Wyrok z dnia 19 marca 2004 r., IV CK 158/03

Bank, który nie sprawdził, czy podany przez klienta numer rachunku
dotyczy wierzyciela oznaczonego w poleceniu przelewu, działa bez
zachowania należytej staranności wymaganej od profesjonalisty, do którego
jego kontrahent ma szczególne zaufanie.

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
Sędzia SN Marek Sychowicz

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Handlowo-
Produkcyjnego "M.", spółki z o.o. w G. przeciwko ING Bank Śląski S.A. w K.
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 marca 2004 r.
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27
listopada 2002 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1200 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację
pozwanego ING Bank Śląski S.A. w K. od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie
z dnia 18 czerwca 2002 r., zasądzającego na rzecz powoda Przedsiębiorstwa
Handlowo-Produkcyjnego ,,M.", spółka z o.o. w G. od pozwanego Andrzeja R.
(zaocznie) kwotę 31 965,83 zł, a od pozwanego ING Bank Śląski S.A. w K. kwotę
15 982,92 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 29 kwietnia 2002 r., z tym że zapłata
długu do wysokości 31 965,83 zł przez jednego z pozwanych zwalnia z długu
drugiego pozwanego w całości, a zapłata przez Andrzeja R. długu do kwoty
15 982,92 zł zwalnia drugiego pozwanego do wysokości zapłaconej kwoty.
W pozostałej części powództwo w stosunku do pozwanego Banku zostało
oddalone. Rozstrzygnięcie to zostało oparte na następujących ustaleniach.
Powód w dniach od 2 do 14 listopada 2001 r. złożył w Banku Spółdzielczym
w B., Oddział w G. przelewy na łączną kwotę 31 965,83 zł. Na przelewach tych
powód nieprawidłowo oznaczył numer rachunku wierzyciela podając jednak
prawidłowo jego nazwę Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe ,,W." S., spółka
z o.o. w C. Przelewy te zostały przekazane przez Bank Spółdzielczy w B. do
realizacji przez ING Bank Śląski S.A. w K. Bank ten, bez sprawdzenia zgodności
numeru konta z nazwą posiadacza rachunku, przekazał kwoty oznaczone
w przelewach na rachunek Andrzeja R.
W tak ustalonym stanie faktycznym, biorąc pod uwagę art. 64 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665
ze zm. - dalej: "Pr.bank."), Sąd Okręgowy uznał, że pozwany Bank nie wykonał
należycie polecenia, ponieważ nie zweryfikował zgodności numeru konta z nazwą
posiadacza rachunku i przekazał sumy oznaczone w przelewach na rachunek
osoby nieuprawnionej. W tej sytuacji powodowi przysługuje wobec pozwanego
Banku roszczenie odszkodowawcze przewidziane w art. 471 § 1 w związku z art.
361 § 2 k.c. do wysokości utraconych kwot. Strona powodowa przez omyłkowe
wypełnienie numeru rachunku przyczyniła się jednak do powstania szkody
w rozumieniu art. 362 k.c. Sąd Okręgowy ocenił stopień przyczynienia się powoda
na 50% i w konsekwencji obniżył należne od pozwanego Banku odszkodowanie
o połowę. Mając na względzie obowiązek zwrotu świadczenia przez pozwanego
Andrzeja R. na podstawie art. 410 § 1 k.c. Sąd Okręgowy zasądził in solidum całą
kwotę od Andrzeja R. oraz od pozwanego Banku połowę dochodzonej w pozwie
kwoty.
