Wyrok z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 900/00

Powództwo o uchylenie uchwały rady nadzorczej spółdzielni
przysługuje - poza przypadkiem przewidzianym w art. 198 § 2 ustawy z dnia
16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54,
poz. 288 ze zm.) - jedynie wówczas, gdy przedmiotem uchwały jest
wykluczenie lub wykreślenie członka, a walne zgromadzenie w postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym nie podjęło uchwały w terminie ustalonym w statucie
(art. 32 § 1a tego Prawa).

Sędzia SN Filomena Barczewska (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Leszka K. przeciwko Spółdzielni
Mieszkaniowej w L. o uchylenie uchwały rady nadzorczej, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 19 marca 2002 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 lutego 1999 r.
oddalił kasację i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 150 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Słupsku, uwzględniając powództwo Mariana R. i Leszka
K., wyrokiem z dnia 23 lutego 1999 r. uchylił uchwałę rady nadzorczej pozwanej
Spółdzielni z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie podwyższenia odpłatności za
energię cieplną w zasobach L. i Ł., jako naruszającą przepisy rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 21 listopada 1997 r. w sprawie ustalenia taryf dla ciepła
(Dz.U. Nr 143, poz. 959, ze zm.).
Sąd Apelacyjny w Gdańsku na skutek apelacji pozwanej zmienił powyższy
wyrok i powództwo oddalił, przyjmując, że jest ono przedwczesne, albowiem
powodowie nie wyczerpali postępowania wewnątrzspółdzielczego (art. 32 § 1
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r.
Nr 54, poz. 288 ze zm. - dalej "Pr.spółdz.") oraz § 11 ust. 4 statutu pozwanej
Spółdzielni).
Powód Leszek K. w kasacji, zarzucając naruszenie art. 32 § 1 Pr.spółdz. oraz
§ 11 statutu pozwanej Spółdzielni przez ich błędną wykładnię, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uchwała rady nadzorczej podjęta została w dniu 15 grudnia 1997 r., a więc po
wprowadzeniu zmian do ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze
nowelą z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 419). Obowiązującym
unormowaniom, wynikającym w szczególności ze zmiany art. 32 i skreśleniem art.
33 § 1 oraz art. 34, nie odpowiadają zapatrywania prawne Sądów obydwu instancji,
oraz zapatrywanie powoda, wyrażone w kasacji.
Artykuł 32 § 1 Pr.spółdz. stanowi, że od uchwał w sprawach między członkiem
a spółdzielnią członek może odwołać się w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym
do organu określonego w statucie, chyba że statut wyłącza lub ogranicza to
uprawnienie. Statut określa zasady i tryb postępowania wewnątrzspółdzielczego, a
w szczególności terminy wnoszenia i rozpatrzenia odwołania. Przepis ten określa
ogólną zasadę uprawnienia, a nie obowiązku odwołania w postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym. Natomiast § 1a tego artykułu wprowadza obowiązek
wyczerpania tego postępowania, ale tylko w określonej kategorii spraw, mianowicie
w sprawach o wykluczenie lub wykreślenie członka z rejestru członków spółdzielni,
członek może dochodzić na drodze sądowej swych praw po wyczerpaniu
postępowania wewnątrzspółdzielczego. Artykuł 32, znajdujący się w dziale III
(Członkowie, ich prawa i obowiązki), tytułu I (Przepisy wspólne), części I
(Spółdzielnie) Prawa spółdzielczego, ma charakter ogólny i nie przesądza o rodzaju
organów spółdzielni, których uchwały może członek zaskarżyć wprost do sądu.
Rozstrzygnięcia kwestii dopuszczalności powództwa o uchylenie uchwał organów
spółdzielni należy poszukiwać w przepisach wspólnych, dotyczących
poszczególnych organów spółdzielni i w przepisach odnoszących się do
określonych rodzajów spółdzielni.
Dopuszczalność zaskarżenia wprost do sądu uchwały organu spółdzielni
przewidziana jest jedynie do uchwał walnego zgromadzenia (stanowi o tym art. 42
Pr.spółdz., który - jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny - nie odnosi się do uchwał
rady), natomiast w przepisach dotyczących poszczególnych rodzajów spółdzielni
art. 198 § 2 Pr.spółdz. - tylko w odniesieniu do spółdzielni pracy - stanowi, że
członek może dochodzić w drodze sądowej uchylenia uchwały rady spółdzielni o
wykluczeniu lub wykreśleniu bez wyczerpania postępowania
wewnątrzspółdzielczego. W takim wypadku zaskarżeniu przez członka podlega
uchwała rady spółdzielni. W związku z tym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8
kwietnia 1997 r., I CKN 33/97 (OSNC 1997, nr 10, poz. 148) przyjął, że nie jest
dopuszczalne zaskarżenie uchwały rady nadzorczej spółdzielni wprost do sądu, z
wyjątkiem przewidzianym w art. 198 § 2 Pr.spółdz.
Tezę tę należy uzupełnić. W sprawach o wykluczenie lub wykreślenie członka
z rejestru, w których występuje obligatoryjność postępowania
wewnątrzspółdzielczego (art. 32 § 1a Pr.spółdz.), gdy bezskutecznie upłynął termin
ustalony w statucie spółdzielni do podjęcia uchwały przez organ odwoławczy,
przedmiotem zaskarżenia jest uchwała, od której członek się odwołał (np. uchwała
rady nadzorczej). Na podstawie art. 32 § 1a Pr.spółdz., uchwała, od której członek
się odwołał, zastępuje wówczas uchwałę organu odwoławczego, do której nie
doszło.
W sprawach, które nie dotyczą wykluczenia lub wykreślenia, członek
spółdzielni ma w przypadku uchwały rady nadzorczej dwie możliwości. Po pierwsze,
może - gdy statut przewiduje dopuszczalność postępowania
wewnątrzspółdzielczego - bądź odwołać się do walnego zgromadzenia i wówczas,
gdy podejmie ono uchwałę, zaskarżyć ją do sądu na podstawie art. 42 § 2
Pr.spółdz., bądź na ogólnych zasadach prawa cywilnego - wytoczyć powództwo o
świadczenie, ustalenie albo ukształtowanie prawa (stosunku prawnego). W sprawie
takiej oceniana będzie, jako przesłanka rozstrzygnięcia, uchwała rady nadzorczej,
jeżeli dotyczy jej powództwo (zob. uzasadnienia powołanych wyroków Sądu
Najwyższego oraz postanowienia z dnia 8 października 1998 r., II CKN 251/98,
OSNC 1999, nr 3, poz. 59). Wynika to również z uzasadnienia uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1989 r., III CZP 29/89 (OSNCP 1990, nr 2-3, poz.
44). Po drugie, gdy statut nie przewiduje postępowania wewnątrzspółdzielczego,
członek może wytoczyć tylko powództwo na ogólnych zasadach prawa cywilnego.
Sąd Apelacyjny przyjął, że powództwo jest przedwczesne, albowiem powód
nie wyczerpał postępowania wewnątrzspółdzielczego (art. 32 § 1 Pr.spółdz. oraz §
11 ust. 4 statutu pozwanej Spółdzielni, stanowiący, że od uchwały rady nadzorczej
podjętej w pierwszej instancji członkowi przysługuje odwołanie do walnego
zgromadzenia). Stanowisko to nie jest zasadne, gdyż uchwała rady nadzorczej
pozwanej Spółdzielni nie dotyczy wykluczenia ani wykreślenia członka i dlatego nie
ma tu obligatoryjnego postępowania wewnątrzspółdzielczego (art. 32 § 1a
Pr.spółdz.). Uchwałę tę powód mógłby kwestionować jedynie pośrednio, wskazując
na nią jako przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie z powództwa wytoczonego na
ogólnych zasadach prawa cywilnego.
Z powyższego wynika, że zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego
uzasadnienia, odpowiada prawu i dlatego Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
(art. 39312 k.p.c.).