Wyrok z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1060/00

Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85) - w wypadku gdy pracodawcą jest spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością - stanowi podstawę do wystąpienia z
powództwem także przeciwko członkom zarządu spółki na podstawie art. 298
k.h.

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych w W. przeciwko Jerzemu D., Jerzemu S. i Klarze W. o
zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 11 lipca 2002 r. na rozprawie
kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16
września 1999 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 1500 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 1999 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził
na rzecz Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. od
pozwanych Jerzego Dąbrowskiego, Jerzego S. i Klary W. solidarnie kwotę
70 295,18 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 października 1998 r., oddalił
powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu stosownie do jego
wyniku.
Rozstrzygnięcie to oparł na następujących ustaleniach i ocenach. Dochodzona
pozwem należność stanowi równowartość świadczeń pracowniczych wypłaconych
przez powoda na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ,,R." w B.
Obowiązek zwrotu tych świadczeń przez spółkę na rzecz powoda wynika z
prawomocnych wyroków Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 25 kwietnia
1997 r. i Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 7 marca 1997 r. Egzekucja tych
należności przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Pozwani są członkami
zarządu spółki i, stosownie do treści art. 298 § 1 k.h., ponoszą odpowiedzialność za
jej zobowiązania. Nie doszło do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki
we właściwym czasie, a pozwani nie wykazali braku w tym swojej winy, nie
zachodzi zatem żadna z określonych w art. 298 § 2 k.h. okoliczności uwalniających
ich od odpowiedzialności.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 16 września 1999 r. oddalił
apelację pozwanych od powyższego wyroku, nie podzielając zarzutu nieważności
postępowania na skutek rozpoznania sprawy przez sąd "cywilny", a nie przez sąd
pracy. Uznał, że sprawa o zwrot wypłaconych przez powoda świadczeń ma
charakter sprawy cywilnej, a dla takiej kwalifikacji roszczenia opartego na art. 298
k.h. pierwotny charakter ciążącego na spółce zobowiązania nie ma znaczenia. Za
nietrafny uznał także zarzut powagi rzeczy osądzonej wobec braku tożsamości
roszczeń i stron w rozpoznawanej sprawie oraz w sprawach zakończonych
wyrokami Sądu Wojewódzkiego i Sądu Rejonowego w Białymstoku. Powołaną
podstawę prawną rozstrzygnięcia uznał Sąd Apelacyjny za prawidłową.
Wyrok powyższy pozwani zaskarżyli kasacją opartą na obu podstawach
kasacyjnych określonych w art. 3931 k.p.c. W ramach pierwszej z zarzucili
naruszenie art. 298 § 1 k.h. przez bezzasadne zastosowania, a w ramach drugiej -
naruszenie art. 379 pkt 2, art. 199 § 1 pkt 3, art. 71 k.p.c. oraz art. 38 k.c. i art. 18
ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe (jedn. tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 72, poz. 344) w związku z art. 10, 12 ust. 2 i art. 15 ust. 1 pkt 1a ustawy z
dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych (Dz.U. z 1994 r. Nr 1,
poz. 1 ze zm.) przez ich nieuwzględnienie i nieodrzucenie pozwu. W konkluzji
wnosili o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i odrzucenie pozwu, ewentualnie
o uchylenie tych wyroków i oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można uznać, aby postępowanie przed Sądem Apelacyjnym było
dotknięte nieważnością z tej przyczyny, że powód nie miał zdolności sądowej do
dochodzenia zwrotu wypłaconych świadczeń pracowniczych od członków zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z art. 379 pkt 2 k.p.c.,
nieważność postępowania zachodzi m.in. w wypadku, gdy strona nie miała
zdolności sądowej lub procesowej. Zdolność sądowa lub procesowa jest atrybutem
zdolności prawnej i posiada ją każda osoba fizyczna i prawna (art. 64 § 1 i art. 65 §
1 k.p.c.). Skarżący nie kwestionowali przyznania powodowi ustawą zdolności
prawnej. Taki zarzut byłby całkowicie niezasadny, skoro status prawny powoda
określa ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy. Artykuł 12 ust. 2 tej ustawy w brzmieniu
obowiązującym w dacie wydania zaskarżonego wyroku, jak i obecnie, nie daje
podstaw do podawania w wątpliwość przymiotu osobowości prawnej Funduszu, a w
konsekwencji przymiotu zdolności sądowej i procesowej. Skarżący prezentowali
natomiast konstrukcję tzw. ograniczonej zdolności sądowej osób prawnych i
wywodzili, że zdolność sądowa i procesowa Funduszu ograniczona jest jedynie do
praw i obowiązków określonych w art. 10, 12 ust. 1 i art. 15 ust. 1 pkt 1a ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych i art. 18 ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo
budżetowe. Przepisy te określają zasady gospodarki finansowej państwowego
funduszu celowego i zasady zwrotu wypłaconych ze środków Funduszu świadczeń
pracowniczych
Należy zwrócić uwagę na to, że konstrukcja tzw. ograniczonej zdolności
sądowej osób prawnych wynikała z przepisu art. 36 k.c., zgodnie z którym zdolność
prawna osoby prawnej nie obejmowała praw i obowiązków wyłączonych przez
ustawę lub przez oparty na niej statut, nie obejmowała też praw i obowiązków nie
związanych z jej zakresem zadań. Cytowany przepis skreślony został jednak przez
art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U.
Nr 55, poz. 321), która weszła w życie z dniem 1 października 1990 r., a skutkiem
tej zmiany jest co do zasady brak ograniczeń zdolności sądowej i procesowej osób
prawnych. Nie było zatem żadnych podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie art.
199 § 2 w związku z art. 71 k.p.c., trafnie zatem sądy orzekające w sprawie uznały,
że przepis art. 10 ust. 1 ustawy o ochronie świadczeń pracowniczych, zgodnie z
którym wypłata świadczeń ze środków Funduszu powoduje z mocy prawa przejście
na ten Fundusz roszczeń wobec pracodawcy lub masy upadłości o zwrot
wypłaconych świadczeń daje podstawę, w wypadku gdy pracodawcą jest spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością, do wystąpienia z powództwem także przeciwko
członkom zarządu spółki na podstawie art. 298 k.h.
Nie znajduje także uzasadnienia zarzut braku umocowania Dyrektora
Wojewódzkiego Urzędu Pracy w B. do dochodzenia roszczenia określonego w art.
298 k.h. Z treści pełnomocnictwa udzielonego przez Przewodniczącego Rady
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wynika m.in. uprawnienie
do reprezentowania Funduszu w postępowaniu przed sądami oraz w postępowaniu
zabezpieczającym i egzekucyjnym w celu wyegzekwowania wierzytelności
Funduszu. Niezależnie od tego trzeba zwrócić uwagę, że nawet gdyby zakres
umocowania był ograniczony, to brak uprawnień pełnomocnika Funduszu do
dochodzenia określonego roszczenia nie oznacza braku uprawnień
reprezentowanego przez niego podmiotu.
Nie można podzielić zarzutu naruszenia art. 298 § 1 k.h. przez jego
niewłaściwe zastosowanie. Zdaniem skarżących, przepis ten ma zastosowanie
jedynie w wypadku dochodzenia od członków zarządu roszczeń wynikających z
zobowiązań o charakterze cywilnoprawnym w rozumieniu art. 353 § 1 k.c., a do
takich nie należy zobowiązanie z tytułu zwrotu wypłaconych świadczeń
pracowniczych. Pogląd ten jest błędny. Źródłem zobowiązania może być nie tylko
umowa, bezpodstawne wzbogacenie, nienależne świadczenie lub czyn
niedozwolony, ale także przepis ustawy. Ustawa o ochronie roszczeń
pracowniczych w art. 10 ust. 1 zobowiązuje pracodawcę lub masę upadłości do
zwrotu wypłaconych ze środków Funduszu świadczeń, a zatem jest źródłem
zobowiązania sensu stricto i związanego z tym roszczenia, które ma charakter
cywilnoprawny i może być dochodzone także przeciwko członkom zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością po spełnieniu przesłanek określonych w art. 298
k.h.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd odmienny niż
prezentowany w kasacji, że wynikająca z art. 298 § 1 k.h. odpowiedzialność
członków zarządu dotyczy nie tylko zobowiązań w ścisłym tego słowa znaczeniu,
lecz także zobowiązań o charakterze publicznoprawnym, jak należności podatkowe
(por. postanowienie z dnia 27 września 2000 r., V CKN 1485/00, OSNC 2001, nr 6,
poz. 87 oraz wyrok z dnia 2 maja 1999 r., I CKN 1147/97, OSP 2000, nr 4, poz. 65;
odmienny, odosobniony pogląd wyrażono w uchwale z dnia 12 grudnia 1991 r.,
III CZP 46/91, OSNC 1992, nr 3, poz. 38), należności celne (wyrok z dnia 29
kwietnia 1998 r., I CKN 654/97, OSP 1999 r., nr 1, poz. 6) lub składki na
ubezpieczenie społeczne (postanowienie z dnia 6 lutego 1996 r., III CRN 61/95,
"Prawo Gospodarcze" 1996, nr 6, poz. 15, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia
15 września 1993 r., II UZP 15/93, OSNC 1994, nr 3, poz. 48 oraz uchwała z dnia
20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 118). Odpowiedzialność
ta tym bardziej dotyczy więc zobowiązań określonych w art. 353 § 1 k.c., których
źródłem jest ustawa.
Od odpowiedzialności określonej w art. 298 §1 k.h. skarżący mogliby się
uwolnić w razie wykazania, że zachodzą określone w § 2 tego przepisu przesłanki
uwalniające ich od odpowiedzialności. Z ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę wyroku wynika jednak, że takie okoliczności nie istnieją. W tej sytuacji
brak podstaw do kwestionowania zaskarżonego wyroku.
Wobec powyższego orzeczono, jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).