Wyrok z dnia 30 maja 2006 r., IV CSK 61/06

Dniem wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy
- Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) jest, w
zakresie znowelizowanych przepisów o umowach o roboty budowlane, dzień
wejścia w życie art. 1 pkt 35 tej ustawy, tj. dzień 24 kwietnia 2003 r. Artykuł
6471 k.c. ma zastosowanie do umowy o roboty budowlane, zawartej przez
podwykonawcę z wykonawcą po dniu 23 kwietnia 2003 r.

Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Eugeniusza B. przeciwko Gminie
Miejskiej M. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 maja 2006 r. skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 sierpnia 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną oraz oddalił wniosek powoda o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2005 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 25 października 2004 r. i uwzględnił
powództwo Eugeniusza B. przeciwko Gminie Miejskiej M., zasądzając od pozwanej
na rzecz powoda kwotę 215 605 zł z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia
za roboty budowlane.
Z ustaleń Sądu pierwszej instancji, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za
własne, wynika, że powód, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Zakład
Usługowy ,,H.-B." w P., był podwykonawcą innych przedsiębiorców,
Przedsiębiorstwa Budowlanego ,,A.", sp. z o.o. w O. oraz ,,T.", sp. z o. o. w O.,
którzy w ramach konsorcjum zawarli z pozwaną umowę na wykonanie instalacji
kanalizacyjnej. W umowie przyjęto, że wykonawca nie może powierzyć wykonania
części robót podmiotowi trzeciemu bez zgody pozwanej jako zamawiającego.
Wykonawca ubiegał się o zgodę pozwanej na powierzenie wykonania części
robót podwykonawcom, w tym powodowi. Taka zgoda została w dniu 4 sierpnia
2003 r. udzielona na piśmie, jednak przez nieumocowanego pracownika pozwanej,
po czym dnia 8 sierpnia 2003 r. została zawarta umowa pomiędzy "T.", sp. z o. o. a
powodem, w której zastrzeżono dla powoda wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie
brutto 215 605 zł, a ponadto generalni wykonawcy zobowiązali się do przedłożenia
umowy do akceptacji przez pozwaną oraz do poinformowania powoda o
ewentualnym sprzeciwie lub innych zastrzeżeniach inwestora co do treści umowy.
Umowę z powodem konsorcjanci przedstawili pozwanej dopiero pod koniec
wykonywania powierzonych im robót, za które powodowi nie zapłacili. Pozwana tej
umowy nie zaakceptowała, chociaż miała świadomość, że powód jest
podwykonawcą. Po kilkakrotnym żądaniu wypłaty należnego wynagrodzenia
bezpośrednio od inwestora powód wytoczył niniejsze powództwo na podstawie art.
6471 § 5 k.c.
Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny prawnej Sądu Okręgowego, podkreślając,
że art. 6471 k.c. wprowadza rozszerzoną skuteczność zobowiązania umownego,
które rozciągają się także na osobę niebędącą stroną umowy. Przesłanką
powstania odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy za zapłatę
wynagrodzenia jest jego zgoda, tylko pozornie wykazująca podobieństwo do ,,zgody
osoby trzeciej", o której mowa w art. 63 k.c. Opierając się na poglądach doktryny,
Sąd odwoławczy wywiódł, że od wyrażenia lub niewyrażenia zgody inwestora nie
zależy skuteczność umowy pomiędzy generalnym wykonawcą a podwykonawcą.
