Wyrok z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 768/04

Jeżeli umowa przelewu jest ważna, to mimo braku pisemnego
zawiadomienia o przelewie pochodzącego od cedenta, dłużnik, spełniając
świadczenie do rąk cesjonariusza, zwalnia się z zobowiązania wobec cedenta
(art. 515 k.c.).

Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Sylwii C. przeciwko Jarosławowi J.,
Arturowi D. i Bogusławowi J., wspólnikom spółki jawnej "B.O." w O. o zapłatę, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 czerwca 2005 r. kasacji
powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 22 września 2004 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Toruniu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 22 września 2004 r. oddalił apelację
powódki od wyroku oddalającego powództwo o zasądzenie kwoty 14 783,11 zł z
odsetkami tytułem niespłaconego długu.
Rozstrzygnięcie powyższe oparte zostało na ustaleniu, że powódka (cedent)
dokonała przelewu wierzytelności - przysługującej jej od strony pozwanej z tytułu
długu w kwocie 14 783,11 zł - na niebiorącą udziału w sprawie spółkę z o.o. ,,E.P."
(cesjonariusza). Strona pozwana (dłużnik) po zawiadomieniu jej przez
cesjonariusza o przelewie spełniła świadczenie w dniu 6 października 2003 r.,
przekazując na konto cesjonariusza kwotę 14 783,11 zł. W styczniu 2004 r.
powódka wezwała stronę pozwaną do zapłaty długu, informując, że uchyliła się w
dniu 9 stycznia 2004 r. od skutków przelewu.
Sądy obu instancji, powołując się na art. 512 i 515 k.c., uznały, że skoro strona
pozwana spełniła świadczenie na rzecz nabywcy wierzytelności po powzięciu
wiadomości o przelewie (niezależnie od źródła wiedzy o przelewie), a ponadto w
chwili spełnienia świadczenia nie wiedziała o nieważności przelewu, więc zwolniła
się z zobowiązania wobec powódki (zbywcy wierzytelności).
Kasacja powódki oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 512 i 515 k.c., polegającą na uznaniu, że dłużnik, który
nie otrzymał od zbywcy wierzytelności pisemnego zawiadomienia o przelewie,
spełniając świadczenie na rzecz nabywcy wierzytelności, zostaje zwolniony ze
zobowiązania także wtedy, gdy po dokonaniu zapłaty przelew okazał się nieważny.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu sprowadza się do kwestii, jakie znaczenie dla oceny dobrej wiary
dłużnika, który spełniając świadczenie do rąk cesjonariusza nie wiedział o
nieważności przelewu, ma okoliczność, że o przelewie dłużnik wcześniej
powiadomiony został na piśmie przez cesjonariusza, a nie przez cedenta. Sąd
Okręgowy - powołując się na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10
października 2002 r., V CKN 1796/00 (OSNC 2004, nr 2, poz. 23) - uznał, że w
sprawie ma zastosowanie art. 512 k.c. Podkreślił, że skoro art. 512 k.c. nie stanowi
od kogo dłużnik - dla przyjęcia jego dobrej wiary - powinien czerpać wiedzę o
przelewie, to okoliczność, iż o cesji wierzytelności dłużnik dowiedział się nie od
cedenta, lecz od cesjonariusza, jest wystarczająca dla uznania, że dłużnik,
spełniając świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, działał w dobrej wierze. W
takiej sytuacji zbywca nie może powołać się wobec dłużnika na nieważność
przelewu.
Odnosząc się do przedstawionych argumentów zauważyć należy, że w
powołanym wyroku Sąd Najwyższy dokonał wykładni art. 512 k.c. , który - wbrew
stanowisku Sądu Okręgowego - nie mógł mieć zastosowania w sprawie. Zgodnie z
tym przepisem, dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, dopóty
spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem
nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. W
świetle tego uregulowania dobrą wiarę dłużnika uchyla dopiero jego pozytywna
wiedza o przelewie. Wprawdzie zawiadomienie o cesji powinno w zasadzie
pochodzić od zbywcy (,,dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie"), ale
istnienie dobrej wiary dłużnika może być wyłączone wskutek wykazania, że dłużnik
został powiadomiony o przelewie przez osobę trzecią, wystarczy bowiem, iż ,,w
chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie" (art. 512 zdanie
pierwsze in fine k.c.). Omawiany przepis dotyczy skuteczności czynności dłużnika
polegającej na spełnieniu świadczenia do rąk ,,poprzedniego wierzyciela". W takiej
sytuacji - dla oceny dobrej (złej) wiary dłużnika - źródło jego wiedzy o przelewie nie
jest istotne. Trafnie zatem Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 10
października 2002 r. podkreślił, że wiedzę o przelewie dłużnik mógł uzyskać nie
tylko od dotychczasowego wierzyciela, ale także w inny sposób.
W rozpoznawanej sprawie art. 512 k.c. nie mógł mieć zastosowania, skoro
dłużnik nie spełnił świadczenia do rąk poprzedniego właściciela (cedenta), lecz
spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności (cesjonariusza). Rozważania
Sądu Okręgowego w części dotyczącej art. 512 k.c. z powołaniem się na wskazany
wyrok Sądu Najwyższego należało więc uznać za zbędne i nieprzydatne dla
prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.
Sytuację, w której dłużnik spełnia świadczenie do rąk cesjonariusza, reguluje art.
515 k.c. Przepis ten dotyczy ochrony dłużnika, który w dobrej wierze spełnił
świadczenie cesjonariuszowi w sytuacji, gdy przelew był nieważny bądź causa cesji
była wadliwa. Ustalenia Sądu Okręgowego wskazują, że dłużnik, spełniając
świadczenie, wiedział o przelewie od cesjonariusza oraz że nie wiedział o
nieważności przelewu. Sąd Okręgowy powinien był rozważyć, czy ustalenia te mają
znaczenie z punktu widzenia uregulowania przyjętego w art. 515 k.c. Z przepisu
tego wynika, że ochrona dobrej wiary dłużnika rozpoczyna się od chwili
zawiadomienia go na piśmie o przelewie przez cedenta, nie zaś - jak to miało
miejsce w sprawie - przez cesjonariusza. Przekazanie takiego zawiadomienia od
cedenta, a zatem zawiadomienia dającego pewność, że przelew został dokonany,
stwarza na podstawie art. 7 k.c. domniemanie, że dłużnik w chwili spełnienia
świadczenia cesjonariuszowi działał w dobrej wierze. Zbywca wierzytelności może
jednak podważyć skuteczność ochrony dłużnika, jeżeli wykaże, że w chwili
dokonania czynności dłużnik wiedział o nieważności przelewu lub o istnieniu
zarzutów dotyczących jego podstawy prawnej. Samo zatem ustalenie, którego
dokonał Sąd Okręgowy, że dłużnik nie wiedział, iż przelew jest nieważny, nie
wystarcza do uznania, że spełnienie przez niego świadczenia cesjonariuszowi jest
skuteczne także wobec cedenta. Ponadto należy pamiętać, że w świetle art. 515
k.c. brak zawiadomienia o przelewie ze strony cedenta jest okolicznością istotną
tylko w przypadku ustalenia, iż przelew był nieważny, jeśli bowiem przelew był
ważny, to brak pisemnego zawiadomienia o przelewie pochodzącego od cedenta
nie może stanowić przeszkody do zwolnienia się dłużnika wobec cedenta.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39313 § 1 k.p.c.).