Rozpatrując apelacje pozwanego Banku, Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu
apelacji, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 471 § 1 w związku z art. 361 § 2
k.c. i w związku z art. 64 Pr.bank. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, biorąc pod uwagę
przewidzianą w art. 64 Pr.bank. solidarną odpowiedzialność banków wykonujących
polecenie przelewu za szkody, jakie ponosi posiadacz rachunku bankowego
w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia, uzasadniona
jest odpowiedzialność pozwanego Banku. Szkoda jaką poniósł powód była efektem
niesprawdzenia przez pozwany Bank zgodności numeru konta z nazwą posiadacza
rachunku. Gdyby pozwany Bank dochował należytej staranności przy realizacji
przelewu złożonego przez powoda, to nie doszłoby do przekazania pieniędzy na
rachunek osoby nieuprawnionej. Sąd Apelacyjny przychylił się do wyrażonego
w literaturze i orzecznictwie poglądu, że Bank ponosi ryzyko wypłat dokonanych do
rąk osób niepowołanych i odpowiada wobec posiadacza rachunku za wyrządzoną
tym szkodę.
Z przepisów szczególnych, na które powołał się w apelacji pozwany Bank, nie
wynika, aby był on zwolniony od odpowiedzialności w rozpoznawanej sprawie.
Przepis § 10 uchwały nr 1/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 3 czerwca 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości banków i sporządzania informacji
dodatkowej, wbrew stanowisku apelującego, nie upoważnia banku do kierowania
się przy realizacji przelewów tylko numerem rachunku bankowego beneficjenta.
Z przepisu tego wynika bowiem, że jeśli w zleceniu płatniczym określono nazwę
i adres jego odbiorcy, to powinno to być również brane pod uwagę przez
wykonawcę zlecenia. Skoro zaś, zgodnie z § 6 Zarządzenia Prezesa Narodowego
Banku Polskiego z dnia 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu prowadzenia
rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków (M.P. Nr 21, poz. 320), pozwany
Bank był zobowiązany do uznania kwotą przelewu rachunku wierzyciela,
a wierzyciel ten został w zleceniu płatniczym oznaczony pełną nazwą, pominięcie
tej nazwy przy realizacji zlecenia uzasadnia odpowiedzialność pozwanego.
Sąd Apelacyjny uznał za trafny pogląd sądu pierwszej instancji, że powód
przyczynił się do powstania szkody w rozumieniu art. 362 k.c. Wprawdzie szkoda
została spowodowana zachowaniem pozwanego Banku, który przesłał pieniądze na
niewłaściwe konto, ale powód, wypełniając nieprawidłowo dokumenty rozliczeniowe
przez wskazanie niewłaściwego rachunku bankowego swego wierzyciela, przyczynił
się do powstania szkody w równym stopniu co pozwany Bank. W tej sytuacji nie
budzi zastrzeżeń uznanie, że przyczynienie to wynosi 50%.
W kasacji pozwany Bank zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego,
tj. błędną wykładnią i niewłaściwe zastosowanie art. 471 § 1 w związku z art. 361
§ 2 k.c. i art. 64 Pr.bank. Ponadto zarzucił naruszenie § 6 Zarządzenia Prezesa
Narodowego Banku Polskiego z dnia 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu
prowadzenia rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków oraz § 10 uchwały nr
1/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 3 czerwca 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad rachunkowości banków i sporządzania informacji dodatkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwany Bank uważa, że nie ponosi odpowiedzialności za szkodę
spowodowaną realizacją polecenia przelewu, gdyż przekazał kwotę oznaczoną
w tym poleceniu zgodnie z numerem rachunku wierzyciela oznaczonym przez
powoda. Wprawdzie powód wskazał w poleceniu przelewu także nazwę wierzyciela,
ale ze względu na to, że system, którym posługuje się pozwany Bank (tzw. Elixir),
dokonuje identyfikacji beneficjenta wyłącznie przez ustalenie numeru jego rachunku
bankowego, brak podstaw do obciążania pozwanego odpowiedzialnością, gdyż
zachował należytą staranność i przesłał określoną w poleceniu przelewu kwotę na
rachunek wskazany przez powoda. Zdaniem skarżącego, jedyną przyczyną
powstania szkody było wielokrotne błędne wypełnienie polecenia przelewu przez
powoda, którego służby księgowe, z pogwałceniem zasad elementarnej
staranności, do której były zobowiązane, podały nazwę beneficjenta
nieodpowiadającą numerowi rachunku bankowego należącego do zupełnie innego
podmiotu. W konsekwencji, chociaż zgodnie z art. 64 Pr.bank. pozwany Bank
ponosi solidarną odpowiedzialność za przeprowadzenie rozliczenia, to
w okolicznościach rozpoznawanej sprawy brak podstaw do przypisania mu
jakiejkolwiek odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez powoda. Tym samym
zaskarżony wyrok narusza art. 471 § 1 k.c. w związku z art. 361 § 2 k.c. i art. 64
Pr.bank.