Zgoda, o której mowa, może być wyrażona w sposób dowolny, także dorozumiany
(przez brak sprzeciwu i zastrzeżeń), w dowolnym momencie, zarówno przed
zawarciem umowy z podwykonawcą, jak i po jej zawarciu, w trakcie realizacji, a
nawet po wykonaniu robót przez podwykonawcę. Do zastosowania art. 6471 § 1 i 5
k.c. jest istotna faktyczna wiedza inwestora o istnieniu i treści umowy z
podwykonawcą, nie zaś to, czy którakolwiek ze stron przedstawiła mu umowę.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie zasługuje na uwzględnienie zawarta w
uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego wykładnia art. 6471 § 2 k.c., według której
umowa pomiędzy generalnymi wykonawcami a powodem nie była skuteczna wobec
inwestora z tego względu, że zgoda na jej zawarcie powinna być udzielona przed
rozpoczęciem robót przez podwykonawcę, przedstawienie zaś tej umowy w trakcie
realizacji robót nie obligowało pozwanej do aprobaty umowy bądź zgłoszenia
sprzeciwu. Przedstawienie inwestorowi umowy przez podwykonawcę
zobowiązywało go do wyrażenia zgody na jej zawarcie bądź zgłoszenia sprzeciwu
przewidzianego w art. 6471 § 2 k.c. Skoro pozwana tego nie uczyniła, można
uważać, że wyraziła zgodę na jej zawarcie. Nie było także obojętne, wbrew
odmiennej ocenie Sądu Okręgowego, dopuszczenie powoda do wykonywania prac
przez inspektora nadzoru inwestorskiego, a także zgłaszanie bezpośrednio
powodowi przez pozwaną konieczności wykonania określonych robót dodatkowych.
Powyższy wyrok pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną, opartą wyłącznie na
podstawie naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art.
6471 k.c. na skutek uznania, że pozwana jako inwestor ponosi solidarną
odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, gdy, zdaniem
skarżącej, nie zostały spełnione ustawowe przesłanki tej odpowiedzialności,
wykonawca bowiem nigdy nie przedstawił pozwanej umowy z tym podwykonawcą
lub jej projektu wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót. Ponadto
skarżąca sformułowała zarzut naruszenia art. 8 i 10 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r.
o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz.
408), twierdząc, że w ustalonym stanie faktycznym niewłaściwie zastosowany
został art. 6471 k.c., gdyż do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy
znajdują zastosowanie przepisy dotychczasowe. Skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie występują problemy prawne, które nie były dotychczas
przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Dotyczą one stosowania przepisów
intertemporalnych ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy kodeksu
cywilnego, tj. art. 8 ust. 1 i art. 10. Pierwszy z nich stanowi, że przepisy
dotychczasowe stosuje się do umów o roboty budowlane, zawartych przed datą
wejścia w życie ustawy, którą w art. 10 określono w sposób niejednolity, gdyż
ustawa weszła w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. dnia 25
września 2003 r., jednakże art. 6471 i 6851 k.c. zaczęły obowiązywać już po upływie
30 dni od dnia ogłoszenia.
Decydującego znaczenia nabiera zatem rozstrzygnięcie wątpliwości, czy
umowę pomiędzy powodem a generalnymi wykonawcami należy uznać za zawartą
,,przed dniem wejścia w życie ustawy" i czy w konsekwencji tego stwierdzenia
należy do niej stosować art. 6471 k.c. Analiza powołanych przepisów prowadzi do
udzielenia na powyższe pytania odpowiedzi twierdzącej, gdyby bowiem podzielić
zarzuty skarżącej i uznać - dokonując jedynie wykładni gramatycznej - że art. 6411
k.c. ma zastosowanie tylko do umów z podwykonawcą zawartych po dniu 25
września 2003 r., a więc po wejściu w życie ,,całej" ustawy, należałoby dojść do
wniosku, że w okresie od dnia 24 kwietnia do dnia 25 września 2003 r. przepis art.
6471 k.c. co prawda obowiązywał (zgodnie z art. 10), ale nie mógł być stosowany
(ze względu na treść art. 8). Rezultat tej wykładni jest jednak nie tylko sprzeczny z
zasadami logicznego rozumowania, lecz wręcz narusza postulat racjonalności
ustawodawcy, w ustawie nie powinno być bowiem przepisów zbędnych. Jeżeli
zatem wykładnia językowa przynosi rezultaty sprzeczne z powyższym założeniem,
należy uwzględnić taki kierunek wykładni, jaki wynika z dyrektyw pozajęzykowych,
w szczególności z argumentów celowościowych. Nie można zwłaszcza pominąć
celu nowelizacji przepisów regulujących umowy o roboty budowlane, jakim była
potrzeba ochrony podwykonawców na wypadek niewykonania przez wykonawcę
zawartej z nim umowy.
Właściwa interpretacja art. 8 ust. 1 w związku z art. 10 ustawy z dnia 14 lutego
2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
49, poz. 408) prowadzi do wniosku, że dniem wejścia jej w życie jest, w zakresie
znowelizowanych przepisów o umowach o roboty budowlane, dzień wejścia w życie
art. 1 pkt 35 tej ustawy, tj. dzień 24 kwietnia 2003 r. W konsekwencji należy uznać,
że wprowadzony tą ustawą art. 6471 k.c. ma zastosowanie do umowy o roboty
budowlane, zawartej przez podwykonawcę z wykonawcą od tego dnia.
W dalszej kolejności pozostaje już tylko rozważenie zarzutów odnoszących się
do zastosowania art. 6471 k.c., a zwłaszcza, czy zostały spełnione przesłanki, od
których zależy solidarna odpowiedzialność pozwanej Gminy wobec powoda jako
podwykonawcy robót budowlanych. Podzielić należy zapatrywanie Sądu
Apelacyjnego, że zgodnie z art. 6471 § 2 k.c. zgoda inwestora na zawarcie przez
wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą nie musi być wyrażona w
szczególnej formie, co oznacza, że zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 60 k.c.,
może ona wynikać w sposób dorozumiany także z zachowania, które dostatecznie
ujawnia wolę inwestora. Trafnie zauważył Sąd Apelacyjny, że udzielenie zgody nie
musi nastąpić przed zawarciem umowy z podwykonawcą, gdyby bowiem tak było,
ustawodawca nie użyłby w art. 6471 § 2 k.c. sformułowania ,,umowa z
podwykonawcą lub jej projekt", co oznacza, że wprost dopuszcza się także
udzielenie zgody po zawarciu umowy.
Zgoda, o której mowa, nie ma zresztą w ogóle charakteru czynności, od której
uzależniona jest skuteczność czy ważność umowy z podwykonawcą, okoliczność
bowiem, czy dłużnik wykonywa zobowiązanie sam, czy też posługuje się do tego
celu innymi osobami, stosunkowo rzadko ma znaczenie z punktu widzenia interesu
wierzyciela. W wypadku umowy o roboty budowlane, zgoda inwestora, o której
mowa w art. 6471 § 2 k.c., warunkuje jedynie solidarną odpowiedzialność inwestora
za zobowiązanie z tytułu wynagrodzenia należnego podwykonawcy.
Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że pozwana ponosi odpowiedzialność
wobec powoda na podstawie art. 6471 § 5 k.c. Jak ustalono, pozwana Gmina miała
świadomość zarówno faktu powierzenia wykonywania prac powodowi, jak i ich
zakresu. Brała także udział w negocjacjach mających na celu doprowadzenie do
prawidłowego rozliczenia należności powoda za wykonane roboty. Twierdzenie, że
skarżący nie otrzymał od wykonawców umowy zawartej z powodem jest sprzeczne
z ustaleniami, z których wynika, że umowa została przedstawiona i nastąpiło to pod
koniec wykonywania prac przez powoda. Kwestionowanie ustaleń faktycznych w
skardze kasacyjnej jest bezskuteczne, a uzasadnianie zarzutu naruszenia prawa
materialnego powołaniem się na wadliwie ustalony stan faktyczny - chybione.
Analogicznie należy także potraktować podniesiony w skardze, oparty na
treści art. 6471 § 2 k.c., zarzut, że nie została spełniona przesłanka przedstawienia
pozwanej wraz z umową części dokumentacji dotyczącej wykonania robót
określonych w umowie. Trzeba zauważyć, że pozwana wiedziała, jakie roboty
wykonuje powód, wyznaczona osoba sprawowała nad nimi nadzór inwestorski, a
przedstawiciel inwestora dokonał w dniu 24 października 2003 r. odbioru
końcowego robót od powoda. Należy podzielić poglądy tych przedstawicieli
doktryny, którzy twierdzą, że określenie zakresu robót budowlanych wykonywanych
osobiście przez wykonawcę (generalnego wykonawcę) oraz podwykonawców nie
stanowi elementu przedmiotowo istotnego umowy o roboty budowlane, a w
konsekwencji także koniecznej przesłanki powstania solidarnej odpowiedzialności
inwestora i generalnego wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.