Wyrok z dnia 30 stycznia 2002 r., III CKN 243/01

Odmowa udzielenia przez organ samorządu pielęgniarek i położnych
pomocy członkowi samorządu w odbyciu przeszkolenia, umożliwiającego
podjęcie wykonywania zawodu pielęgniarki po pięcioletniej przerwie w
wykonywaniu tego zawodu, może uzasadniać odpowiedzialność na podstawie
przepisów o czynach niedozwolonych.

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny B. przeciwko Ś. Izbie Pielęgniarek i
Położnych w K. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 30 stycznia 2002
r., na rozprawie kasacji pozwanej Ś. Izby Pielęgniarek i Położnych w K. od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2001 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Anna B. wniosła o zasądzenie od Ś. Izby Pielęgniarek i Położnych w K. kwoty
20 000 zł tytułem odszkodowania za utratę dochodów spowodowaną niemożnością
wykonywania, w czasie od dnia 1 lutego 1997 r. do dnia 5 października 1999 r.,
wyuczonego zawodu pielęgniarki z przyczyn obciążających pozwaną.
Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2000 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił
powództwo. Na skutek apelacji powódki, Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z
dnia 12 stycznia 2001 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od
pozwanej na rzecz powódki kwotę 11 200 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10
grudnia 1999 r., natomiast w pozostałej części apelację oddalił i orzekł o kosztach
procesu. Za podstawę orzeczenia Sąd Apelacyjny przyjął następujące okoliczności
faktyczne.
Powódka, która liczy 55 lat, przez 19 lat wykonywała zawód pielęgniarki, po czym
została uznana za inwalidę trzeciej grupy. Od 13 lat pobiera rentę inwalidzką i od
tego czasu nie pracuje zawodowo. W 1996 r. postanowiła powrócić do pracy.
Ponieważ warunkiem podjęcia wykonywania zawodu po pięcioletniej przerwie było
odbycie przeszkolenia, w 1996 r. zwróciła się do pozwanej Izby, której była
członkiem, o umożliwienie jej odbycia takiego szkolenia. Pozwana prezentowała
pogląd, że obowiązkiem Izby jest jedynie opracowanie programu szkolenia.
Program taki pozwana sporządziła w 1995 r., lecz nie zawierał on informacji o
podmiotach organizujących szkolenia ani o zasadach, na jakich mogą uczestniczyć
w nich pielęgniarki. Powódka, wobec odmowy skierowania jej przez pozwaną na
przeszkolenie, czyniła starania o uzyskanie takiego skierowania od przyszłych
pracodawców oraz od rejonowego urzędu pracy, ale starania te kończyły się
niepowodzeniem. Sytuacja powódki była znana pozwanej, gdyż powódka
informowała ją o niemożności zdobycia skierowania. Pozwana odmawiała jednak
udzielenia pomocy, stojąc na stanowisku, że wykracza to poza zakres jej
ustawowych obowiązków. Powódka miała realną szansę otrzymania pracy w
zawodzie pielęgniarki, ale nie mogła z niej skorzystać z braku wymaganego
przeszkolenia.
Dokonując oceny prawnej stanu faktycznego sprawy, Sąd Apelacyjny podkreślił,
że Polska, ratyfikując Konwencję nr 149 dotyczącą zatrudnienia oraz warunków
pracy i życia personelu pielęgniarskiego przyjętą w Genewie dnia 21 czerwca 1977
r. (Dz.U. z 1981 r. Nr 2, poz. 4), zobowiązała się do podjęcia niezbędnych kroków w
celu zapewnienia personelowi pielęgniarskiemu wyszkolenia odpowiadającego
wykonywanym funkcjom oraz do określenia zasad szkolenia przez ustawodawstwo
krajowe. Z obowiązku tego Polska wywiązała się, uchwalając dwie ustawy - z dnia
19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 41, poz. 178
ze zm. - dalej ,,ustawa o samorządzie") oraz z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach
pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 91, poz. 410 ze zm.). Z przepisów tych ustaw
wynika, że obowiązek dbałości o właściwe szkolenie pielęgniarek ustawodawca
powierzył organom samorządu, które są uprawnione do wydawania zaświadczeń o
prawie wykonywania zawodu.
Zgodnie z art. 15 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, podjęcie
wykonywania zawodu pielęgniarki po przerwie w wykonywaniu zawodu dłuższej niż
pięć lat wymaga odbycia przeszkolenia, którego program i sposób ustala samorząd
pielęgniarski. Przepisy ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej nie nakładają na
organy samorządu obowiązku skierowania na przeszkolenie pielęgniarki, która
zamierza podjąć wykonywanie zawodu po pięcioletniej przerwie. Obowiązek
udzielenia pomocy w odbyciu takiego przeszkolenia wynika jednak, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, z przepisów art. 4 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 10 ustawy o
samorządzie, dlatego obowiązkiem pozwanej było wskazanie powódce podmiotów,
które w określonym czasie i miejscu przeprowadziłyby celowe przeszkolenie.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zaniechanie udzielenia członkowi samorządu
takiej pomocy jest zaniechaniem bezprawnym, stanowiącym czyn niedozwolony w
rozumieniu art. 415 k.c. Ponieważ z winy pozwanej powódka w okresie od dnia 1
lutego 1997 r. do dnia 5 października 1999 r. nie mogła wykonywać zawodu
pielęgniarki ani na podstawie umowy o pracę, ani w formie indywidualnej praktyki,
Sąd Apelacyjny przyznał jej odszkodowanie za okres 28 miesięcy (32 miesiące - 4
miesiące szkolenia) w kwocie 11 200 zł, uznając, że kwota ta rekompensuje
poniesiona stratę.
Pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego kasacją, w której - powołując się
na obydwie podstawy z art. 3931 k.p.c. - zgłosiła wniosek o jego zmianę przez
oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazała na
naruszenie przepisów art. 2 ust. 2 lit. ,,a" i art. 3 ust. 1 Konwencji Nr 149 dotyczącej
zatrudnienia oraz warunków pracy i życia personelu pielęgniarskiego z dnia 21
czerwca 1977 r. (Dz.U. z 1981 r. Nr 2, poz. 4) przez błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, że przepisy te stanowią prawne podstawy odpowiedzialności
pozwanej, art. 415 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, pomimo ustalenia, że
ustawa nie nakłada na pozwaną obowiązku, z którego powódka mogłaby wywodzić
swoje roszczenie, art. 4 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 10 ustawy o samorządzie
przez błędną wykładnię polegającą na utożsamieniu kształcenia przed- i
podyplomowego oraz specjalizacji zawodowej z przeszkoleniem po przerwie, art. 15
ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej przez przypisanie pozwanej
nieistniejącego obowiązku prawnego, a także art. 5 k.c. przez zasądzenie
odszkodowania ze składek członków korporacji zawodowej na rzecz członka tej
samej korporacji niepłacącego składek. W ramach drugiej podstawy skarżąca
postawiła zarzut naruszenia przepisów art. 368 § 1 pkt 3 i § 2 k.p.c. przez
rozpoznanie apelacji nie zawierającej ani uzasadnienia zarzutów, ani określenia
wartości przedmiotu zaskarżenia, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga powołana przez skarżącą podstawa
kasacyjna z art. 3931 pkt 2 k.p.c., gdyż zarzut naruszenia prawa materialnego może
podlegać ocenie dopiero wtedy, gdy stan faktyczny sprawy ustalony został w
sposób niewadliwy. W ramach tej podstawy skarżąca wskazała na naruszenie
przepisów art. 368 § 1 pkt 3 i § 2 k.p.c., polegające, jej zdaniem, na rozpoznaniu
apelacji nieodpowiadającej przewidzianym w tych przepisach wymaganiom
formalnym. W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach powódka istotnie
nie oznaczyła wartości przedmiotu zaskarżenia, lecz zakres zaskarżenia nie budził
wątpliwości, skoro w apelacji zgłoszony został wniosek o zmianę, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości. Niewyegzekwowanie przez Sąd
Apelacyjny wymagania formalnego przewidzianego w art. 368 § 2 k.p.c. nie miało
zatem wpływu na wynik sprawy. Skarżąca, która w kasacji zaprezentowała
odmienne stanowisko, w toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym nie
wskazywała na braki formalne apelacji, wnosząc jedynie o jej oddalenie. Dotyczy to
także wymagania określonego w art. 368 § 1 pkt 3 k.p.c., które notabene zostało
spełnione w zakresie niezbędnym do właściwego rozpoznania sprawy przez sąd
drugiej instancji. Podstawa kasacyjna z art. 3931 pkt 2 k.p.c. nie została zatem
przez skarżącą wykazana.
W ramach powołanej podstawy z art. 3931 pkt 1 k.p.c. pozwana wskazała na
naruszenie przepisów Konwencji nr 149 i ustaw o samorządzie oraz o zawodach
pielęgniarki i położnej, zarzucając, że Sąd Apelacyjny w wyniku błędnej wykładni
tych przepisów nałożył na nią ,,nieistniejące obowiązki". Sąd Apelacyjny przyjął za
podstawę odpowiedzialności pozwanej przepisy o czynach niedozwolonych,
uznając, że zaniechanie przez organ samorządu pielęgniarek udzielenia członkowi
tego samorządu pomocy, polegającej na wskazaniu podmiotów, które w
oznaczonym miejscu i czasie przeprowadziłyby celowe szkolenie, umożliwiające
podjęcie wykonywania zawodu pielęgniarki po pięcioletniej przerwie, jest
zaniechaniem bezprawnym. Skarżąca zakwestionowała stanowisko Sądu
Apelacyjnego co do przyjętych znamion niewłaściwości jej postępowania od strony
przedmiotowej, zmierza bowiem do wykazania, że jej zachowanie było zgodne z
obowiązującymi zasadami porządku prawnego.
Nie ulega wątpliwości, że bezprawność zaniechania ma miejsce wówczas, gdy
bezczynność jest sprzeczna z nakazem działania wynikającym z ustawy. Skarżąca
- prezentując pogląd, że opracowanie programu przeszkolenia, jako warunku sine
qua non podjęcia wykonywania zawodu pielęgniarki po przerwie dłuższej niż pięć
lat, jest równoznaczne z wypełnieniem wszelkich ustawowych obowiązków w
stosunku do pielęgniarki zamierzającej podjąć wykonywanie zawodu po pięcioletniej
przerwie - pojmuje obowiązki organów samorządu w sposób zwężający. Z przepisu
art. 1 ust. 1 ustawy o samorządzie wynika, że samorząd pielęgniarek i położnych
został utworzony dla reprezentowania zawodowych, społecznych i gospodarczych
interesów tych zawodów. Artykuł 4 z kolei, określa jedynie przykładowy katalog
zadań samorządu, o czym świadczy w sposób jednoznaczny użyty w treści
przepisu ustawowy zwrot ,,w szczególności". Już z katalogu tylko tych zadań
wynika, że ustawodawca nałożył na organy samorządu różnorodne, ważne
obowiązki, a w dalszych przepisach ustawy określił w sposób przykładowy formy ich
realizacji. W art. 24 ust. 1 pkt 8 jest mowa m.in. o tym, że okręgowa rada, jako
organ izby pielęgniarek i położnych, współpracuje z organami administracji
rządowej oraz z samorządem terytorialnym. Do kompetencji okręgowej rady
pielęgniarek należy też wydawanie zaświadczeń o prawie wykonywania zawodu
albo ograniczonym prawie wykonywania zawodu, podejmowanie uchwał o
zawieszeniu prawa wykonywania zawodu albo o ograniczeniu wykonywania
określonych czynności zawodowych (por. art. 12 i 16 ustawy o samorządzie).
Jak trafnie zauważył Sąd Apelacyjny, przepisy ustawy o zawodach pielęgniarki i
położnej uzależniają podjęcie wykonywania zawodu pielęgniarki po pięcioletniej
przerwie od odbycia przeszkolenia, którego program i sposób określa okręgowa
rada pielęgniarek, przewidują odpowiedzialność karną za udzielanie świadczeń
zdrowotnych przez osoby nieuprawnione, lecz nie wskazują podmiotu
uprawnionego do skierowania pielęgniarki na celowe przeszkolenie. W braku
odmiennej regulacji tej kwestii w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej należy
przyjąć, że ustawodawca pozostawił rozwiązanie problemu, o którym mowa,
organom samorządu, zadanie to mieści się bowiem w pojęciu dbałości o
zawodowe, społeczne i gospodarcze interesy pielęgniarek, a dbałość o te interesy
pozostaje w gestii samorządu. Nie chodzi przy tym o skierowanie powódki na
przeszkolenie połączone z poniesieniem kosztów związanych ze szkoleniem, lecz o
podjęcie inicjatywy zmierzającej do stworzenia, w porozumieniu z organami
administracji rządowej oraz z samorządem terytorialnym, rozwiązań praktycznych,
umożliwiających wykonanie przepisu art. 15 ust. 1 ustawy o zawodach pielęgniarki i
położnej. Za minimum obowiązków organu samorządu pielęgniarskiego należy
uznać wskazanie członkowi samorządu podmiotu, który w oznaczonym czasie i
miejscu przeprowadziłby szkolenie umożliwiające podjęcie wykonywania zawodu
pielęgniarki. Uchylanie się przez okręgową radę pozwanej Izby od tej powinności
jest praktycznie równoznaczne z zaniechaniem dbałości o interesy zawodowe,
społeczne i gospodarcze środowiska zawodowego pielęgniarek, a więc z
zaniechaniem wykonywania zadań, dla których samorząd został utworzony. Dlatego
Sąd Apelacyjny niewadliwie ocenił, że zaniechanie udzielenia powódce pomocy
nosi znamiona czynu niedozwolonego. Pozwana Izba jest zatem obowiązana do
naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu (art. 416 k.c.).
Okoliczność, że majątek samorządu powstaje m.in. ze składek członkowskich
(por. art. 57 ustawy o samorządzie), nie jest dostatecznym argumentem mającym
świadczyć o sprzeczności przyznanego zaskarżonym wyrokiem odszkodowania z
art. 5 k.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.