Wyrok z dnia 15 września 2004 r., III CK 366/03

Wysokość wynagrodzenia przewidzianego w art. 79 ust. 1 ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 80, poz. 904) ustala się według stanu z chwili zamknięcia rozprawy.

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów ZAiKS w W.
przeciwko Agencji Radiowo Telewizyjnej "F.", sp. z o.o. w K. o ochronę praw
autorskich i zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15
września 2004 r. kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Krakowie z dnia 20 grudnia 2002 r.
oddalił kasację i zasądził od strony powodowej na rzecz strony pozwanej
kwotę 1200 zł kosztów procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Uwzględniając żądanie powodowego Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
zakazania wykorzystywania w programach pozwanej Agencji Radiowo-Telewizyjnej
,,F.", spółce z o.o., Sąd pierwszej instancji - z powołaniem się na podstawę z art. 79
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 - dalej: "Pr.aut.") - ustalił wysokość
należnego wynagrodzenia na kwotę 64 249,38 zł, którą zasądził od pozwanej spółki
z odsetkami. Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana spółka w spornym okresie od dnia
1 grudnia 1997 r. do dnia 31 października 2001 r. naruszała prawa majątkowe
twórców utworów muzycznych i słowno-muzycznych, które wykorzystywała w
swojej działalności nadawczej bez zapłaty wynagrodzenia. Utwory muzyczne były
nadawane w wymiarze 55% czasu antenowego.
Powodowe Stowarzyszenie jako organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi ustaliło tabele wynagrodzeń autorskich, w których przyjęto stawkę 5%
przychodów dla wszystkich radiowych nadawców komercyjnych w programach,
których utwory chronione prawem autorskim zajmują od 40 do 60% czasu
antenowego. Wynagrodzenie takie zostało przyjęte w umowach licencyjnych
zawartych z większością nadawców niepublicznych, w tym z nadawcami
ogólnopolskimi oraz wiodącymi stacjami lokalnymi. Przez stosowne wynagrodzenie
w rozumieniu art. 79 ust. 1 Pr.aut. należy - zdaniem Sądu Okręgowego - uznać
wysokość wynagrodzenia najczęściej stosowaną w umowach zawartych z innymi
podmiotami, a nie okoliczność, czy i kiedy tabele wynagrodzeń zostały
zatwierdzone.
Uwzględniając częściowo apelację powodowego Stowarzyszenia, Sąd drugiej
instancji podwyższył zasądzone wynagrodzenie do kwoty 68 772,10 zł,
odpowiednio korygując rozstrzygnięcie o odsetkach, a poza tym oddalił apelację i w
całości apelację strony pozwanej. Sąd Apelacyjny potwierdził zasadność ustalenia
wynagrodzenia na podstawie art. 79 ust. 1 Pr.aut., który jako przepis szczególny
wyłącza stosowanie art. 3581 § 3 k.c.; zawiera on własną regulację,
uniezależniającą wysokość uzasadnionego roszczenia twórcy od zmiany siły
nabywczej pieniądza. Skoro twórcy bądź organizacji zbiorowego zarządzania, o
której mowa w art. 104 Pr.aut., służy roszczenie o zapłatę stosownego
wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia, to rolę waloryzacji spełnia wysokość
wynagrodzeń twórców danego rodzaju utworów w tej właśnie chwili. Strona
powodowa nie podnosiła, aby nastąpiła zmiana wysokości wynagrodzenia twórców
w okresie pomiędzy wyemitowaniem bezumownym utworów a datą dochodzonego
wynagrodzenia. Sąd Apelacyjny odrzucił argumentację o wzroście w tym okresie
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w przemyśle jako pozbawioną - w
świetle rozważanych przesłanek - znaczenia.
Kasację złożyło powodowe Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, zarzucając
naruszenie art. 382 oraz 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., art. 328 § 2 w
związku z art. 391 k.p.c., art. 79 ust. 1, art. 108 ust. 3, art. 109 Pr.aut. oraz art. 65 §
2 k.c. Wskazując na powyższe strona powodowa wnosiła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zakresie oddalającym jej apelację i przekazanie sprawy w uchylonym
zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie o zmianę
wyroku Sądu drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 79 ust. 1 Pr.aut., twórca może żądać od osoby, która
naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia, wydania
uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku, gdy naruszenie
jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwilą jego
dochodzenia. Twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli
działanie naruszającego było zawinione. Roszczenie o zasądzenie dwu- lub
trzykrotnego odpowiedniego wynagrodzenia stanowi alternatywę w stosunku do
roszczenia o wydanie bezprawnie uzyskanych korzyści, przy czym wskazana
wielokrotność została odniesiona do wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia.
Sąd Okręgowy za podstawę ustalenia stosownego wynagrodzenia w
rozumieniu art. 79 ust. 1 Pr.aut. przyjął wynagrodzenie ustalone w tabelach i
najczęściej stosowane w umowach zawieranych z podmiotami legalnie
korzystającymi z utworów, odrzucając dopuszczalność waloryzacji tak ustalonego
wynagrodzenia przy zastosowaniu współczynników wyliczonych przez stronę
powodową na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw w spornym okresie. Sąd Apelacyjny, aprobując to zapatrywanie,
stwierdził, że art. 79 ust. 1 Pr.aut. jako przepis szczególny wyłącza stosowanie art.
3581 § 3 k.c., a regulacja zawarta w Prawie autorskim jest analogiczna do zawartej
w art. 363 § 2 k.c., jakkolwiek roszczenie, o którym mowa, nie ma charakteru
odszkodowawczego.
Wyrażony pogląd - choć nie podważa treści zapadłego rozstrzygnięcia -
wymaga wskazania, że zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 363 § 2 k.c.
odszkodowanie ustala się według cen z daty jego ustalania. Możliwość
zastosowania cen istniejących w innej chwili stanowi wyjątek, uzasadniony
szczególnymi okolicznościami. Uwzględnienie wzrostu cen nie może - przy
zastosowaniu mechanizmu z tego przepisu - prowadzić do zwichnięcia funkcji
kompensacyjnej odszkodowania. Konstrukcja art. 79 Pr.aut., zmierzająca do
zabezpieczenia interesów twórców przy dochodzeniu roszczeń pieniężnych, została
zatem oparta na innych założeniach.
Możliwość dokonania zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia
pieniężnego przez sąd przewiduje art. 3581 k.c., jeżeli po powstaniu zobowiązania
wystąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Waloryzacja, o której mowa w
tym artykule, ma charakter indywidualny. Sąd po rozważeniu interesów stron
dokonuje, z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, czy i w jakim zakresie
należy dokonać zmiany konkretnych praw i obowiązków, a słuszny interes powoda
może i powinien być uwzględniony, lecz tylko do granic praw i obowiązków
niekolidujących z interesem strony pozwanej.
Artykuł 79 ust. 1 Pr.aut. zawiera natomiast niedoznający wyjątku nakaz
ustalenia wysokości wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia, czyli uwzględnienia
stanu rzeczy - w rozumieniu art. 316 § 1 k.p.c. - istniejącego w chwili zamknięcia
rozprawy. Określenie tego momentu może mieć istotne znaczenie zwłaszcza wtedy,
gdy w chwili orzekania istniały nowe okoliczności - w stosunku do okresu
bezprawnego korzystania z utworu lub daty, z której pochodziła podstawa ustalenia
za takie korzystanie. Przepis art. 79 ust. 1 Pr.aut. pozwala więc na aktualizację
wysokości ustalonego wynagrodzenia. Strona powodowa, wbrew obowiązkowi
wynikającemu z art. 6 k.c., nie wykazała, aby nastąpiła zmiana wysokości
wynagrodzeń twórców, a przytoczone przez nią dane nie określały wysokości
omawianego wynagrodzenia. Niewystarczające jest odwoływanie się do
dostrzeganych w doktrynie funkcjonalnych związków pomiędzy wynagrodzeniem
autorskim a wynagrodzeniem za pracę i dowodzeniem, że ,,mechanizm waloryzacji
jest przesądzony w brzmieniu tabel wynagrodzeń autorskich. Obowiązuje zatem
jako ich integralna część, jako element mechanizmu wynagrodzeń na gruncie
tabel". Istnienie takiego mechanizmu chroni twórców w normalnych warunkach
funkcjonowania gospodarki rynkowej, której nieodłącznym elementem jest ruch cen
i wynagrodzeń, będący udziałem uczestników obrotu gospodarczego i prawnego.
Może być zatem także narzędziem przystosowania stawek do zmieniającej się
sytuacji finansowej organizacji. Nie można zatem podzielić zarzutu kasacji
dotyczącego naruszenia art. 79 ust. 1 Pr.aut. przez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie.
Zarzuty kasacji dotyczące tabel wynagrodzeń (art. 108 ust. 3 Pr.aut.) i
konsekwencji wynikających z zastosowania art. 109 Pr.aut. wymagają wskazania,
że istnienie i przedłożenie tabel do zatwierdzenia nie stanowi przesłanki
dochodzenia roszczeń przewidzianych w art. 79 ust. 1 Pr.aut. Jak trafnie
podniesiono w orzecznictwie przepisy dotyczące tabel wynagrodzeń zmierzają do
zapewnienia osobom uprawnionym odpowiedniego poziomu ochrony, jednakże z
uwzględnieniem uzasadnionych interesów użytkowników, co znalazło wyraz w art.
110 Pr.aut., zawierającym kierunkową zasadę adresowaną do organizacji
zbiorowego zarządzania. Wskazuje ona obiektywne kryteria mające służyć
ustaleniu wynagrodzeń w zakresie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i
pokrewnymi. Stosowanie tabel uznanych za wygórowane może stanowić podstawę
wysunięcia zarzutu stosowania uciążliwych warunków umownych. Zatwierdzone
tabele wywierają skutek prawny w stosunku do danej organizacji. Przepis art. 109
Pr.aut. stanowi ustawowe ograniczenie zasady swobody umów ze wszystkimi
konsekwencjami stąd wynikającymi, a zatwierdzenie tabel otwiera możliwość ich
stosowania. Zakresem jego stosowania są objęte zarówno postanowienia umów
zawieranych przez te organizacje z twórcami i artystami wykonawcami.
Podstawę ustalenia przez Sądy obu instancji wysokości wynagrodzenia, o
którym mowa w art. 79 ust. 1 Pr.aut., stanowiła tabela wynagrodzeń autorskich,
której stawki były przez stronę powodową powszechnie stosowane. Odmowa
weryfikacji stosowanego sposobu obliczania wynagrodzeń autorskich ze względu
na niewykazanie uwarunkowań rynkowych uzasadniających podwyższenie tego
wynagrodzenia, nie może uzasadniać zarzutu naruszenia art. 65 § 2 k.c. Obszerne
wystąpienia stron wykraczające poza istotę, a nawet przedmiot sporu skłaniają do
odwołania się do poglądu Sądu Najwyższego zawartego w wyroku z dnia 23
listopada 1981 r., I PR 46/81 (OSNCP 1982, nr 7, poz. 105), w myśl którego sąd nie
powinien wyrażać stanowiska w sporach natury teoretycznej, jeżeli nie jest to
niezbędne do rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. (...)
Z powyższego wynika, że kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw i
podlega oddaleniu (art. 39312 k.p.c.) z zasądzeniem kosztów procesu za instancję
kasacyjną (art. 39319, 391 § 1 i art. 108 § 1 w związku z art. 98 § i 99 k.p.c.).