Wyrok SN - V CK 364/04
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:V CK 364/04
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/12/218
Data wydania:2005-01-19
Wyrok z dnia 19 stycznia 2005 r., V CK 364/04

W razie wniesienia apelacji od wyroku orzekającego rozwód w części
dotyczącej winy rozkładu pożycia małżeńskiego tylko przez jednego
małżonka, sąd drugiej instancji może z urzędu orzec w tym zakresie także na
niekorzyść tego małżonka.

Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana S. przeciwko Agnieszce S. o
rozwód, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 stycznia 2005 r.
kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 stycznia
2004 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Pozwana wnosiła o orzeczenie rozwodu z winy męża, a powód, żądający
orzeczenia separacji z winy żony, nie sprzeciwiał się orzeczeniu rozwodu, jednak
także z jej winy.
Wyrokiem z dnia 4 września 2003 r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, orzekając
rozwód ustalił, że żadna ze stron nie ponosi winy za rozkład pożycia, uregulował
kontakty powoda z małoletnią córką i zasądził od niego na jej rzecz alimenty.
Uznając, że między stronami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego
uzasadniający orzeczenie rozwodu, stwierdził, iż żadnej ze stron nie można
postawić zarzutu zawinionego doprowadzenia do rozkładu pożycia, którego
przyczyną była niemożność porozumienia się małżonków co do miejsca wspólnego
zamieszkania.
Apelację od powyższego wyroku wniósł jedynie powód, zaskarżając
orzeczenie w przedmiocie winy rozkładu pożycia, uregulowania jego kontaktów z
córką i wysokości alimentów zasądzonych na jej rzecz.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 stycznia 2004 r. Sąd Apelacyjny w
Katowicach zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w punkcie pierwszym w ten
sposób, że orzekł rozwód z winy pozwanej, a w pozostałej części oddalił apelację.
Uznał apelację za uzasadnioną w części dotyczącej rozstrzygnięcia o winie stron za
rozkład pożycia i stwierdził, że ustalenia wskazują, iż niemożność osiągnięcia
kompromisu w kwestii wspólnego mieszkania była zawiniona przez obie strony i
zachodzą podstawy do uznania, że do rozkładu pożycia małżeńskiego doszło z
winy obojga małżonków, co powinno prowadzić do orzeczenia rozwodu z winy obu
stron. Jednakże wobec tego, że wadliwe orzeczenie Sądu Okręgowego w tym
przedmiocie zaskarżył tylko powód, Sąd Apelacyjny uznał, iż zawarty w art. 384
k.p.c. zakaz orzekania na niekorzyść strony wnoszącej apelację nie pozwala mu na
zmianę zaskarżonego wyroku przez stwierdzenie winy obu stron a możliwe jest
jedynie orzeczenie rozwodu z winy pozwanej, co, jak wskazał, jest konsekwencją
zaskarżenia w tej części wyroku przez powoda, a niezaskarżenia przez pozwaną.
W kasacji pozwana powołała obie podstawy, zarzucając naruszenie art. 57 § 1
k.r.o. w związku z art. 384 k.p.c. przez pominięcie zasady integralności wyroku
rozwodowego i obowiązku sądu orzekania z urzędu o winie stron oraz
zastosowanie art. 384 k.p.c. w sytuacji procesowej, w której przepis ten nie ma
zastosowania. Wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie rozwodu z winy
obojga małżonków, ewentualnie uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 57 § 1 k.r.o., sąd orzekając rozwód, orzeka także, czy i który z
małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, co oznacza obowiązek sądu orzekania w
tym przedmiocie z urzędu, chyba że oboje małżonkowie zgodnie wniosą o
zaniechanie orzekania o winie (art. 57 § 2 k.r.o.). Wskazany przepis, podobnie jak
art. 58 k.r.o., realizuje obowiązującą w prawie polskim zasadę integralności wyroku
rozwodowego, która, jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby
Cywilnej z dnia 12 października 1970 r., III CZP 6/70 (OSNCP 1971, nr 7-8, poz.
117), oznacza konieczność orzekania w sprawie rozwodowej nie tylko o
ewentualnym rozwiązaniu małżeństwa, lecz także o całości spraw rodziny.
Obowiązek orzekania przez sąd z urzędu o winie rozkładu pożycia małżeńskiego
wynika także z tego, że stosownie do art. 56 k.r.o., dopuszczalność orzeczenia
rozwodu nie zależy tylko od samego faktu powstania zupełnego i trwałego rozkładu
pożycia małżeńskiego, lecz także od przyczyn rozkładu oraz od tego, czy i który z
małżonków ponosi winę za ten stan rzeczy. Oznacza to, że bez wyjaśnienia i oceny
okoliczności związanych z zawinieniem przez małżonków rozkładu pożycia
małżeńskiego nie jest możliwa ocena, czy rozwód jest dopuszczalny. Konsekwencją
takiej regulacji jest zaś to, że niemożliwe jest uprawomocnienie się samego
orzeczenia o rozwodzie bez uprawomocnienia się rozstrzygnięcia w przedmiocie
winy stron za rozkład pożycia, a zatem zaskarżenie apelacją wyroku rozwodowego
w części dotyczącej rozstrzygnięcia o winie oznacza zaskarżenie całego orzeczenia
o rozwodzie.
W takiej sytuacji sąd odwoławczy jest także zobowiązany, na podstawie art.
57 § 1 k.r.o., do badania z urzędu wszystkich okoliczności dotyczących winy
rozkładu pożycia, niezależnie od tego czy wyrok zaskarżyła jedna, czy obie strony.
Zgodnie z przeważającym stanowiskiem doktryny, z tych przyczyn w sprawach o
rozwód nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym art. 384 k.p.c.,
zawierający zakaz reformationis in peius, w sprawach tych bowiem przepisy art. 57
§ 1 i art. 58 k.r.o. nakładają na sądy obu instancji obowiązek orzekania z urzędu o
wszystkich kwestiach stanowiących konieczne i integralne części rozstrzygnięcia
wyroku rozwodowego, w tym o winie stron. Podobne stanowisko zajął także Sąd
Najwyższy w orzeczeniu z dnia 13 maja 1957 r., 3 CR 56/56 (OSN 1958, nr 2, poz.
48) i stanowisko to należy podzielić. Skoro bowiem zaskarżenie apelacją przez
którąkolwiek ze stron orzeczenia w zakresie winy rozkładu pożycia sprawia, że całe
orzeczenie rozwodowe staje się przedmiotem zaskarżenia, sąd apelacyjny
obowiązany jest samodzielnie ocenić wszystkie przesłanki przewidziane w art. 56 i
57 § 1 k.r.o. a więc także zbadać z urzędu, czy i która ze stron zawiniła rozkład
pożycia i czy orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne. W obecnym systemie
apelacyjnym sąd odwoławczy jest sądem rozpoznającym po raz drugi sprawę
merytorycznie, co dodatkowo uzasadnia w sprawie rozwodowej konieczność
badania i oceny przez ten sąd z urzędu wszystkich przesłanek materialnoprawnych
rozwodu w zakresie, który obciążał sąd pierwszej instancji i jest uzasadniony
zakresem zaskarżenia. Należy zatem uznać, że w razie zaskarżenia przez jedną
tylko stronę wyroku rozwodowego w zakresie dotyczącym winy za rozkład pożycia,
sąd apelacyjny, nie związany zakazem reformationis in peius, jest uprawniony do
orzeczenia z urzędu także na niekorzyść strony skarżącej.
Oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny, uznając, iż obie
strony zawiniły rozkład pożycia małżeńskiego i zachodzą podstawy do wydania
rozstrzygnięcia merytorycznego, orzekającego rozwód z winy obojga małżonków,
powinien wydać wyrok zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 56, 57 § 1 i art.
58 k.r.o., natomiast nie miał podstaw do orzeczenia rozwodu tylko z winy pozwanej,
z powołaniem się na art. 384 k.p.c.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w sentencji (art. 39313 § 1 oraz art. 108 § 2 w
związku z art. 39313 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] V CK 286/05   Wyrok SN
Biuletyn Sądu Najwyższego 2005/9/13 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/5/87
2005-06-08 
[IC] V CK 266/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/5/86
2005-05-31 
[IC] V CK 209/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/130
2005-10-11 
[IC] V CK 98/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/124
2005-08-18 
[IC] V CK 54/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/138
2005-12-15 
  • Adres publikacyjny: