Wyrok z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 1558/00

Przepis art. 321 § 2 k.p.c. nie ma zastosowania w postępowaniu
apelacyjnym.

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Elżbiety A.-K. oraz małoletnich
Adriana K., Grzegorza K. i Dawida K., reprezentowanych przez matkę Elżbietę A.-
K. przeciwko Skarbowi Państwa, Jednostce Wojskowej JW (...) w G., Wojewodzie
M. i Szefowi Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w W. o odszkodowanie, rentę i
ustalenie, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2001 r. na rozprawie
kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 lutego 2000 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Powodowie Elżbieta A.-K. oraz małoletni Adrian, Grzegorz i Dawid K.
wytoczyli powództwo o ustalenie, że pozwany Skarb Państwa - Jednostka
Wojskowa w G. będzie odpowiadać za szkody, jakie mogą powstać w przyszłości w
związku ze śmiercią męża powódki a ojca powodów Czesława K., oraz o
zasądzenie od pozwanego odszkodowania na rzecz powódki w kwocie 80 000 zł i
na rzecz małoletnich powodów w kwotach po 40 000 zł dla każdego z nich.
Domagali się także zasądzenia od pozwanego renty od dnia 1 czerwca 1997 r. na
rzecz powódki w kwotach po 500 zł miesięcznie i na rzecz małoletnich powodów: po
600 zł na rzecz Adriana K., po 500 zł na rzecz Grzegorza K. i po 400 zł na rzecz
Dawida K. - łącznie w wysokości po 2000 zł miesięcznie. Ponadto powódka wniosła
o zasądzenie na jej rzecz kwoty 4810 zł z tytułu kosztów pogrzebu i kwoty 882 zł z
tytułu utraconych przedmiotów przez Czesława K.
W uzasadnieniu podano, że Czesław K. w dniu 27 czerwca 1994 r. został
zamordowany przez Dariusza S., żołnierza jednostki wojskowej (...) w G., z broni
służbowej.
W toku postępowania pierwszoinstancyjnego powodowie rozszerzyli
powództwo o rentę na rzecz powódki do kwoty 600 zł oraz na rzecz małoletnich
powodów po 800, 600 i 500 zł - łącznie do kwoty po 2500 zł miesięcznie.
Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 28 czerwca 1999 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powódki kwotę 40 000 zł oraz na rzecz małoletnich powodów
kwoty po 20 000 zł na rzecz każdego z nich z ustawowymi odsetkami od dnia 4
lipca 1997 r. - tytułem odszkodowania, na rzecz powódki i małoletnich powodów
kwoty po 500 zł miesięcznie dla każdego z nich od dnia 10 lipca 1999 r. - tytułem
renty, na rzecz powódki i powoda Grzegorza K. kwoty po 10 800 zł dla każdego z
nich oraz na rzecz Adriana K. i Grzegorza K. kwoty po 10 200 zł - tytułem
skapitalizowanej renty za okres od dnia 4 lipca 1997 r. do dnia 28 czerwca 1999 r. z
ustawowymi odsetkami od uprawomocnienia się wyroku, a także na rzecz powódki
kwoty 4810 zł tytułem kosztów pogrzebu i kwotę 882 zł tytułem równowartość
utraconych przedmiotów. W pozostałej części Sąd Okręgowy powództwo oddalił.
Powyższy wyrok zaskarżony został apelacją powodów jedynie w części
określającej wysokość odszkodowania i wysokość rent. W apelacji nie zaskarżono
tej części wyroku, w której oddalone zostało powództwo o renty dla powodów za
okres od dnia 1 czerwca do dnia 3 lipca 1997 r. oraz o odsetki od zaległych rat
zasądzonych rent.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku, uwzględniając apelację częściowo, wyrokiem z
dnia 4 lutego 2000 r. zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że ponad kwoty
zasądzone z tytułu odszkodowania zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę
20 000 zł oraz na rzecz małoletnich powodów kwoty po 10 000 zł dla każdego z
nich z ustawowymi odsetkami od dnia 4 lipca 1997 r. W pozostałej części apelację
oddalił.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego w części oddalającej apelację i orzekającej o
kosztach powodowie wnieśli kasację, domagając się jego uchylenia w zaskarżonym
zakresie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kasację oparto na obu
podstawach przewidzianych w art. 3931 k.p.c., zarzucając naruszenie art. 446 § 2
k.c. przez nieprzyznanie powodom stosownej renty od dnia śmierci Czesława K.,
art. 481 § 1 k.c. przez oddalenie roszczenia powodów w zakresie żądania odsetek
za opóźnienie w płatności każdej z zasądzonych na rzecz powodów rat
alimentacyjnych od dnia ich wymagalności do dnia zapłaty oraz naruszenie prawa
procesowego - art. 321 § 2 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, przez
niezasądzenie stosownej renty za okres od dnia 27 czerwca 1994 r. do dnia 4 lipca
1997 r. ponad żądaną przez powodów kwotę, mimo że roszczenie za ten okres nie
było zgłoszone w pozwie, lecz wynikało z faktów przez powodów przytoczonych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 321 § 2 k.p.c. pozwalający w sprawach o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym wyrokować co do przedmiotu, który nie był
objęty żądaniem, dotyczy postępowania przed sądem pierwszej instancji. W
postępowaniu apelacyjnym przepis ten mógłby znaleźć zastosowanie tylko przez
art. 391 § 1 k.p.c. Taką ewentualność wykluczono w wyrokach Sądu Najwyższego z
dnia 28 września 1999 r., II CKN 472/98 (nie publ.) i z dnia 24 marca 1999 r., I PKN
631/98 (OSNAPUS 2000, nr 10, poz. 381). Sąd Najwyższy w obecnym składzie
także podziela pogląd, że przepis art. 321 § 2 k.p.c. nie ma zastosowania w
postępowaniu apelacyjnym.
Stosowanie tego przepisu w postępowaniu apelacyjnym można by rozważać
w dwóch wypadkach: w razie podniesienia w apelacji, że sąd pierwszej instancji
wbrew wynikom postępowania nie orzekł o roszczeniu nie zgłoszonym w żądaniu
lub przyznał je w rozmiarze mniejszym niż należało, albo przy przyjęciu możliwości
działania sądu apelacyjnego z urzędu. Założeniem apelacji jako środka zaskarżenia
jest jednak istnienie wyroku (art. 367 § 1 k.p.c.), który może być zaskarżony tylko w
takiej części, w jakiej istnieje. Nie można zaskarżyć rozstrzygnięcia, którego nie ma.
Wszelkie wątpliwości usuwa treść art. 351 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem,
stronie przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku, gdy w sprawie, której zakres nie
zależy od treści żądania pozwu, sąd - wbrew wynikom postępowania - nie orzekł o
roszczeniu nie zgłoszonym w żądaniu lub przyznał je w rozmiarze mniejszym niż
należało, natomiast apelacja wniesiona od nieistniejącej części wyroku, w myśl
jednolitego i utrwalonego stanowiska judykatury, podlega odrzuceniu.
Powodowie ani w pozwie, ani nawet w apelacji nie zgłaszali żądania
zasądzenia na ich rzecz rent za okres od dnia 27 czerwca 1994 r. do dnia 31 maja
1997 r.; uczynili to dopiero w kasacji. Pozostaje więc kwestia, czy sąd drugiej
instancji z urzędu władny był badać, czy powodom należą się renty także za okres
pominięty w ich żądaniach i orzec niezależnie od tych żądań. Na gruncie
obowiązującego do dnia 1 lipca 1996 r. systemu rewizyjnego dopuszczano taką
możliwość, ale ówczesny art. 390 § 2 k.p.c. stanowił, że orzekając co do istoty
sprawy, sąd rewizyjny może orzec niezależnie od żądań stron w tych wypadkach, w
których na podstawie przepisów kodeksu uprawniony jest do tego sąd pierwszej
instancji. W ukształtowanym ustawą z dnia 1 marca 1996 r., nowelizującą k.p.c.,
systemie apelacji nie ma odpowiednika wyżej cytowanego przepisu, zaś art. 378 § 1
k.p.c., zarówno w obecnie obowiązującym brzmieniu, jak i w brzmieniu
obowiązującym w czasie rozpoznawania tej sprawy przez Sąd Apelacyjny, wyraźnie
ogranicza zakres rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji do granic apelacji.
Oznacza to, że zastrzeżone w art. 321 § 2 k.p.c. wyjątki od zasady wyrokowania w
granicach żądania, nie mogą dotyczyć postępowania przed sądem apelacyjnym.
Niezastosowanie przez Sąd Apelacyjny art. 321 § 2 k.p.c. nie może być zatem
uchybieniem, w związku z czym nie jest także usprawiedliwiony zarzut kasacji
oparty na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 446 § 2 k.c. przez
nieprzyznanie powodom rent za okres nie objęty ich żądaniami.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w zakresie żądania zasądzenia rent
na rzecz powodów za okres od dnia 1 czerwca do dnia 3 lipca 1997 r. i żądania
odsetek na wypadek opóźnienia w płatności rat rent, jednakże w tej części wyrok
Sądu Okręgowego nie został zaskarżony apelacją i uprawomocnił się. Ze względu
na treść art. 378 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie mógł orzekać co do niezaskarżonej
części wyroku Sądu pierwszej instancji. (...)
Z powyższych względów na podstawie art. 39312 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji.