Wyrok z dnia 13 stycznia 2004 r., V CK 97/03

Niedopuszczalna jest zmiana podmiotowa umowy zawartej w
następstwie przetargu, umożliwiająca przejęcie zamówienia publicznego.

Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Marian Kocon

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "I.W.", spółki o.o. w W. przeciwko
Gminie W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13
stycznia 2004 r. kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 22 listopada 2002 r.
oddalił kasację i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 3600 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 14 maja 2002 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził od
pozwanej Gminy W. na rzecz strony powodowej "I.W.", spółki z o.o. w W. kwotę
798 230,13 zł z odsetkami. Ustalił, że - w wykonaniu uchwały Zarządu Miasta W. z
dnia 19 września 1997 r. - przeprowadzony został przetarg na udzielenie
zamówienia publicznego, dotyczącego kompleksowej obsługi miejsc parkingowych
na terenie W. Przetarg ten wygrała spółka z o.o. "I." w K., w następstwie czego
została zawarta między zamawiającym a wykonawcą w dniu 1 czerwca 1999 r.
umowa na kompleksową obsługę miejsc wyznaczonych do parkowania na terenie
W. W umowie m.in. ustalono (§ 1 ust. 2 lit. b), że ,,wykonawca ma prawo cesji
umowy na "I.W.", spółki z o.o., po jej zarejestrowaniu, zgodnie z punktem A.03.3.
oferty ostatecznej wykonawcy". Spółka z o.o. "I.W." została wpisana do rejestru w
dniu 10 kwietnia 2000 r., o czym wykonawca zawiadomił zamawiającego.
Następnie, umową z dnia 30 maja 2000 r., wykonawca przeniósł w całości na rzecz
"I.W." prawa i obowiązki wynikające z umowy z dnia 1 czerwca 1999 r., a
przejmujący przyjął te prawa i obowiązki bez ograniczeń. W okresie od maja 2000 r.
do stycznia 2001 r. wyłącznie powódka dokonywała ze stroną pozwana rozliczeń
związanych z obsługą miejsc parkingowych. W dniu 31 stycznia 2000 r. gmina
wypowiedziała wykonawcy ("I." w K.) umowę z dnia 1 czerwca 1999 r., ze skutkiem
na koniec przewidzianego w umowie rocznego okresu wypowiedzenia.
Sąd Okręgowy uznał, że zostały spełnione przesłanki do wywołania zmian po
stronie wierzyciela i dłużnika umowy wzajemnej w postaci przejścia praw i
obowiązków wykonawcy na rzecz powódki, doszło bowiem do jednoczesnej zmiany
wierzyciela wskutek przelewu (art. 509 k.c.) oraz do zmiany dłużnika w następstwie
przejęcia długu (art. 519 § 1 i § 2 pkt 2 k.c.). Tego rodzaju zmiana podmiotowa
umowy nie kolidowała - w ocenie Sądu - z przepisami ustawy z dnia 10 czerwca
1994 r. o zamówieniach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 19, poz.177 ze
zm. - dalej: "u.z.p."), gdyż nie ma w niej takiego zakazu, a ponadto nie doszło do
zmiany warunków umowy, tylko do dopełnienia uzgodnień stron przyjętych w
ofercie oraz potwierdzonych w § 1 ust. 2 lit. b umowy z dnia 1 czerwca 1999 r. Sąd
uznał również za udowodnione roszczenie odszkodowawcze powódki z racji
ograniczenia jej dochodów w następstwie nieprzekazania przez pozwaną
wszystkich miejsc parkingowych i późniejszego ograniczenia tych miejsc oraz
uniemożliwienia sprzedaży abonamentów.
W wyniku apelacji pozwanej, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił powództwo, dokonując odmiennej oceny prawnej ustaleń
faktycznych. Przyjął, że przedmiotem i celem umowy z dnia 30 maja 2000 r. nie jest
przelew wierzytelności i przejęcie długu, lecz sukcesja praw wynikających z umowy
z dnia 1 czerwca 1999 r., jest to więc umowa o sukcesję szczególną. Tego rodzaju
umowa jest nieważna, gdyż koliduje z treścią art. 12a u.z.p., zamówienie publiczne
może być bowiem udzielone wyłącznie dostawcy lub wykonawcy wybranemu na
zasadach określonych w ustawie o zamówieniach publicznych, podlegającemu
weryfikacji przetargowej. Z tych samych przyczyn nieważne są postanowienia
zamieszczone w § 1 ust. 2 lit. b umowy z dnia 1 czerwca 1999 r.
W kasacji powódka wniosła o zmianę wyroku Sądu drugiej instancji i
oddalenie apelacji. Powołała się na naruszenie prawa materialnego przez
niewłaściwe zastosowanie art. 509 § 1 w związku z art. 56 i 65 § 2 k.c. przez
przyjęcie, że celem umowy z dnia 30 maja 2000 r. nie był przelew praw, w tym
wierzytelności, wynikających z umowy z dnia 1 czerwca 1999 r. oraz art. 12a u.z.p.
w związku z art. 58 § 1 k.c. przez uznanie umowy z dnia 30 maja 2000 r. za
nieważną w całości, jako zmierzającą do obejścia prawa, także w części dotyczącej
nabycie przez powódkę wierzytelności z umowy z dnia 1 czerwca 1999 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kodeks cywilny nie normuje problemu wstąpienia w pozycję strony umowy
wzajemnej, jednakże judykatura oraz doktryna dopuszcza taką możliwość przy
spełnieniu określonych wymagań, a mianowicie łącznego przeniesienia
składających się na tę pozycję obowiązków (przejęcia długu) i uprawnień (przelewu
wierzytelności), chyba że zmiana strony sprzeciwia się ustawie, zastrzeżeniu
umownemu albo właściwości zobowiązania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6
listopada 1972 r., III CRN 266/72, OSN 1973, nr 9, poz. 160 oraz z dnia 17 czerwca
1999 r., I CKN 44/98, nie publ.). Sąd Apelacyjny nie kwestionował możliwości
wejścia osoby trzeciej w miejsce strony umowy wzajemnej, przyjął tylko
niedopuszczalność sukcesji praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej w
wyniku przetargu, gdyż sprzeciwia się ona ustawia. Stanowisko to jest trafne, o
czym świadczy jednoznaczna treść art. 12a u.z.p., zamówienie publiczne może być
udzielone bowiem wyłącznie dostawcy lub wykonawcy, który został wybrany na
zasadach określonych w ustawie, a więc takiemu oferentowi, który uczestniczył w
jawnym przetargu i był poddany rygorom procedury przetargowej. Powódka
natomiast nie uczestniczyła w przetargu, a nawet nie istniała w 1999 r., w istocie
więc § 1 ust. 2 lit. b umowy z dnia 1 czerwca 1999 r., jak również umowa z dnia 30
maja 2000 r. miały na celu umożliwienie ,,przejęcia" zamówienia publicznego przez
podmiot nieuprawniony, z obejściem rygorów ustawowych.
Przepis art. 12a u.z.p. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, nie może
być zatem ,,korygowany" wolą stron. W doktrynie i judykaturze podkreśla się, że
mamy tu do czynienia z ograniczeniem zasady swobody umów wyrażonej w art.
3531 k.c. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1999 r., III CKN 478/98,
OSNC 2000, nr 6, poz. 118, z dnia 28 czerwca 2000 r., IV CKN 70/00, OSNC 2001,
nr 1, poz. 9 oraz z dnia 10 kwietnia 2003 r., III CKN 1320/00, OSNC 2004, nr 7-8,
poz. 112). Wynika to z celu ustawy o zamówieniach publicznych, eksponującego
interes publiczny, eliminującego sytuacje korupcjogenne, powódka nie może więc
powoływać się na uzgodnienia zamawiającego i wykonawcy w przedmiocie ,,cesji
na nią praw i obowiązków wynikających z umowy z dnia 1 czerwca 1999 r.",
uzgodnienia te, wyrażone w § 1 ust. 2 lit. b umowy poprzetargowej, są bowiem
nieważne (art. 72 ust. 2 u.z.p.). Nieważna jest również - jak trafnie stwierdził Sąd
Apelacyjny - umowa z dnia 30 maja 2000 r., gdyż prowadzi do obejście
bezwzględnie obowiązanego przepisu art. 12a u.z.p. (art. 58 § 1 k.c.).
W kasacji zostały wyeksponowane argumenty na rzecz ,,uratowania" - na
potrzeby tego procesu - przelewu wierzytelności (art. 509 k.c.). Istotnie,
przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy z dnia 1 czerwca 1999 r.
na rzecz powódki, za jej zgodą (por. § 1 i 2 umowy z dnia 30 maja 2000 r.),
wskazuje na przelew wierzytelności i przejęcie długu. Nietrafnie jednak skarżąca
uważa, że przelew w opisanej sytuacji może być skuteczny. Istotne znaczenie ma
tu charakter przelewu wierzytelności, będącego jednoznacznie czynnością
kauzalną. Przeniesienie wierzytelności ma zawsze swoją przyczynę w innej
czynności prawnej, niezależnie od tego, czy przybiera postać umowy
zobowiązującej ze skutkiem rozporządzającym (art. 510 § 1 k.c.), czy też ma
charakter umowy często rozporządzającej (art. 510 § 2 k.c.). Gdy umowa o
przeniesienie wierzytelności jest ściśle związana z umową zobowiązującą do
przeniesienia, tworzy z nią jedną całość i dzieli jej losy. Nieważność umowy
zobowiązującej powoduje nieważność cesji. Podobne uzależnienie przelewu od
czynności kauzalnej występuje w sytuacji określonej w art. 510 § 2 k.c.
Zasadnie Sąd Apelacyjny uznał, że umowa z dnia 30 maja 2000 r. miała
zapewnić powódce wejście w prawa wykonawcy, przy zastosowaniu instytucji
przelewu wierzytelności i przejęcia długu. W konsekwencji w umowie tej ucieleśnił
się skutek zobowiązująco-rozporządzający (art. 510 § 1 k.c.). Następstwem
nieważności tej umowy jest nieważność cesji i niemożność korzystania przez
powódkę z uprawnień mogących wynikać z przelewu.
Zaskarżony wyrok jest zatem trafny, dlatego należało oddalić kasację i orzec o
kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39312 k.p.c. oraz art. 98 i 108 § 1 k.p.c.).