Wyrok SN - III CKN 96/99
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CKN 96/99
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/3/39
Data wydania:2001-07-19
Wyrok z dnia 19 lipca 2001 r., III CKN 96/99

Spółdzielnia, która zbyła użytkowanie wieczyste przed upływem
ustawowego terminu, ma obowiązek wnieść - oprócz pierwszej opłaty rocznej
- opłatę roczną należną za rok, w którym nastąpiło zbycie.

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący), Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-
Bocian (sprawozdawca), Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy K.D. przeciwko Spółdzielni
Rolniczo-Handlowej ,,S.C." w L. w likwidacji o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 19 lipca 2001 r. na rozprawie kasacji pozwanej od wyroku Sądu
Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 5 listopada 1998 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 500 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powodowa Gmina aktem notarialnym z dnia 14 listopada 1995 r. oddała
pozwanej w użytkowanie wieczyste działkę o powierzchni 2,082 ha i przeniosła na
jej rzecz nieodpłatnie własność usytuowanych na niej budynków i budowli. W
umowie uzgodniono wysokość pierwszej opłaty rocznej (25% wartości działki) oraz
dalsze opłaty roczne. Ponadto uzgodniono, że w przypadku zbycia użytkowania
wieczystego przed upływem dziesięciu lat nabywca (pozwana Spółdzielnia) będzie
zobowiązana do uiszczenia pierwszej opłaty rocznej w wysokości 25% wartości
działki oszacowanej na dzień sprzedaży.
Pozwana Spółdzielnia dokonała sprzedaży należącego do niej prawa dnia 31
maja 1997 r. Wcześniej, w dniu 28 marca 1997 r., uiściła na rzecz powódki kwotę
9900 zł. Po zbyciu prawa, w dniu 30 czerwca 1997 r., uiściła kwotę 72 600 zł.
Gmina K.D. wystąpiła z powództwem o zapłatę kwoty stanowiącej różnicę
pomiędzy wpłaconą kwotą 72 600 zł a wysokością pierwszej opłaty rocznej, której
wysokość określona została na kwotę 82 500 zł.
Sąd Rejonowy w Lublinie wyrokiem z dniu 26 marca 1998 r. uchylił wydany
wcześniej nakaz zapłaty i oddalił powództwo. Sąd ten przyjął, że uiszczona w
marcu 1997 r. kwota 9900 zł powinna zostać zaliczona na poczet pierwszej opłaty
rocznej, którą pozwana obowiązana była uiścić ze względu na zbycie
przysługującego jej prawa przed upływem dziesięciu lat od jego nabycia. Zdaniem
tego Sądu, w roku, w którym uiszcza się pierwszą opłatę roczną, nie uiszcza się
drugiej opłaty. Skoro pozwana w 1997 r. miała obowiązek uiszczenia pierwszej
opłaty rocznej, nie była już zobowiązana do dalszych opłat. Na poczet pierwszej
opłaty należy zaliczyć uiszczoną opłatę roczną, aby wysokość opłaty uiszczonej w
roku zbycia prawa nie przekroczyła 25% wartości gruntu. Wpłaty na rzecz powódki
w wysokości 9900 zł i 72 600 zł powodują uiszczenie przez pozwaną należnej
powódce pierwszej opłaty rocznej.
W wyniku apelacji powodowej Gminy Sąd Wojewódzki w Lublinie zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty w części uwzględniającej
powództwo ponad kwotę 9900 zł, a w pozostałej części apelację oddalił. Sąd ten,
odmiennie niż Sąd Rejonowy, przyjął, że fakt zbycia użytkowania wieczystego
przed upływem dziesięciu lat od dnia zawarcia umowy zrodził obowiązek uiszczenia
pierwszej opłaty rocznej w wysokości 25 % wartości nieruchomości, tj. kwoty
82 500 zł. Obowiązek ten nie uchyla obowiązku zapłaty dalszej opłaty rocznej, do
której zobowiązany jest użytkownik wieczysty. Oznacza to, że w 1997 r. pozwana
Spółdzielnia była zobowiązana do uiszczenia dalszej opłaty rocznej w kwocie
9900 zł oraz do uiszczenia pierwszej opłaty rocznej w wysokości 82 500 zł.
Ponieważ zobowiązanie wymienione jako drugie wykonała tylko w części wpłacając
kwotę 72 600 zł, należało zasądzić brakującą kwotę 9900 zł.
Ponadto Sąd drugiej instancji przyjął, że jakkolwiek pełnomocnik powodowej
Gminy złożył oświadczenie o częściowym ograniczeniu powództwa i zrzeczeniu się
roszczenia, to jednak cofnięcie tego oświadczenia było dopuszczalne na etapie,
w którym znajdowało się postępowanie.
Kasacja pozwanej Spółdzielni oparta została na obu podstawach kasacyjnych
(art. 3931 k.p.c.). W ramach pierwszej podstawy podniesiono naruszenie art. 40 i 41
ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm. - dalej "u.g.g.")
oraz art. 2c ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze
zm. - dalej "u.zm.u.g.g.") przez ,,błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie", a w
ramach naruszenia przepisów postępowania - art. 203, 355 § 1 i art. 386 § 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania, trzeba
zauważyć, że pozwana zakwestionowała skuteczność odwołania złożonego przez
pełnomocnika powódki oświadczenia o częściowym cofnięciu pozwu. Skarżąca
podniosła, że pełnomocnik powódki nie wykazał, aby zachodziły ważne przyczyny
dopuszczające cofnięcie złożonego oświadczenia, w szczególności nie wykazał
działania pod wpływem błędu.
Kwestia możliwości i skuteczności odwołania dyspozycyjnej czynności
procesowej, jaką jest cofnięcie pozwu, była już przedmiotem wypowiedzi Sądu
Najwyższego, z których wynika, że z uzasadnionych przyczyn strona może odwołać
swoje oświadczenie o cofnięciu pozwu (całkowitym bądź częściowym), jednak
może tego dokonać jedynie dopóty, dopóki jej oświadczenie procesowe nie wywoła
skutku w postaci orzeczenia kończącego postępowanie.
Jako uzasadnione przyczyny odwołania oświadczenia o cofnięciu pozwu
wskazuje się wady oświadczenia woli, a także inne okoliczności powstałe
następczo (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 1985 r., II CZ
11/85, nie publ.). Oznacza to, że przyczyną odwołania oświadczenia o cofnięciu
pozwu może, lecz nie musi, być jedna z wad oświadczeń woli wymienionych w
kodeksie cywilnym (art. 82 i nast.). Przyczynę taką mogą stanowić także inne
okoliczności, które w danej sprawie zostaną przez sąd ocenione jako uzasadnione.
Nie ma przeszkód, aby uznać za prawnie relewantne również błędne motywy, jakimi
kierowała się strona dokonując czynności procesowej, także gdy nie wypełniają
dyspozycji przepisów kodeksu cywilnego normujących wadę oświadczenia woli w
postaci błędu.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy Sądy orzekające dokonały oceny,
zgodnie z którą strona powodowa miała uzasadnione powody, aby odwołać swoje
oświadczenie o częściowym cofnięciu pozwu. Taką przyczynę stanowiło pierwotne
przekonanie, wywołane treścią oświadczenia strony pozwanej, że wpłacona przez
nią kwota 9900 zł stanowi uzupełnienie należnej pierwszej opłaty rocznej.
Zorientowanie się przez powódkę o rzeczywistym stanie rzeczy pociągnęło za sobą
niezwłoczne odwołanie złożonego oświadczenia. Ten stan pozwala na dokonanie
oceny, że odwołanie oświadczenia o częściowym cofnięciu pozwu nastąpiło
z uzasadnionych przyczyn.
Odwołanie oświadczenia przez stronę powodową nastąpiło także przed
wystąpieniem skutku w postaci orzeczenia kończącego postępowanie
(umarzającego postępowanie w części, w której pozew został cofnięty).
Oświadczenie o odwołaniu zostało złożone niezwłocznie, gdyż częściowe cofnięcie
pozwu nastąpiło na rozprawie w dniu 6 sierpnia 1998 r., a jego odwołanie - pismem
z dnia 11 sierpnia 1998 r. Zgodnie zaś ze stanowiskiem Sądu Najwyższego,
odwołanie oświadczenia o cofnięciu pozwu dopuszczalne jest przed wydaniem
orzeczenia kończącego postępowanie (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia
23 kwietnia 1957 r., 4 CR 1036/55, OSPiKA 1958, nr 1, poz. 30 oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1975 r., I CZ 186/75, "Przegląd
Ustawodawstwa Gospodarczego" 1976, nr 6, s. 181).
Reasumując, w okolicznościach sprawy odwołanie oświadczenia
o częściowym cofnięciu pozwu było dopuszczalne i skuteczne, a zatem zarzuty
naruszenia przepisów postępowania nie znajdują usprawiedliwienia.
Co do zarzutów podniesionych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej,
to występujący w sprawie problem zamyka się w pytaniu, czy uiszczając w kolejnym
roku trwania użytkowania wieczystego pierwszą opłatę roczną ze względu na
zbycie prawa przed upływem ustawowego terminu (art. 2c ust. 6 u.zm.u.g.g.),
użytkownik wieczysty (zbywca) ma obowiązek uiścić także kolejną opłatę roczną.
Rozważając tę kwestię (na postawie przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia
1985 r., mającej w sprawie zastosowanie), trzeba przede wszystkim zauważyć, że
prawo użytkowania wieczystego jest prawem na rzeczy cudzej. Użytkownik
wieczysty uzyskuje określone uprawnienia kosztem prawa własności innego
podmiotu (Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków).
Wyzbywając się większości uprawnień składających się na treść prawa własności,
właściciel (ustanawiający użytkowanie wieczyste) uzyskuje ekwiwalent w postaci
opłaty rocznej (por. art. 238 k.c.). Jej wysokość jest ustalana w umowie, jednak
ustawodawca w art. 40 u.g.g. określił ją jako oznaczony procent wartości ceny (art.
39), przy czym cena ta nie może być niższa niż wartość nieruchomości określona
stosownie do art. 38 u.g.g.
Opłaty za użytkowanie wieczyste ustalane są w formie opłat rocznych, przy
czym pierwsza opłata roczna jest najwyższa (15-25 % ceny - art. 41 ust. 1 u.g.g.;
obecnie art. 72 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543). Uiszczenie
pierwszej opłaty rocznej przy zawarciu umowy oczywiście wyłącza obowiązek
uiszczenia w roku ustanowienia prawa dalszej opłaty rocznej. Użytkownik wieczysty
obowiązany jest zatem uiścić pierwszą opłatę roczną przy ustanowieniu prawa, a w
następnych latach uiszcza dalsze opłaty. Reguły te znajdują zastosowanie (co do
zasady) także w odniesieniu do spółdzielni jako użytkowników wieczystych.
Jednak z cytowanej ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości wynika, że spółdzielnia,
realizująca wynikające z art. 2c roszczenie o ustanowienie użytkowania
wieczystego na jej rzecz, uiszcza pierwszą opłatę roczną nie w chwili ustanowienia
prawa, lecz dopiero wówczas, gdy zbywa przysługujące jej prawo przed upływem
dziesięciu lat od chwili jego nabycia (art. art. 2c ust. 6 zdanie pierwsze). Z ustawy
nie wynika przy tym, aby uiszczenie w takich okolicznościach pierwszej opłaty
rocznej zwalniało spółdzielnię (lub inny podmiot uprzywilejowany) od obowiązku
uiszczenia dalszej opłaty rocznej należnej za rok, w którym dokonywane jest zbycie.
Dla przyjęcia, że uiszczenie w związku ze zbyciem użytkowania wieczystego
pierwszej opłaty rocznej wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty rocznej należnej za
rok, w którym następuje zbycie prawa, wymagałoby wyraźnego uregulowania
ustawowego. Pozbawienie właściciela części ekwiwalentu za ograniczenie jego
uprawnień stanowi bowiem wkroczenie w prawo własności w sposób dalej idący niż
wynikało to z treści przepisów ustawy z 1985 r. (obecnie - z przepisów ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r.). Biorąc zaś pod uwagę, że ochronę prawa własności
gwarantują przepisy rangi konstytucyjnej (art. 21 i 64 Konstytucji), nie sposób
dokonywać wykładni ustaw w sposób prowadzący do ograniczenia uprawnień
właściciela.
Z tych względów kasacja podlega oddaleniu jako pozbawiona
usprawiedliwionych podstaw (art. 39312 k.p.c.).


Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CKN 579/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/167
2003-09-11 
[IC] III CKN 570/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/12/151
2002-01-11 
[IC] III CKN 545/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/143
2003-06-25 
[IC] III CKN 462/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/4/56
2001-11-27 
[IC] III CKN 454/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/12/198
2003-10-24 
  • Adres publikacyjny: