Wyrok z dnia 23 września 2004 r., III CK 382/03

Wydanie rzeczy ruchomej stanowiącej przedmiot darowizny może
nastąpić nie tylko przez jej fizyczne przekazanie obdarowemu, ale także
sposobami wskazanymi w art. 348 zdanie drugie oraz art. 349-351 k.c.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Miasta B. przeciwko Teatrowi
Ludowemu w K. przy interwencji ubocznej Gminy Miasta K. o wydanie rzeczy, po
rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 23 września 2004 r., na rozprawie kasacji
strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 marca
2002 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 26 marca 2002 r. oddalił apelację
powodowej Gminy od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie, oddalającego
powództwo o nakazanie wydania pozwanemu Teatrowi Ludowemu w K.
szczegółowo wymienionych w pozwie rzeczy ruchomych, które według twierdzeń
podanych w pozwie strona powodowa nabyła na podstawie umowy darowizny
zawartej w zwykłej formie pisemnej w dniu 9 lutego 2000 r. z ,,Teatrem Ewy D.".
Sąd Apelacyjny, podzielając stanowisko strony powodowej, że umowa z dnia
9 lutego 2000 r. jest umową darowizny przedmiotów majątkowych opisanych w
dołączonym do niej załączniku, uznał ją za nieważną ze względu na niezachowanie
wymaganej formy aktu notarialnego (art. 73 § 2 zdanie pierwsze w związku z art.
890 § 1 zdanie pierwsze k.c.) i braku jej konwalidacji przez spełnienie
przyrzeczonego świadczenia (art. 890 § 1 zdanie drugie k.c.).
Kasacja strony powodowej oparta została na podstawie naruszenia prawa
materialnego - art. 890 § 1 k.c. przez błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że
spełnienie przyrzeczonego świadczenia mogło nastąpić tylko wskutek fizycznego
przejęcia władztwa nad przyrzeczonymi rzeczami. Skarżąca podniosła, że przez
spełnienie świadczenia należy rozumieć zarówno przypadek, w którym zawarto
umowę o skutkach tylko zobowiązujących i jednocześnie lub później spełniono
świadczenie, jak też przypadek, który miał miejsce w rozpoznanej sprawie, gdy
umowa wywołała podwójne skutki, zarówno zobowiązujący, jak i rzeczowy.
Zdaniem skarżącej, przekazanie rzeczy oznaczonych w załączniku do umowy
darowizny jako rzeczy oznaczonych co do tożsamości nastąpiło w momencie
złożenia oświadczenia o przyjęciu darowizny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Umowa darowizny ma charakter konsensualny; stanowi czynność prawną
zobowiązującą, która wywierający także inne skutki prawne (art. 155, 156, 510 i
1052 k.c.). Przedmiotem darowizny może być określona kwota pieniężna, rzeczy
ruchome, nieruchomości, zespół rzeczy lub prawa majątkowe; może obejmować
całą rzecz albo jej część ułamkową.
Do ważności umowy darowizny wymagane jest złożenie oświadczenia woli
przez darczyńcę w formie aktu notarialnego (art. 890 § 1 zdanie pierwsze k.c.), a
niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy darowizny (art. 73 § 2 k.c.).
Od tej zasady ustawodawca wprowadził wyjątek, że umowa darowizny zawarta bez
zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało
spełnione (art. 890 § 1 zdanie drugie k.c.). W nauce prawa dyskusyjne jest
zagadnienie, czy o spełnieniu świadczenia w rozumieniu art. 890 § 1 k.c. można
mówić w przypadku zawarcia umowy darowizny wywołującej w normalnym obrocie
podwójne skutki (zobowiązujący i rozporządzający). Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 8 grudnia 1980 r., I CR 487/80 (OSNCP 1981, nr 7, poz. 137), uznał, że przez
spełnienie świadczenia należy rozumieć zarówno przypadki, w których zawarto
umowę o skutkach tylko zobowiązujących i jednocześnie lub później spełniono
świadczenie, jak też przypadki, w których zawarto umowę wywołującą podwójne
skutki, tak że rozporządzenie nastąpiło z mocy samej umowy. Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela ten pogląd. Za trafne uznać
należało także stwierdzenie Sądu Apelacyjnego, że umowa zawarta przez strony
jest ,,darowizną przedmiotów majątkowych opisanych w załączniku do umowy", co -
przy bliższej analizie treści tego załącznika, której Sąd Apelacyjny jednak nie
przeprowadził - może prowadzić do wniosku, iż przedmiotem zawartej przez strony
umowy darowizny są rzeczy oznaczone co do tożsamości. Umowa darowizny
rzeczy oznaczonych co do tożsamości, zgodnie z art. 155 § 1 k.c., wywołuje
podwójny skutek, a więc zarówno zobowiązujący, jak i rozporządzający.
Oznaczałoby to, że spełnienie przyrzeczonego świadczenia nastąpiło, a zatem
niezachowanie przez darczyńcę formy notarialnej oświadczenia woli nie zrodziło -
jak przyjął Sąd Apelacyjny - skutku w postaci nieważności umowy.
Gdyby nawet uznać, że przedmiotem darowizny były rzeczy oznaczone tylko
co do gatunku rozważenia wymagała - w zakresie szerszym niż to uczynił Sąd
Apelacyjny - kwestia, czy zostały one wydane obdarowanej Gminie. Wbrew
stanowisku przyjętemu przez Sąd Apelacyjny, o wydaniu obdarowanemu
przyrzeczonej rzeczy można mówić nie tylko wówczas, gdy doszło do fizycznego jej
transferu (art. 348 zdanie pierwsze k.c.). Z fizycznym wydaniem rzeczy ustawa,
zgodnie z art. 348 zdanie drugie k.c., zrównuje wydanie dokumentów, które
umożliwiają rozporządzenie rzeczą (np. listu przewozowego). W rozpoznawanej
sprawie przypadek ten nie występuje i nie zachodziła potrzeba rozważenia
możliwości zastosowania tego przepisu. Do ustalonego stanu faktycznego nie będą
miały zastosowania także sposoby przeniesienia posiadania rzeczy wskazane w
art. 350 k.c. oraz w art. 351 k.c. (traditio brevi manu).
Wydanie rzeczy obdarowanemu następuje także w przypadku przeniesienia
posiadania uregulowanego w art. 349 k.c. (constitutum possessorium), a zatem
wtedy, gdy dotychczasowy posiadacz samoistny rezygnuje z takiego posiadania na
rzecz innej osoby, ale chce dalej z rzeczy korzystać na podstawie innego stosunku
prawnego, albo nabywca posiadania chce, aby dotychczasowy posiadacz
wykonywał jego posiadanie jako dzierżyciel. W tym przypadku przeniesienie
posiadania samoistnego następuje w drodze porozumienia stron, bez dokonywania
zmian w stanie faktycznego władania rzeczą. Z § 3 umowy wynika, że obdarowana
Gmina ,,przekazuje nieodpłatnie w użytkowanie" darczyńcy przedmioty stanowiące
przedmiot darowizny do dnia wykreślenia darczyńcy z rejestru instytucji kultury. Z
punktu widzenia przeniesienia posiadania (wydania przedmiotu darowizny),
przewidzianego w art. 349 k.c., treść § 3 umowy darowizny nie jest więc bez
znaczenia.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39313 § 1 i art.
108 § 2 w związku z art. 39319 i 391 § 1 k.p.c.).