Wyrok z dnia 2 grudnia 2003 r., III CK 167/02

Zleceniobiorca nie może żądać od zleceniodawcy spełnienia do jego rąk
świadczenia wynikającego ze zobowiązania, które zaciągnął w imieniu
własnym w celu należytego wykonanie zlecenia (art. 742 k.c.).

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Józef Frąckowiak

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tytusa B. przeciwko Pawłowi S. i
Klaudii S. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 2 grudnia 2003 r. na
rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6
grudnia 2001 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Powód Tytus B. w pozwie skierowanym przeciwko Pawłowi S. i Klaudii S.
domagał się zasądzenia kwoty 124 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
wniesienia pozwu, z tym że zapłata całości lub części tej kwoty przez jednego z
pozwanych zwalnia w całości lub w odpowiedniej części drugiego. W uzasadnieniu
poniósł, że na podstawie umocowania udzielonego przez Piotra L.-S. w okresie od
1988 r. do 1994 r. był administratorem nieruchomości położonej w T. przy ul. W.
nr 2, a po śmierci Piotra L.-S. w 1989 r. zarządzał tą nieruchomością na podstawie
pełnomocnictwa udzielonego mu przez jego spadkobierców, tj. pozwanych. Sąd
Wojewódzki w Tarnowie wyrokiem z dnia 5 czerwca 1995 r. zasądził od niego na
rzecz Skarbu Państwa - Wojewody T. kwotę 40 192,18 zł tytułem zwrotu nakładów
poniesionych na tę nieruchomość przez zlikwidowane Wojewódzkie
Przedsiębiorstwo Handlu Wewnętrznego w T. Wyrok się uprawomocnił i przeciwko
Tytusowi B. wszczęto egzekucję, a obecna wysokość zadłużenia z tego tytułu
wynosi 124 000 zł. Zdaniem powoda, jego żądanie znajduje podstawę w przepisach
art. 742 i 405 k.c.
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2001 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił
powództwo, dokonując ustaleń zgodnych z twierdzeniami powoda co do
sprawowania przez niego zarządu nieruchomością pozwanych oraz co do faktu
zasądzenia od niego przez Sąd Okręgowy w Tarnowie kwoty 40 142,18 zł. Ponadto
ustalił, że powód w wyniku wypowiedzenia pełnomocnictwa i niepowiadomienia
Sądu o zmianie adresu, od dnia 30 września 1994 r. do chwili wydania wyroku nie
uczestniczył w postępowaniu, w którym doszło do zasądzenia powyższej kwoty.
Przeciwko powodowi prowadzona jest egzekucja z wniosku wielu wierzycieli i
dotychczas - ze względu na zasady podziału kwot uzyskanych z egzekucji
wynikające z art. 1024 i 1025 k.p.c. - nie zaksięgowano żadnych kwot na rzecz
wierzyciela Skarbu Państwa - Wojewody T.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy podniósł, że powód nie wykazał
zasadności zaciągniętych zobowiązań, a jego bezczynność w sprawie sądowej, w
której zasądzono od niego kwotę 40 092,18 zł (w szczególności niezaskarżenie
wyroku), nie pozwalają przyjąć, aby sam wyrok zasądzający stanowił wystarczającą
podstawę do przyjęcia istnienia tych zobowiązań. Stwierdził także brak przesłanek
do zastosowania art. 405 k.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 grudnia 2001 r. oddalił apelację powoda,
wskazując, że w świetle art. 742 k.c. należy odróżnić zwolnienie powoda od
zobowiązań, od zasądzenia kwoty objętej tymi zobowiązaniami. Zwolnienie powoda
nastąpiłoby wówczas, gdyby pozwani zapłacili stosowną kwotę nie powodowi, lecz
jego wierzycielom. Zapłata tej kwoty powodowi nie zwolniłaby go z zobowiązania, a
co najwyżej umożliwiłaby powodowi zaspokojenie wierzyciela, co jest wątpliwe,
skoro egzekucja tocząca się wobec powoda obejmuje także innych wierzycieli.
Powód zaskarżył ten wyrok kasacją, zarzucając naruszenie art. 742 k.c. przez
błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że obowiązek pozwanych zwolnienia
powoda z zobowiązania może być zrealizowany jedynie w drodze zapłaty
dochodzonej pozwem kwoty wierzycielowi powoda, nie zaś przez spełnienie
świadczenia do rąk powoda. W związku z tym wniósł o zmianę wyroku przez
uwzględnienie żądania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 742 k.c., dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu
zlecenie wydatki, które poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz
odsetkami ustawowymi. Powinien również zwolnić przyjmującego zlecenie od
zobowiązań, które przyjmujący zlecenie w tym celu zaciągnął w imieniu własnym.
Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do prawidłowej wykładni
wymienionego przepisu, a w szczególności wykładni sformułowania ,,zwolnić
przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu, tj. w celu
należytego wykonania zlecenia, zaciągnął w imieniu własnym".
Obowiązek zleceniodawcy zwrotu wydatków i zwolnienia z zaciągniętych
zobowiązań wynika z założenia, że skoro zleceniobiorca wykonał czynność dla
zleceniodawcy, to wykonał ją na jego rachunek (koszt). Przepis art. 742 k.c.
przewiduje zwrot wydatków koniecznych i użytecznych, a inne wydatki na
podstawie tego przepisu zwrotowi nie podlegają. Wynika to z celu, którym
zleceniobiorca powinien się kierować, tj. należytym wykonaniem zlecenia. Zwrot
wydatków zbytkownych należy się jednak, gdy zleceniodawca kazał je poczynić; tę
okoliczność w razie sporu powinien wykazać zleceniobiorca. Należy dodać, że
zwrot wydatków należy się także wtedy, gdy czynności zleceniobiorcy nie
doprowadziły do wyniku pożądanego przez zleceniodawcę. Odsetki od kwot
wydatkowanych należą się od daty ich poczynienia, są one bowiem są pożytkami
cywilnymi z pieniędzy, których zleceniobiorca nie mógłby uzyskać już od chwili
zaangażowania tych środków w cudze przedsięwzięcie.
Przepis art. 742 k.c. nie wyodrębnia, jak to wyraźnie czynił art. 508 k.z.,
obowiązku zleceniodawcy wynagrodzenia nakładów zleceniobiorcy poczynionych
przez niego przy wykonaniu zlecenia, nie zmienia to jednak stanu prawnego w tym
zakresie. Poczynienie nakładów wymaga uprzedniego wydatku, a poza tym, skoro
zgodnie z art. 753 § 2 zdanie drugie k.c. zwrot nakładów należy się prowadzącemu
cudze sprawy bez zlecenia, to tym bardziej przysługuje on prowadzącemu takie
sprawy na podstawie umowy zlecenia. W art. 742 k.c. nie ma też mowy o
odszkodowaniu za szkody doznane przez zleceniobiorcę przy wykonaniu zleconej
czynności. Szkody takie powinien jednak naprawić zleceniodawca, jeżeli pozostają
w związku przyczynowym z wykonywaniem zleconej czynności, chyba że szkoda
nastąpiłaby i bez podjęcia się zlecenia przez zleceniobiorcę albo że zleceniobiorca
za nią odpowiada z racji swej winy lub braku dostatecznych kwalifikacji do
wykonania czynności, której wykonania się podjął.
Artykuł 742 zdanie drugie k.c. nakłada na dającego zlecenie obowiązek
zwolnienia przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które zaciągnął w imieniu
własnym w celu należytego wykonania zlecenia. Obowiązek ten wynika również z
istoty umowy i z natury zleconej czynności, dokonywanej w interesie i w na
rachunek dającego zlecenie. Obowiązek zwolnienia przyjmującego zlecenie od
zobowiązań zaciągniętych przez niego w imieniu własnym, ale w celu należytego
wykonania zlecenia, może być wykonany przez spełnienie świadczenia przez
zleceniodawcę wprost do rąk wierzyciela przyjmującego zlecenie bądź przez
przejęcie długu (art. 519-525 k.c.), obciążającego przyjmującego zlecenie. Tych
obowiązków wnoszący kasację nie zakwestionował, wskazał jednak, że ich
realizacja uzależniona jest od woli zleceniodawcy. Zdaniem skarżącego, w sytuacji,
w której zleceniodawca odmawia zwolnienia przyjmującego zlecenie z
zaciągniętych zobowiązań (przez zapłatę wierzycielowi przyjmującego zlecenie lub
przez przejęcie długu) - a taki przypadek zachodzi w niniejszej sprawie - przepis
art. 742 k.c. jest podstawą do żądania przez przyjmującego zlecenie spełnienia
świadczenia z zaciągniętych zobowiązań do jego rąk.
Poglądu tego nie można podzielić. Sformułowanie ,,zwolnić przyjmującego
zlecenie od zobowiązań" nawiązuje do znanych w kodeksie cywilnym konstrukcji, tj.
umowy o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia (art.
392 k.c.), jak też umowy o przejęciu długu (art. 519 i nast. k.c.). Żadna z nich nie
opiera się na założeniu, że jej zastosowanie upoważnia dłużnika do żądania od
osoby trzeciej spełnienia świadczenia do jego rąk; dłużnik ma być jedynie zwolniony
z obowiązku świadczenia na rzecz jego wierzyciela. Taką konstrukcję zastosowano
również w art. 742 k.c., na podstawie którego przyjmujący zlecenie nie może żądać
od zleceniodawcy spełnienia świadczenia do jego rąk z zobowiązań zaciągniętych
w imieniu własnym, w celu należytego wykonania zlecenia. Przyjmującemu zlecenie
przysługuje natomiast prawo domagania się od dającego zlecenie zwolnienia od
zobowiązań (przez przejęcie długu) już od chwili ich zaciągnięcia, bez konieczności
oczekiwania na wygaśnięcie zlecenia lub na chwilę wymagalności zaciągniętych
zobowiązań. Jeżeli dający zlecenie uchyla się od spełnienia tego obowiązku, to
prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające ten obowiązek zastępuje to
oświadczenie (art. 64 k.c.). Zgodnie z art. 519 § 2 pkt 2 k.c., wymagana jest zgoda
wierzyciela, jednak odmowa udzielenia tej zgody ma tylko ten skutek, że
zleceniodawca będzie odpowiedzialny względem przyjmującego zlecenie za to, iż
wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia (art. 521 § 2 k.c.). W
ten sposób powinna nastąpić realizacja prawa przyjmującego zlecenie domagania
się od dającego zlecenie zwolnienia go od zobowiązań zgodnie z art. 742 k.c.
Z tych względów kasację oddalono (art. 39312 k.p.c.).