Wyrok z dnia 31 stycznia 2007 r., II CNP 81/06

W sprawie o zawarcie przez gminę (przedsiębiorstwo wodociągowe lub
kanalizacyjne) umowy o przejęcie sieci wodnej lub kanalizacyjnej zbudowanej
przez innego inwestora sąd ustala wysokość ekwiwalentu pieniężnego,
uwzględniając wartość urządzeń oraz nakładów koniecznych w celu
doprowadzenia jej do standardu technicznego umożliwiającego bezpieczną,
trwałą i ekonomicznie uzasadnioną eksploatację.

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Jan Górowski

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 31 stycznia 2006 r. skargi "K.T.B.S.", spółki z o.o. w K. o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z
dnia 25 kwietnia 2006 r. wydanego w sprawie z powództwa "K.T.B.S.", spółki z o.o.
w K. przeciwko Gminie Miasta K. o zapłatę,
oddalił skargę.

Uzasadnienie

Powódka "K.T.B.S.", spółka z o.o. w K. domagała się stwierdzenia
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z
dnia 25 kwietnia 2006 r., wskazując naruszenie: art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 7
czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 - dalej: "ustawa z dnia 7
czerwca 2001 r."), art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji
(Dz.U. Nr 169, poz. 1386), § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i
ich usytuowanie (Dz.U. Nr 21, poz. 111) oraz art. 16 k.p.a. Przytaczając podstawę
skargi, wskazywała ponadto jako naruszone zaskarżanym wyrokiem art. 87 ust. 1 i
art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz przepisy prawa procesowego, tj. art. 278 § 1, art. 233
§ 1 i art. 232 k.p.c. (...)
Podstawę wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 25 kwietnia 2006 r.
oddalającego apelację "K.T.B.S.", spółki z o.o. w K. stanowiły następujące
okoliczności faktyczne i oceny.
"K.T.B.S.", spółka z o.o. w K. domagała się zasądzenia od Gminy Miejskiej K.
kwoty 28 805, 68 zł z odsetkami oraz kosztów procesu, twierdząc, że jej poprzednik
prawny wybudował z własnych środków sieć wodociągową i kanalizacyjną, które
zostały przekazane Gminie. Wskazując, że Gmina miała obowiązek przejęcia tych
sieci za wynagrodzeniem, którego nie uiściła, powódka żądała na podstawie art.
471 k.c. zapłaty odszkodowania za niewykonanie zobowiązania wynikającego z art.
31 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. Wskazywała również art. 226 k.c. jako
alternatywną podstawę roszczenia o zwrot nakładów dokonanych na rzecz
stanowiącą własność pozwanej Gminy. Wzywała Gminę przed wniesieniem pozwu
do zawarcia umowy odpłatnego przejęcia sieci wartości 406 694,50 zł. Również w
tym wypadku spotkała się z odmową uzasadnianą zarzutem, że urządzenia nie
odpowiadają właściwym warunkom technicznym, określonym w odrębnych
przepisach. Gmina powoływała się przy tym na informację Miejskiego Zakładu
Wodociągów i Kanalizacji o negatywnym wyniku kontroli technicznej sieci. (...)
Sąd ustalił, że sieć wodociągową i kanalizacyjną dla osiedla mieszkaniowego
O. (ulice W. i C.) wybudowała "P.E." spółka z o.o. Według niekwestionowanych
twierdzeń, spółka inwestorska dokonała tego w okresie od dnia 14 września 1998 r.
do dnia 9 kwietnia 1999 r., a dnia 19 maja 1999 r. przelała na powódkę
wierzytelności przysługujące jej wobec Gminy, w zakresie odszkodowania z tytułu
wybudowania sieci. Po uzyskaniu wierzytelności powódka w kolejnych pismach
kierowanych do Burmistrza Miasta K. domagała się bez rezultatu przejęcia sieci.
