Wyrok SN - IV CKN 1370/00
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:IV CKN 1370/00
Typ:Wyrok SN
Data wydania:2002-10-09
Wyrok z dnia 9 października 2002 r., IV CKN 1370/00

Wniosek o zabezpieczenie powództwa przez zawieszenie postępowania
egzekucyjnego (art. 843 § 4 k.p.c.) nie jest środkiem zapobiegającym szkodzie
w rozumieniu art. 769 § 1 k.p.c.

Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zdzisławy F. oraz małoletnich
Mariusza F. i Anny F. przeciwko Andrzejowi C. - Komornikowi Rewiru II Sądu
Rejonowego w S. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 9 października
2002 r. na rozprawie kasacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z
dnia 19 listopada 1999 r.
oddalił kasację w części dotyczącej roszczenia o zadośćuczynienie oraz
uchylił zaskarżony wyrok w pozostałej części i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w Słupsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powodowie Zdzisława F., Mariusz F. i Anna F. w pozwie z dnia
21 października 1998 r. domagali się zwolnienia od egzekucji przedmiotów zajętych
przez Komornika sądowego Rewiru II przy Sądzie Rejonowym w S., w sprawie
przeciwko dłużnikowi Januszowi F., podnosząc, że stanowią ich własność.
W toku procesu, w związku z licytacyjną sprzedażą przez komornika
ruchomości, powódka imieniem własnym i małoletnich powodów zmieniła
powództwo, żądając ostatecznie solidarnej zapłaty od pozwanego komornika kwoty
10 050 zł, w tym kwoty 5050 zł tytułem odszkodowania za utracone rzeczy oraz
kwoty 5000 zł tytułem zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu spowodowany
ich zabraniem.
Wyrokiem z dnia 29 lipca 1999 r. Sąd Rejonowy w Słupsku oddalił powództwo,
ustalając, że w dniu 9 października 1998 r. w miejscu zamieszkania dłużnika
komornik, w jego obecności, zajął telewizor, radiomagnetofon, kolumny, odtwarzacz
płyt kompaktowych, magnetowid i kuchenkę mikrofalową. Wtedy Jan F.
poinformował go, że rzeczy te nie są jego własnością, lecz nieobecnej żony.
Pismem komornika, doręczonym w dniu 15 października 1998 r., Zdzisława F.
została powiadomiona o zajęciu oraz pouczona o prawie wytoczenia powództwa o
wyłączenie zajętych przedmiotów spod egzekucji i złożenia wniosku o jego
zabezpieczenie, przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego. W dniu
15 października 1998 r. Zdzisława F. wniosła skargę na czynność zajęcia, której
odpis złożyła komornikowi. Podniosła w niej, że zajęcie było bezpodstawne, gdyż
ruchomości stanowiły własność jej i dzieci, a rzeczy te zostały nabyte po zniesieniu
z dłużnikiem, prawomocnym wyrokiem, wspólności majątkowej małżeńskiej.
Na licytacji przeprowadzonej w dniu 20 października 1998 r., Komornik
sprzedał zajęty telewizor, radiomagnetofon, magnetowid i kuchenkę mikrofalową.
Powódka wniosła do komornika wniosek o zawieszenie postępowania
egzekucyjnego w dniu 22 października 1998 r., a w odpowiedzi komornik, dnia
28 października 1998 r., powiadomił ją, że nie ma podstaw do wydania zajętych
ruchomości i wskazał, kiedy postępowanie egzekucyjne może być zawieszone.
W piśmie z dnia 26 listopada 1998 r. powódka wystąpiła do Sądu z wnioskiem
o zabezpieczenie powództwa przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.
Sąd Rejonowy, oceniając czynności komornika, uznał, że pozwanemu nie
można przypisać winy, gdyż postępował zgodnie z przepisami procesowymi.
Podniósł też, że odpowiedzialność przewidziana w art. 769 k.p.c. została wyłączona
albowiem nie wykorzystano wszystkich środków zapobiegających szkodzie,
pomimo pouczenia powodowie nie złożyli bowiem w terminie, w sprawie o
zwolnienie zajętych przedmiotów spod egzekucji, wniosku o zawieszenie
postępowania egzekucyjnego.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Słupsku oddalił apelację powodów.
Przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i podzielił jego
argumentację prawną.
W kasacji powodów, opartej na obu podstawach wymienionych w art. 393-1
k.p.c., tj. na naruszeniu art. 769 § 1 k.p.c. przez uznanie, że powodowie, aby
zapobiec szkodzie, nie wyczerpali wszystkich środków procesowych, oraz na
naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że złożenie wniosku o
zabezpieczenie powództwa w samym pozwie zapobiegłoby szkodzie, wniesiono o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w
Słupsku do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafny jest zarzut skarżących, że art. 769 k.p.c. nie uzależnia
odpowiedzialności komornika i solidarnej z nim odpowiedzialności Skarbu Państwa
od faktycznego wyczerpania środków prawnych przewidzianych dla postępowania
egzekucyjnego, lecz od możności zapobieżenia szkodzie za pomocą tych środków
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1969 r., II CR 152/69, OSPiKA 1970,
nr 6, poz. 123). Zauważyć jednak należy, że Sądy obu instancji za taki środek
uznały zabezpieczenie powództwa o zwolnienie od egzekucji przez zawieszenie
postępowania egzekucyjnego (art. 843 § 4 k.p.c.), skarga bowiem na zajęcie przez
komornika spornych ruchomości została w terminie wniesiona i nierozpoznana do
czasu licytacyjnej ich sprzedaży. W terminie jednego tygodnia od formalnego
zawiadomienia powódki o zajęciu przedmiotów powodowie wytoczyli też powództwo
przeciwegzekucyjne, lecz i ta sprawa nie została rozstrzygnięta do czasu
ukończenia postępowania egzekucyjnego.
Środek unormowany w art. 843 § 4 k.p.c. ma zapewnić skuteczność wyroku
uwzględniającego powództwo przeciwegzekucyjne. Zawieszenie postępowania
egzekucyjnego na tej podstawie ma zasadniczo inny charakter niż przypadki
zawieszenia określone w art. 818-821 k.p.c. Zarówno w piśmiennictwie, jak
i w judykaturze przyjmowano w zasadzie zgodnie, że w toku egzekucji można
zapobiec szkodzie już na skutek wystąpienia przez poszkodowanego
z powództwem przeciwegzekucyjnym. Także literalna wykładnia art. 769 § 1 k.p.c.
wskazuje, że obejmuje on swą hipotezą tylko środki wprost służące do
zapobieżenia szkodzie.
Gdyby ustawodawca zamierzał tym unormowaniem uszczuplić ochronę
poszkodowanego w szerszym zakresie, niewątpliwie ograniczenie takie znalazłoby
się w samej treści tego przepisu. Odmienny punkt widzenia doprowadziłby do
ograniczenia praw poszkodowanego bez uzasadnionej podstawy. Poza tym, jak
trafnie podnieśli skarżący, wystąpienie przez powodów z wnioskiem
o zabezpieczenie
powództwa
przeciwegzekucyjnego
przez
zawieszenie
postępowania już w pozwie wniesionym w dniu 21 października 1998 r. nie mogło
zapobiec szkodzie, skoro większość zajętych ruchomości została sprzedana
o dzień wcześniej (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1961 r.,
II CR 1218/60, "Nowe Prawo" 1965, nr 1, s. 87).
Sądy obu instancji wskazały także, że powództwo jest nieuzasadnione,
albowiem komornikowi nie można przypisać winy, gdyż nie uchybił przepisom
postępowania cywilnego. Tymczasem przesłanką winy jest bezprawność, która na
gruncie prawa materialnego ujmowana jest bardzo szeroko. Działanie (zaniechanie)
jest bezprawne, jeżeli pozostaje w sprzeczności z porządkiem prawnym. Chodzi nie
tylko o naruszenie norm prawa formalnego, ale przede wszystkim materialnego, a
także jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 października 1983 r., II CR 292/83, OSPiKA 1985, nr 1, poz.
3). Odpowiedzialność komornika, na gruncie art. 769 § 1 k.p.c., powstaje zatem
także wtedy, gdy jego czynność wprawdzie nie narusza przepisów kodeksu
postępowania cywilnego, lecz jest bezprawna w znaczeniu materialnoprawnym
i wywołała szkodę, a komornikowi można przypisać winę chociażby w postaci
niedbalstwa. Takie stanowisko przeważa w literaturze i taki pogląd został wyrażony
w judykaturze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1976 r., II CR
340/76, nie publ.).
Gdyby bezprawność ujmować wąsko, jako zachowanie sprzeczne
z porządkiem prawnym (por. art. 7 Konstytucji), to niewątpliwie nie można tego
pojęcia odnosić tylko do naruszenia przepisów kodeksu postępowania cywilnego
(por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK
2001, nr 8, poz. 256 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2002 r., I CKN
581/99, OSNC 2002, nr 10, poz. 128).
Każdy komornik powinien zdawać sobie sprawę z tego, że egzekucja zmierza
do uzyskania zaspokojenia wierzyciela tylko z majątku osoby, która została jako
dłużnik wskazana w tytule wykonawczym. Nie należy natomiast naruszać przy
zajęciu egzekucyjnym praw podmiotowych osoby trzeciej. Wprawdzie w razie, gdy
rzecz ruchoma znajduje się w mieszkaniu zajmowanym przez dłużnika wspólnie
z osobami trzecimi, zwłaszcza z członkami rodziny, można przyjąć, że jest ona we
współposiadaniu dłużnika, co upoważnia do dokonania zajęcia (art. 845 § 2 k.p.c.),
niemniej dotyczy to przypadku, gdy nic innego nie wynika z charakteru rzeczy lub
innych szczególnych okoliczności (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
15 lutego 1991 r., IV CR 550/90, "Biuletyn SN" 1991, nr 6, s. 20). Założenie zatem,
że komornik nie dopuścił się niedbalstwa, skoro formalnie działał zgodnie z prawem
procesowym, nie było trafne. (...)
Powyższe uwagi nie mają znaczenia dla oceny zasadności roszczenia
o zapłatę zadośćuczynienia, szkodą bowiem w ujęciu art. 769 § 1 k.p.c. jest tylko
uszczerbek majątkowy obejmujący stratę rzeczywistą i utracone korzyści (art. 361
§ 2 k.c.). Nie jest natomiast objęta zakresem tego unormowania tzw. szkoda
niematerialna (krzywda), która nie podlega naprawieniu, lecz zadośćuczynieniu
pieniężnemu (omawiany przepis go nie obejmuje). Z tego względu kasację w części
dotyczącej zadośćuczynienia należało oddalić (art. 393-12 k.p.c.), gdyż naruszenie
prawa może stanowić tylko wtedy usprawiedliwioną podstawę kasacji, jeżeli
pozostaje w bezpośrednim związku przyczynowym z wynikiem sprawy.
W pozostałym zakresie skarga kasacyjna uległa uwzględnieniu (art. 393-13
k.p.c.).


Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] IV CKN 517/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/11/181
2003-09-26 
[IC] IV CKN 424/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/3/39
2002-10-16 
[IC] IV CKN 421/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/11/175
2003-09-16 
[IC] IV CKN 395/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/164
2003-09-04 
[IC] IV CKN 378/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/7-8/124
2003-05-21 
  • Adres publikacyjny: