Wyrok z dnia 11 czerwca 2003 r., V CK 335/02

Obwód lecznictwa kolejowego - samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej odpowiada solidarnie z "Polskimi Kolejami Państwowymi" S.A. za
zobowiązania wynikające z umowy z prowadzącym aptekę o realizację recept
bezpłatnych i ulgowych, wystawionych przez obwód jako jednostkę
organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe".

Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Jan Górowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Haliny Bogusławy G.-N. przeciwko
Obwodowi Lecznictwa Kolejowego - Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi
Opieki Zdrowotnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 9 maja 2003 r. kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z
dnia 26 kwietnia 2002 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację pozwanego i
zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2000 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego oraz uchylił nakaz pobrania od powódki na rzecz
Skarbu Państwa opłaty sądowej od apelacji pozwanego; zasądził od pozwanego na
rzecz powódki kwotę 2000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego
oraz nie obciążył pozwanego opłatą sądową od kasacji powódki.

Uzasadnienie

Powódka żądała zasądzenia od pozwanego kwoty 54 725,33 zł z ustawowymi
odsetkami. Twierdziła, że - prowadząc na podstawie koncesji Aptekę ,,P.B." w W. -
zawarła w dniu 3 marca 1997 r. z Obwodem Lecznictwa Kolejowego w W. umowę w
przedmiocie realizacji recept zniżkowych i bezpłatnych, wystawionych przez
kolejową służbę zdrowia osobom uprawnionym. W umowie tej Obwód zobowiązał
się do refundacji wartości zrealizowanych recept, a dochodzona pozwem kwota
stanowi należność z tego tytułu za październik, listopad i grudzień 1998 r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej uwzględnił powództwo nakazem
zapłaty z dnia 12 września 2000 r., a Sąd Okręgowy we Wrocławiu, wyrokiem z
dnia 26 kwietnia 2001 r., nakaz ten utrzymał w mocy.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka zawarła przedmiotową umowę z Obwodem
Lecznictwa
Kolejowego
w
W.,
stanowiącym
jednostkę
organizacyjną
Przedsiębiorstwa Państwowego PKP. Jednostka ta zarządzeniem Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej nr 30 z dnia 30 listopada 1998 r. przekształcona
została w Obwód Lecznictwa Kolejowego - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki
Zdrowotnej w W., który uzyskał wpis do rejestru i osobowość prawną z dniem 30
grudnia 1998 r. Za zobowiązania dawnego Obwodu Lecznictwa Kolejowego
odpowiadają solidarnie PKP i wydzielony z nich Obwód Lecznictwa Kolejowego -
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w W., który jest w sprawie stroną
pozwaną (§ 40 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w
sprawie wykonania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, Dz.U. Nr 31, poz.
170 ze zm.).
Na skutek apelacji strony pozwanej Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem
zaskarżonym kasacją zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że uchylił
przedmiotowy nakaz zapłaty i powództwo oddalił. Według Sądu Apelacyjnego, brak
podstaw prawnych, by za zobowiązania Obwodu Lecznictwa Kolejowego w W.
odpowiadała strona pozwana, będąca od 30 grudnia 1998 r. Obwodem Lecznictwa
Kolejowego - Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej w W.
Powódka w kasacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego - art. 44 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym ,,Polskie Koleje
Państwowe" (Dz.U. Nr 95, poz. 474 ze zm. - dalej: "ustawa o PKP") i art. 8 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91,
poz. 408 ze zm.) przez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że Minister Transportu i
Gospodarki Morskiej nie miał uprawnień do utworzenia samodzielnego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej pod nazwą "Obwód Lecznictwa Kolejowego -
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej" z siedzibą we Wrocławiu z
wyodrębnionej ze struktury Przedsiębiorstwa Państwowego PKP w Warszawie
jednostki organizacyjnej pod nazwą Obwód Lecznictwa Kolejowego we Wrocławiu,
naruszenie art. 44 ust. 5 ustawa o PKP przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że
nie znajdował zastosowania przy tworzeniu przez Ministra Transportu i Gospodarki
Morskiej samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej z jednostki
organizacyjnej wydzielonej z PKP na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy o PKP oraz
naruszenie § 40 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w
sprawie wykonania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przez jego błędną
wykładnię i przyjęcie, że nie znajdował zastosowania przy tworzeniu przez Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej samodzielnego publicznego zakładu opieki
zdrowotnej z jednostki organizacyjnej wydzielonej z PKP na podstawie art. 44 ust. 1
ustawy o PKP.
Przytaczając wymienione podstawy kasacji, powódka wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie - o zmianę tego wyroku przez oddalenie apelacji strony
pozwanej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powódka wyprowadziła roszczenie z umowy z dnia 3 marca 1997 r. zawartej z
Obwodem Lecznictwa Kolejowego w W. Dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie ma zatem, kto był stroną umowy zawartej przez powódkę, a w
szczególności, czy stroną tą jest pozwany Obwód Lecznictwa Kolejowego -
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w W., mający osobowość
prawną, oraz czy wykonanie zobowiązania z przedmiotowej umowy może obciążyć
pozwany Obwód, a jeżeli tak, to na jakiej podstawie. Rozważając te kwestie, trzeba
mieć na względzie wielokrotne zmiany w aktach normatywnych mających
zastosowanie w sprawie.
W ostatnich dziesięcioleciach kolejową służbę zdrowia organizowało
przedsiębiorstwo państwowe "Polskie Koleje Państwowe". Stanowiły o tym kolejno
art. 10 ustawy z dnia 2 grudnia 1960 r. o kolejach (Dz.U. Nr 54, poz. 311 ze zm.)
oraz art. 11 ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym
,,Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 26, poz. 138 ze zm.). Kolejna ustawa z dnia
6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym ,,Polskie Koleje Państwowe" w art.
10 ust. 1 według brzmienia obowiązującego do dnia 31 grudnia 1998 r. stanowiła,
że PKP tworzy i utrzymuje, na zasadach określonych odrębnymi przepisami,
publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zwane "kolejową służbą zdrowia". Na tle tych
przepisów jednostki organizacyjne kolejowej służby zdrowia były jednostkami
organizacyjnymi przedsiębiorstwa państwowego PKP jako osoby prawnej. Sposób
(źródło) finansowania tych jednostek jest nieistotny dla tej kwestii. Z dniem 1
stycznia 1999 r. przepis art. 10 został uchylony przez ustawę z dnia 17 grudnia
1998 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym ,,Polskie Koleje
Państwowe" (Dz.U. Nr 162, poz. 1120).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91,
poz. 408 ze zm. - dalej: "u.z.o.z."), w brzmieniu kolejnych nowelizacji stanowiła, że
w okresie od dnia 5 grudnia 1997 r. do dnia 31 grudnia 2000 r. publiczny,
samodzielny zakład opieki zdrowotnej mógł być utworzony przez przedsiębiorstwo
państwowe "Polskie Koleje Państwowe".
W chwili zawarcia umowy (3 marca 1997 r.) Obwód Lecznictwa Kolejowego w
W. był jednostką organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje
Państwowe", kontrahentem powódki było zatem to przedsiębiorstwo. W sprawie nie
była i nie jest podnoszona kwestia umocowania przedstawicieli Obwodu przez
odpowiednie organy przedsiębiorstwa państwowego PKP do zawarcia umowy.
Pozwany Obwód Lecznictwa Kolejowego - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki
Zdrowotnej w W. uzyskał osobowość prawną w dniu 30 grudnia 1998 r., nie był
zatem kontrahentem powódki, a dochodzone roszczenie dotyczy okresu sprzed
uzyskania osobowości prawnej. Upatrywanie źródła zobowiązania pozwanego
przez skarżącego w przepisach dotyczących powoływania kolejowych,
samodzielnych, publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz w decyzji o takim
powołaniu jest trafne.
W okresie od dnia 5 grudnia 1997 r. do dnia 31 grudnia 2000 r.
przedsiębiorstwo państwowe ,,Polskie Koleje Państwowe" mogło utworzyć publiczny
zakład opieki zdrowotnej. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej w art. 36 w
brzmieniu obowiązującym w okresie od dnia 5 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 104, poz.
661) stanowiła, że tworzenie, przekształcenie i likwidacja publicznego zakładu
opieki zdrowotnej następuje w drodze zarządzenia właściwego ministra lub
wojewody albo w drodze uchwały organu gminy lub uchwały zgromadzenia związku
gmin, chyba że przepisy ustawy lub przepisy odrębne stanowią inaczej. W okresie
od dnia 5 grudnia 1997 r. do dnia 12 stycznia 2001 r. w ustawie o zakładach opieki
zdrowotnej zamieszczony był przepis art. 8a ust. 4, który stanowił, że do
publicznego zakładu opieki zdrowotnej utworzonego przez przedsiębiorstwo
państwowe "PKP" stosuje się przepisy o przedsiębiorstwie państwowym "PKP" w
zakresie spraw nie uregulowanych w tej ustawie. (...)
Artykuł 44 ustawy o PKP w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 stycznia
1999 r. stanowił m.in., że Minister Transportu i Gospodarki Morskiej może, w
terminie do dnia 31 grudnia 1998 r., wydzielić z PKP jednostki organizacyjne lub
zorganizowane części mienia tego przedsiębiorstwa w celu tworzenia z nich
odrębnych przedsiębiorstw państwowych lub innych państwowych jednostek
organizacyjnych, oraz że do wydzielenia takiego stosuje się odpowiednio przepisy
dotyczące podziału przedsiębiorstw państwowych.
W dniu 22 października 1998 r. Minister Transportu i Gospodarki Morskiej
podjął decyzję nr 47 w sprawie wydzielenia z przedsiębiorstwa państwowego
,,Polskie Koleje Państwowe" jednostek organizacyjnych kolejowej służby zdrowia i w
dniu 30 listopada 1998 r. wydał zarządzenie nr 30 w sprawie utworzenia
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej pod nazwą ,,Obwód
Lecznictwa Kolejowego w W. - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej"
(Dz.Urz. MTiGM Nr 4, poz. 30).
Podstawą prawną wydania wymienionej decyzji nr 47 był art. 44 ust. 1 pkt 1
ustawy o PKP, a zarządzenia nr 30 - także art. 8 ust. 1 i art. 35b u.z.o.z.
Zarządzenie to weszło w życie z dniem 1 listopada 1998 r., a na szczególną uwagę
- z punktu widzenia niniejszej sprawy - zasługują § 6, 8 i 10. Według § 6 ust. 1
zakład - rozumiany jako samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej - tworzy
się na bazie wydzielanej z przedsiębiorstwa państwowego "PKP" i przekształcanej
w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej jednostki organizacyjnej
kolejowej służby zdrowia pod nazwą Obwód Lecznictwa Kolejowego w W. Paragraf
8 zarządzenia stanowi, że utworzony samodzielny publiczny zakład wstępuje we
wszystkie prawa i obowiązki wydzielonej jednostki organizacyjnej, o której mowa w
§ 6 ust. 1 bez względu na charakter stosunku prawnego z którego te prawa i
obowiązki wynikają, a w § 10 określono, że do dnia 31 grudnia 1998 r. zakład ten
gospodaruje środkami finansowymi w ramach przyznanej dotacji budżetowej dla
jednostek kolejowej służby zdrowia ze środków budżetowych państwa na rok
1998. (...)
Stosownie do art. 93 Konstytucji, Minister Transportu i Gospodarki Morskiej w
wymienionym zarządzeniu nie mógł w sposób wiążący postanowić, że utworzony
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej wstępuje we wszystkie prawa i
obowiązki wydzielonej jednostki organizacyjnej bez względu na charakter stosunku
prawnego z którego te prawa i obowiązki wynikają. Nie znaczy to jednak, że
utworzony wspomnianym zarządzeniem Obwód Lecznictwa Kolejowego -
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w W. nie odpowiada za
zobowiązania Obwodu Lecznictwa Kolejowego w W. z okresu, gdy pozostawał
jeszcze w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje
Państwowe". Decydują o tym inne przepisy rangi ustawowej, a nie wymienione
zarządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej.
Wyżej wspomniano, że art. 44 ust. 5 ustawy o PKP (w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 stycznia 1999 r.) stanowił, iż do wydzielenia z
przedsiębiorstwa PKP i utworzenia odrębnych przedsiębiorstw państwowych lub
innych państwowych jednostek organizacyjnych, stosuje się odpowiednio przepisy
dotyczące podziału przedsiębiorstw państwowych.
W doktrynie przyjmuje się, że stosowanie ,,odpowiednie" przepisu prawa może
polegać na jego stosowaniu bądź wprost, bądź ze zmianami uwzględniającymi
charakter stosunków prawnych, do których należy stosować przepis, bądź na
wyłączeniu stosowania. W judykaturze jest przyjęte, że stosowanie ,,odpowiednie"
przepisu prawa procesowego oznacza niezbędną adaptację (i ewentualnie zmianę
niektórych elementów) normy do zasadniczych celów i form danego postępowania,
jak również pełne uwzględnienie charakteru i celu danego postępowania oraz
wynikających stąd różnic w stosunku do uregulowań, które mają być zastosowane.
(por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1995 r., III
CZP 110/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 177 oraz uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 12 listopada 1997 r., III CZP 55/97, "Prokuratura i Prawo"
Orzecznictwo 1998, nr 2, poz. 35). Takie rozumienie stosowania ,,odpowiedniego"
przepisu procesowego może być przyjmowane również w odniesieniu do przepisów
prawa materialnego.
Paragraf 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w
sprawie wykonania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przewiduje dwie
formy podziału przedsiębiorstwa państwowego. Podział ten polega na tym, że
tworzy się z jednego przedsiębiorstwa dwa lub więcej przedsiębiorstw, wydzielając i
organizując części załogi oraz zespoły środków trwałych i obrotowych należących
do przedsiębiorstwa ulegającego podziałowi. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo
ulegające podziałowi przestaje istnieć, a w jego miejsce powstają dwa
przedsiębiorstwa lub więcej. Dokonanie takiego podziału prowadzi w swych
skutkach do wykreślenia z rejestru przedsiębiorstw państwowych przedsiębiorstwa
ulegającego podziałowi oraz do wpisania do tego rejestru przedsiębiorstw
utworzonych w wyniku podziału (§ 38). Podział przedsiębiorstwa może polegać
może również na wyłączeniu z przedsiębiorstwa jednostki lub jednostek
organizacyjnych, o których mowa w § 16 ust. 1, w celu włączenia ich do innego
przedsiębiorstwa; składniki majątkowe ujęte w bilansie wyłączonych jednostek
przekazywane są odpłatnie (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 21 października 1983 r., III PRN 1/83, OSNCP 1984, nr 6, poz.
95). Powołane rozporządzenie w § 40 stanowi, że przedsiębiorstwa utworzone w
wyniku podziału odpowiadają solidarnie za zobowiązania przedsiębiorstwa
ulegającego podziałowi, przy czym odpowiedzialność ta nie zależy od zakresu
podziału składników majątkowych (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
października 1983 r., II CR 305/83, OSNCP 1984, nr 5, poz. 81 oraz Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 lutego 1995 r., I ACr 883/94, "Prawo
Gospodarcze" 1996, nr 4, s. 35).
Utworzenie Obwodu Lecznictwa Kolejowego w W. - Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej nie jest żadną z form podziału
przedsiębiorstwa, o jakich mowa w § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30
listopada 1981 r. Nie znaczy to jednak, że do tego utworzenia nie mają
zastosowania przepisy wymienionego rozporządzenia, skoro mają być one
stosowane ,,odpowiednio". Odnosi się to w szczególności do majątku i pracowników
Obwodu (§ 36) oraz do solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania
przedsiębiorstwa ulegającego podziałowi (§ 40). Jest oczywiste - co trafnie
podkreślił skarżący w kasacji - że utworzony Obwód nie może odpowiadać
solidarnie za wszystkie zobowiązania przedsiębiorstwa PKP, lecz tylko za te, które
związane są z działalnością Obwodu, gdy pozostawał on jeszcze w strukturze
organizacyjnej PKP, albowiem § 40 rozporządzenia ma tu zastosowanie jedynie
odpowiednie. (...)
W konsekwencji należy przyjąć, że pozwany Obwód Lecznictwa Kolejowego w
W. - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej odpowiada solidarnie z
przedsiębiorstwem państwowym ,,Polskie Koleje Państwowe" S.A. za zobowiązania
wynikające z umowy z prowadzącym aptekę o realizację recept bezpłatnych i
ulgowych, wystawionych przez Obwód Lecznictwa Kolejowego w W. jako jednostkę
organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2001 r., III CA 1/01, nie
publ.).
Stanowisko to nie pozostaje w sprzeczności z dotychczasową judykaturą, w
której przyjęto, że samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej powstały z
przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie
jednostki budżetowej nie jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej
przed dokonaniem przekształcenia przez funkcjonariusza państwowego będącego
pracownikiem przekształconego zakładu (zob. np. uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 9 czerwca 1999 r., III CZP 11/99, OSNC 2000, nr 1, poz. 2 oraz z dnia 5
grudnia 2002 r., III CZP 75/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 134), sprawa niniejsza
dotyczy bowiem zakładu opieki zdrowotnej, który nie był zakładem budżetowym,
lecz jednostką organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego.
W przedstawionej sytuacji powództwo w sprawie niniejszej mogło być
skutecznie wytoczone przeciwko jednemu dłużnikowi solidarnemu, tj. pozwanemu
Obwodowi (art. 366 § 1 k.c.). (...)
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39315
k.p.c.).