Stanowisko skarżącego nie zasługuje na uwzględnienie. Zarówno bank, który
przyjął polecenie przelewu, jak i pozwany Bank, który brał udział w jego realizacji,
dokonywały operacji na podstawie dokumentów zobowiązujących powoda do
podania nazwy wierzyciela i jego adresu oraz numeru rachunku bankowego. Taki
system oznaczania beneficjenta przelewu, może być odczytany przez klientów
banku jako podwójne zabezpieczenie przed nienależytym wykonaniem obowiązków
przez strony umowy. Nie tylko bowiem powód powinien prawidłowo podać
w poleceniu przelewu zarówno nazwę wierzyciela, jak i numer jego rachunku
bankowego, ale także na banku ciąży obowiązek sprawdzenia, czy oba wymagane
oznaczenia są prawidłowe. Jeżeli bank, uczestniczący w realizacji polecenia
przelewu, posługuje się systemem, który identyfikuje wierzyciela tylko na podstawie
numeru rachunku, to czyni tak na własne ryzyko, nie można bowiem uznać, że
w razie, gdy z dokumentów, przy pomocy których realizowany jest przelew, wynika
obowiązek oznaczenia beneficjenta przelewu podwójnie, przez podanie jego nazwy
i numeru rachunku bankowego, to jedynie klient banku zobowiązany jest obydwa te
oznaczenia podawać prawidłowo, bank zaś może sprawdzić tylko jedno z tych
oznaczeń.
Taka interpretacja obowiązków, wynikających z łączącego klienta z bankiem
stosunku prawnego jest nie do pogodzenia z zasadą równego traktowania stron
stosunków cywilnoprawnych. Błędne oznaczenie numeru rachunku bankowego
beneficjenta przelewu przez dokonującego przelew jest niewątpliwie nienależytym
wykonaniem jego obowiązków wobec banku. Także bank, który nie sprawdził, czy
podany przez klienta numer rachunku zgadza się z nazwą wierzyciela, oznaczoną
w poleceniu przelewu, działa bez zachowania należytej staranności, jakiej można
wymagać od profesjonalisty, do którego jego kontrahent ma szczególne zaufanie.
Kontrahent banku, od którego wymaga się, aby oznaczył w poleceniu przelewu
zarówno nazwę wierzyciela, jak i numer jego rachunku bankowego, ma prawo
przypuszczać, że starannie działający bank sprawdzi oba te oznaczenia i w razie
konieczności wezwie go do skorygowania polecenia. Sam fakt posługiwania się
przez bank systemem, który identyfikuje wierzyciela tylko na podstawie numeru
rachunku bankowego, nie zwalnia więc banku od odpowiedzialności za szkody
spowodowane przesłaniem pieniędzy innej osobie, niż oznaczona w poleceniu
przelewu. Bank mógłby się skutecznie zwolnić od takiej odpowiedzialności
wykazując, że jego kontrahent wiedział i wyraził zgodę na to, iż decydujące
znaczenie przy oznaczaniu beneficjenta przelewu ma podanie numeru jego
rachunku bankowego, jeżeli bowiem klient banku godzi się na to, że ze względu na
obowiązujący w banku system rozliczeń, całe ryzyko błędnego oznaczenia numeru
rachunku bankowego beneficjenta przelewu będzie obciążało jego, to bank, który
zrealizował przelew zgodnie z podanym numerem, wolny jest od odpowiedzialności.
