposób chroniący dobrą wiarę nabywcy co do treści upoważnienia do uzupełnienia
weksla in blanco.
Wybór drugiej ewentualności - jak zauważył Sąd Najwyższy w powołanym
wyroku - można zasadnie rozważać tylko w odniesieniu do tych przypadków, w
których wręczony nabywcy weksel in blanco jest zaopatrzony w indos, jedynie
bowiem wtedy są podstawy do uznania, że przeniesienie weksla in blanco nastąpiło
na zasadach Prawa wekslowego, tj. w sposób przewidziany w art. 14 zdanie
pierwsze lub art. 14 zdanie drugie pkt 3. W sprawie występuje właśnie taka
sytuacja, co oznacza, że rozważania Sądu Okręgowego, skonkludowane
stwierdzeniem, iż nabywca weksla in blanco ma jedynie uprawnienia cesjonariusza,
są nieadekwatne do przyjętych ustaleń. Przypomnieć należy, że przeniesienie
weksla in blanco tylko według przepisów o przelewie wierzytelności następuje w
przypadku, gdy weksel taki nie został zaopatrzony w indos (por. powołany wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r.).
W rozumowaniu Sądu Okręgowego dostrzec można ponadto
niekonsekwencję, skoro roszczenie strony powodowej ocenione zostało także w
płaszczyźnie uprawnień, jakie przysługują indosatariuszowi, który nabył weksel in
blanco nie wypełniony. Rozważania w tym zakresie sprowadzone zostały tylko do
stwierdzenia, że indosatariusz, nabywając nie wypełniony weksel, wprawdzie
uzyskuje legitymację formalną (art. 16 Pr.weksl.), musi jednak zdawać sobie sprawę
z tego, że nie może korzystać z ułatwień i ochrony przewidzianych w art. 16 i 17
Pr.weksl. To trafne spostrzeżenie wymaga - w celu wykazania bezzasadności
podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego - uzupełnienia przez
wskazanie różnic, jakie zachodzą pomiędzy uprawnieniami indosatariusza, który
nabył weksel in blanco nie wypełniony (taki nabyła strona powodowa) i
uprawnieniami indosatariusza, który nabył weksel in blanco wypełniony.
W pierwszej sytuacji nabycie weksla in blanco następuje - jak zaznaczono -
z zastosowaniem art. 10 Pr.weksl., a zatem w sposób chroniący dobrą wiarę
nabywcy co do treści upoważnienia do uzupełnienia tego weksla. Oznacza to, że
indosatariuszowi mogą być przedstawione zarzuty subiektywne, oparte na
stosunkach osobistych dłużnika z danym wierzycielem wekslowym, a zatem
dotyczące samego wręczenia weksla. Strona pozwana zarzuty takie zgłosiła
powołując się na uzgodnienia przyjęte między stronami w umowie cesji
wierzytelności z dnia 30 czerwca 1997 r. Na podstawie tej umowy pozwany Bank "w
celu umożliwienia windykacji wierzytelności wobec kredytodawcy" przeniósł tę
wierzytelność na stronę powodową i przekazał stronie powodowej deklarację
wekslową oraz niezupełny weksel z własnym indosem. Nie może budzić
wątpliwości, że celem tych czynności było tylko przydanie wierzytelności
dodatkowej podstawy w postaci zobowiązania wekslowego. Strona powodowa
zyskała zatem uprawnienie dochodzenia roszczenia od kredytobiorcy nie tylko ze
stosunku kauzalnego (cesja wierzytelności) w drodze zwykłego procesu, lecz także
z weksla w postępowaniu nakazowym. Nabycie niewypełnionego weksla in blanco z
indosem nie stwarza natomiast ułatwień w dochodzeniu praw z weksla i ochrony
przewidzianych w art.16 i 17 Pr.weksl.
Dopiero w drugiej sytuacji, gdy indosatariusz nabywa weksel in blanco
wypełniony, zerwana zostaje więź między dłużnikiem a wierzycielem wekslowym ze
stosunku podstawowego i weksel uzyskuje w pełni swój abstrakcyjny charakter
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 1999, II CKN 282/98, OSNC 1999,
nr 12, poz. 207). Zaakceptowanie stanowiska zaprezentowanego w kasacji
prowadziłoby do nieuprawnionego zrównania pozycji prawnej indosatariusza, który
nabył weksel in blanco niewypełniony, z sytuacją prawną indosatariusza, który
nabył weksel in blanco wypełniony.
Z przytoczonych względów kasację, jako pozbawioną uzasadnionych
podstaw, należało oddalić na podstawie art. 39312 k.p.c.