Sąd ustalił również, że inwestor zrealizował budowę w sposób odbiegający od
projektowanego. (...)
Kanalizację sanitarną i wodociągową odebrano i podłączono do sieci
Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w dniu 7 września 1999 r. bez udziału
przedstawiciela tego Zakładu. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu
drugiej instancji jest środkiem prawnym umożliwiającym naprawienie szkody
wyrządzonej stronie postępowania zakończonego prawomocnie przez wydanie
orzeczenia niezgodnego z prawem, przy czym niezgodność ta musi być tak istotna i
wyraźna, że kwalifikuje działanie sądu jako bezprawne (arg. z art. 77 ust. 1
Konstytucji oraz art. 417 § 1 i art. 4171 § 2 k.c.). Do ustalenia szkody oraz związku
między jej powstaniem a wydanym orzeczeniem ma zastosowanie art. 361 § 1 i 2
k.c., przy czym konsekwentnie powtarzane sformułowanie ,,przez wydanie
orzeczenia" w przepisach wskazanych oraz w przepisach postępowania (art. 4244 i
4241 § 1 i k.p.c.) wskazuje na konieczność istnienia bezpośredniego związku
przyczynowego między tymi zdarzeniami. Wymaganie to podkreślają przepisy
ograniczające dopuszczalność wniesienia skargi, jeżeli istniała lub istnieje
możliwość zmiany orzeczenia; w takim wypadku skarga podlega odrzuceniu. (...)
W rozpoznawanej sprawie przedmiotem skargi jest wyrok oddalający apelację
od wyroku oddalającego powództwo ze względu na uwzględnienie zarzutów
hamujących prawo strony powodowej do natychmiastowego zawarcia umowy i
wypłacenia odpowiedniego wynagrodzenia. Nie ma podstaw do przypisywania im
charakteru trwałego (peremptoryjnego), ponieważ usterki urządzeń technicznych z
natury mogą być poprawiane, a spór w istocie dotyczy kwestii, na czyj koszt ma być
dokonane sprawdzenie, oznaczenie i udokumentowanie oraz naprawa.
Skarżąca zakwestionowała wykładnię art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 7 czerwca
2001 r. w zakresie ograniczonym do pojęcia ,,odrębnych przepisów", wyraźnie
ograniczając je do ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz
rozporządzeń, tj. do konstytucyjnego katalogu źródeł powszechnie obowiązującego
prawa Rzeczypospolitej Polskiej (art. 87 ust. 1). Skarżąca wskazała ponadto art. 92
ust. 1 i 2 Konstytucji, określający podstawę i granice przepisów zawartych w
rozporządzeniach. Ocena zasadności tej podstawy wymaga stwierdzenia, że
projektowanie i wykonanie spornej sieci podlegało przepisom ustawy z dnia 7 lipca
1994 r. - Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze zm., jedn. tekst: Dz.U. z
2006 r. Nr 156, poz. 1118 - dalej: "Pr.bud.") w brzmieniu obowiązującym w czasie
właściwym dla tych czynności. Do chwili wejścia w życie ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę - ani później - nie wydano rozporządzenia na podstawie art.
7 Prawa budowlanego, określającego warunki techniczne, jakim powinny
odpowiadać sieci wodociągowe oraz kanalizacji sanitarnej i deszczowej.
Okoliczności tej nie można pominąć przy wykładni art. 31 ust. 2. Tłumaczenie
zawartych w nim sformułowań w ten sposób, że przed wydaniem rozporządzenia, o
którym mowa art. 7 ust. 2 i 3 Pr.bud., gmina musiałaby przejmować odpłatnie
wszelkie urządzenia bez zwracania uwagi na ich stan, nie może być akceptowane,
ponieważ chodzi o urządzenia liniowe tworzące sieć, które muszą współdziałać z
pozostałymi odcinkami należącymi do przedsiębiorstwa, a ponadto nie mogą
przysparzać przedsiębiorstwu strat, które musieliby pokrywać pozostali odbiorcy
usług tego przedsiębiorstwa. Konstytucyjnie chroniona samodzielność finansowa
gmin wyklucza również wykładnię art. 31 ust. 1 jako źródła obowiązku
przejmowania przez nie urządzeń wymagających zamknięcia lub przebudowy.
Ze względu na ochronę interesu podmiotów przejmujących zastrzeżono w
przepisie nakładającym obowiązek zawarcia umowy przejęcia urządzeń
dopuszczalność podniesienia zarzutu niezgodności urządzeń z warunkami
technicznymi (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK
404/03, "Monitor Prawniczy" 2005, nr 13, s. 654 i z dnia 2 lipca 2004 r., II CK
420/03, "Monitor Prawniczy" 2005, nr 14, s. 709).
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę nie reguluje projektowania i
budowy ani technicznych aspektów utrzymywania urządzeń, zrozumiałe staje się
więc odesłanie do warunków technicznych zawartych w odrębnych przepisach.
Zasadnicze znaczenie mają tu przepisy Prawa budowlanego, gdyż w tym Prawie
znajdują się unormowania dotyczące działalności budowlanej, a wśród nich art. 5,
stanowiący, że obiekt budowlany należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres
użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym
techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Wynika
stąd, że w razie istnienia przepisów, w tym przepisów tzw. techniczno-budowlanych,
zawartych w akcie normatywnym - rozporządzeniu, najpierw mają być
uwzględniane wynikające z nich nakazy i zakazy, a w uzupełnieniu lub braku
przepisów szczegółowych należy stosować zasady wiedzy technicznej. Można
dodać, że te nakazy i zakazy są niejednokrotnie formułowane w formie ,,przepisów" i
w taki sposób nazywane, a zawarte w zbiorach określanych mianem wytycznych,
instrukcji, wskazań itp. Zasady te nie są przepisami aktu normatywnego, lecz
uzyskują walor prawny ze względu na wskazany art. 7 Pr.bud., nakazujący ich
stosowanie. Podobnie postanowienia Polskich Norm, ze względu na dobrowolność
stosowania, wiążą wewnątrz jednostki, która je przyjęła, a na zewnątrz w ramach
stosunku obligacyjnego, nie można jednak odmówić im znaczenia ze względu na
kumulację wiedzy i doświadczenia technicznego. W taki sposób ich znaczenie
ocenił Sąd Okręgowy, nie naruszając art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 2002 r.
o normalizacji.
Można zgodzić się z zarzutem skargi, że błędne było odwołanie się w
uzasadnieniu wyroku do rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i
ich usytuowanie (Dz.U. z 1997 r. Nr 21 poz. 111), dotyczącego innego rodzaju
obiektów niż rurociągi do przepływania wody i ścieków komunalnych, jest to jednak
wątek uboczny uzasadnienia, niepodważający wykładni art. 31 ust. 2, a powołanie
tego rozporządzenia prowadziło również do wykazania znaczenia Polskich Norm.
Zarzut naruszenia art. 16 § 1 k.p.a. jest oczywiście bezzasadny. Ostateczna
decyzja - pozwolenie na budowę - korzysta z domniemania mocy obowiązującej i
zgodności z prawem. Postępowanie w rozpoznawanej sprawie nie zmierzało do jej
uchylenia lub orzeczenia o nielegalności wykonania, tj. prowadzenia budowy.
Wskazany przepis nie wyłącza wykazywania ewentualnych błędów projektu ani
oceny zgodności wykonania z projektem i kompletności dokumentacji.
Odnośnie do sieci podlegających przejęciu przez Gminę Miasto K. lub
przedsiębiorstwo zajmujące się dostarczaniem wody i odprowadzaniem ścieków,
brak rozporządzenia określającego warunki techniczne budowy i utrzymywania sieci
usprawiedliwiał w pełni powołanie przez Sąd dowodu z opinii znawcy zagadnień
budowlanych (art. 278 § 1 k.p.c.). Wadliwe - w świetle art. 236 k.p.c. -
sformułowanie postanowienia o przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego nie
doprowadziły jednak do złożenia opinii o wykładni i stosowaniu prawa. Dowód z tej
opinii okazał się wystarczający do ustalenia okoliczności faktycznych
wymagających wiadomości specjalnych. (...)
Wobec braku wniosków dowodowych pozwalających ustalić odmienny stan
faktyczny w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (arg. z art. 3, 217 § 1 i
art. 381 k.p.c.), Sąd odwoławczy uprawniony był do oddalenia apelacji powodowej
spółki ze względu na obalenie domniemania braku należytej staranności (winy) za
niewykonanie zobowiązania odpłatnego przejęcia urządzeń (art. 472 k.c.).
Dotychczasowe próby powodowej spółki przekazania Gminie działających
urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych nie przyniosły zadowalającego
rezultatu, należy jednak zauważyć, że spółka dotychczas nie podjęła bezpośrednich
działań pozwalających na zobowiązanie Gminy w wyroku do zawarcia umowy
przenoszącej własność urządzeń i określenie wysokości równoważnego
świadczenia pieniężnego (art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1 k.p.c.).
Doprowadzenie do przejścia własności urządzeń niestanowiących już, w wyniku
połączenia z siecią przedsiębiorstwa, części składowych nieruchomości, w braku
zgody przejemcy może być zrealizowane w drodze orzeczenia sądu (uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 1967 r., mająca moc
zasady prawnej, III CZP 32/66, OSNCP 1968, nr 12, poz. 199). W takiej sprawie
sąd ustala, czy stan sieci wyłącza możliwość zobowiązania strony pozwanej do
przejęcia urządzeń; jeżeli sieć nie wymaga rozbiórki, co jest zapewne regułą, sąd -
zobowiązując do złożenia oświadczenia woli - określa również wysokość
ekwiwalentu pieniężnego, którego wysokość ustala uwzględniając wartość i
urządzeń oraz nakładów koniecznych dla doprowadzenia jej do standardu
technicznego odpowiadającego wymogom ekonomicznie uzasadnionej, bezpiecznej
i trwałej eksploatacji.
W rozpoznawanej sprawie okoliczność ta miała wpływ na treść
rozstrzygnięcia, ponieważ Gmina nie kwestionuje obowiązku zawarcia umowy o
przejęcie sieci, lecz - jak stwierdzono - podniosła skonkretyzowane zarzuty natury
technicznej. Ustalenie, że usterki istnieją, doprowadziło do obalenia przesłanki winy
strony zobowiązanej do zawarcia umowy i pozwoliło oddalić powództwo, natomiast
ewentualne postępowanie w sprawie o złożenie oświadczenie woli dotyczące
przejęcia własności i zobowiązania do zapłaty odpowiedniej kwoty powinno
doprowadzić do wyjaśnienia, w jakim zakresie sieć wymaga naprawy lub
uzupełnienia ze skutkami w zakresie wysokości ekwiwalentu. Rozpoznanie skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem wskazanego w niej wyroku nie potwierdziło
zatem twierdzeń strony skarżącej o poniesieniu szkody, co wyklucza uwzględnienie
skargi, dla której usprawiedliwieniem może być tylko dążenie do naprawienia
szkody już poniesionej, a niedającej się uniknąć w drodze przysługujących środków
prawnych.
Żądanie złożenia przez stronę pozwaną oświadczeń woli niezbędnych do
zawarcia umowy nie jest tożsame z roszczeniem o zapłatę odszkodowania i mimo
tego samego stanu faktycznego leżącego u podstaw sporów nie jest objęte powagą
rzeczy osądzonej w sprawie, w której została wniesiona skarga na niezgodność z
prawem wyroku Sądu Okręgowego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411 § 1 k.p.c. oddalił
skargę.