W rozpoznawanej sprawie pozwany nie wykazał, że powód wyraził zgodę na
to, iż w stosunkach z bankami realizującymi przelew znaczenie ma tylko podanie
numeru rachunku bankowego beneficjenta przelewu. W tej sytuacji trafnie
orzekające w sprawie Sądy uznały, że pozwany Bank, który przesłał kwotę objętą
przelewem na rachunek innej osoby, niż oznaczona w poleceniu przelewu, ponosi
odpowiedzialność za wyrządzoną tym szkodę.
Zgodnie z art. 64 Pr.bank., jeżeli polecenie przelewu, tak jak to miało miejsce
w rozpoznawanej sprawie, złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest
wykonywane przez kilka banków, każdy z nich ponosi wraz z pozostałymi solidarną
odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane
niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia. Wolny od
odpowiedzialności jest tylko bank, który udowodni, że szkoda nie powstała z jego
winy. Pozwany bank, podobnie zresztą jak bank przyjmujący zlecenie, nie wykazał,
aby sprawdził, czy oznaczenie wierzyciela zgadza się z numerem jego rachunku
bankowego. To nienależyte wykonanie jego obowiązków doprowadziło do
powstania szkody po stronie powoda. W świetle art. 471 § 1 k.c. w związku z art. 64
Pr.bank., pozwany bank jest zobowiązany do naprawienia szkody jaką poniósł
powód, a granice jego odpowiedzialności określa art. 361 k.c.
Za sformułowaną powyżej tezą przemawiają także przepisy szczególne
regulujące zachowanie banków. Z § 6 Zarządzenia Prezesa Narodowego Banku
Polskiego z dnia 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu prowadzenia rozliczeń
pieniężnych za pośrednictwem banków (M.P. Nr 21, poz. 320) wynika, że pozwany
Bank był zobowiązany do uznania rachunku wierzyciela kwotą wskazaną
w poleceniu przelewu. Przepis § 10 uchwały nr 1/98 Komisji Nadzoru Bankowego
z dnia 3 czerwca 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości banków
i sporządzania informacji dodatkowej (Dz.Urz. NBP Nr 14, poz. 27) przewiduje zaś,
że dowód księgowy stanowiący podstawę operacji bankowych powinien zawierać
co najmniej określenie stron dokonujących operacji gospodarczych przez podanie
ich numerów rachunków bankowych lub nazw. Z powołanych przepisów wynika, że
w konkretnej sytuacji nie jest wykluczone, aby oznaczenie wierzyciela w poleceniu
przelewu było dokonane tylko za pomocą numeru jego rachunku bankowego. Skoro
jednak w rozpoznawanej sprawie w dokumencie pochodzącym od banku powód był
zobowiązany oznaczyć zarówno nazwę wierzyciela, jak i jego numer rachunku
bankowego, to bank powinien sprawdzić, czy realizuje polecenie w taki sposób, aby
uznane zostało konto wierzyciela wskazanego z nazwy, a nie konto innej osoby.
Przyjęcie, że pozwany bank ponosi odpowiedzialność za szkodę
spowodowaną uznaniem konta innej osoby, niż określonej w poleceniu przelewu,
nie wyklucza przyczynienia się powoda do powstania szkody. W sytuacji, w której
powód błędnie wskazał rachunek bankowy wierzyciela, niewątpliwie - w rozumieniu
art. 362 k.c. - przyczynił się do powstania szkody. Biorąc pod uwagę okoliczności
powstania szkody oraz stopień zaniedbania obu stron, trafnie Sądy określiły
wielkość tego przyczynienia na 50%. W tym samym stopniu na powstanie szkody
miało bowiem wpływ błędne oznaczenie numeru konta wierzyciela przez powoda,
co zaniedbanie banku w sprawdzeniu, czy podany numer jest rzeczywiście
numerem wierzyciela, którego konto miało zostać uznane.
Mając na względzie, że zarzuty podniesione w kasacji okazały się
nieusprawiedliwione Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312 k.p.c., orzekł jak
w sentencji.