Wyrok z dnia 9 sierpnia 2001 r., II CKN 458/99

Zakład ubezpieczeń był zobowiązany do wypłaty odszkodowania za
szkodę na osobie - mimo nieustalenia sprawcy szkody, który wszedł w
posiadanie pojazdu w wyniku kradzieży - jeżeli ustalone zostały dane użytego
przez niego pojazdu (§ 10 ust. 1 i 3 oraz ust. 6 i § 33 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków
obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych
pojazdów, Dz.U. Nr 96, poz. 475 ze zm.).

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący), Sędzia SN Bronisław Czech,
Sędzia SN Maria Grzelka (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Arkadiusza L. przeciwko Towarzystwu
Ubezpieczonemu ,,Samopomoc" S.A. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 9 sierpnia 2001 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 lutego 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 29
września 1998 r. i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach procesowych za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi, mocą którego oddalone zostało żądanie
powoda domagającego się odszkodowania, zadośćuczynienia i renty w związku z
wypadkiem komunikacyjnym, któremu powód uległ w dniu 4 października 1997 r.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym nie
przysługuje odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń, mającego z posiadaczem
pojazdu mechanicznego umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, jeżeli
szkodę wyrządził niezidentyfikowany sprawca kradzieży pojazdu. Powołując się na,
wyrażone wcześniej przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, stanowisko odnośnie do braku
odpowiedzialności ubezpieczyciela w takiej sytuacji, Sąd ten uznał, że przyjęcie
odmiennej wykładni przepisów § 10 ust. 3 w związku z § 33 pkt 2 i § 34 ust. 1
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych
warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów
(Dz.U. Nr 96, poz. 475 - dalej "o.w.o.u.o.c.") skutkowałoby niemożnością
zrealizowania przez zakład ubezpieczeń jego roszczeń regresowych do sprawcy
wypadku, który wszedł w posiadanie pojazdu w drodze przestępstwa.
W kasacji powód zarzucił temu wyrokowi naruszenie prawa materialnego -
przepisów art. 805 § 1 k.c. w związku z § 10 ust. 1 i 3 o.w.o.u.o.c. przez ich
niezastosowanie w postaci uznania powództwa za zasadne, oraz § 33 pkt 2 i § 34
ust. 1 o.w.o.u.o.c. przez błędną wykładnię i zastosowanie. Skarżący wnosił o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łodzi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
W okolicznościach sprawy uzasadnienie znajduje zarzut naruszenia art. 805 §
1 k.c., przewidującego obowiązek ubezpieczyciela spełnienia określonego
świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie ubezpieczenia wypadku, i
wraz z art. 471 k.c. stanowiącego podstawą rozstrzygania m.in. o żądaniach
poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym. (...)
W sprawie jest bezsporne, że powód uległ takiemu wypadkowi, którego
sprawcą był niezydentifikowany kierowca skradzionego pojazdu mechanicznego.
Dane dotyczące pojazdu zostały ustalone. Jego właściciel zawarł z pozwanym
umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, której treść określały przepisy
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych
warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych.
Z § 10 ust. 1 i 3 oraz ust. 6 i z § 33 pkt 2 o.w.o.u.o.c. wynika, że
ubezpieczeniem objęta była odpowiedzialność cywilna każdej osoby, kierującej
pojazdem mechanicznym w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, także więc
osoby, która weszła w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa -
również niezidentyfikowanej.
Inaczej więc niż pod rządami rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18
grudnia 1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 89, poz. 527 ze zm.), ubezpieczeniem objęta
została nie tylko odpowiedzialność samego ubezpieczonego oraz kierowcy,
któremu ubezpieczony oddał pojazd w posiadanie zależne, ale także
odpowiedzialność każdej innej osoby, która kierowała pojazdem bez względu na to,
w jaki sposób (legalny czy nielegalny) weszła w posiadanie pojazdu i bez względu
na to, czy osoba ta została ustalona, czy też nie. Z punktu widzenia
poszkodowanego - a właśnie ochronę jego interesu miał na względzie § 10 ust. 3
o.w.o.u.o.c. - różnica w stosunku do sytuacji, w której sprawca wypadku został
ustalony, dotyczyła tylko podmiotu, od którego mógł on domagać się
odszkodowania. Gdy sprawca szkody na osobie nie został zidentyfikowany,
odszkodowanie z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej było wypłacane nie
przez zakład ubezpieczeń, lecz przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Przyjmując zatem jako zasadę wypłatę odszkodowania z ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej przez zakład ubezpieczeń, tylko wyjątkowo
obowiązkiem tym obciążano Fundusz, tylko wtedy, gdy - w razie szkody na osobie
- sprawca nie został zidentyfikowany. W tym zakresie wątpliwości co do wykładni §
10 ust. 6 o.w.o.u.o.c. usuwał § 34 ust. 1 rozporządzenia, wskazujący, że przez
niezidentyfikowanie sprawcy szkody na osobie należy rozumieć niemożność
ustalenia tożsamości kierowcy ani danych dotyczących pojazdu. Użycie spójnika
,,ani" nie pozostawiało wątpliwości, że obowiązek wypłacania odszkodowań przez
ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny obejmował sytuację, w których przesłanki
przewidziane w § 34 ust. 1 o.w.o.u.o.c. występowały łącznie, nie alternatywnie. (...)
Przepisy cytowanego rozporządzenia z 1992 r. nie uzależniały obowiązku
wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń od tego, czy zakład ten będzie
miał możliwość wystąpienia z roszczeniami regresowymi przeciwko sprawcy.
Zależność ta nie wynikała z § 33 pkt 2 o.w.o.u.o.c., który przewidywał, że jeżeli
kierujący został ustalony i okazało się, że wszedł w posiadanie pojazdu wskutek
popełnienia przestępstwa, to ubezpieczycielowi przysługiwało do niego roszczenie
o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej. Z przepisu tego wynikał wniosek, że jeżeli kierowca pojazdu nie został
ustalony, to uprawnienie ubezpieczyciela do żądania zwrotu wypłaconego
odszkodowania stawało się bezprzedmiotowe. (...)
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy uznał, że powód w kasacji
zasadnie zakwestionował stanowisko Sądu Apelacyjnego odnośnie do niemożności
domagania się przez powoda odszkodowania na podstawie art. 805 § 1 k.c. w
związku z art. 471 k.c. za szkodę na osobie od pozwanego zakładu ubezpieczeń. W
rzeczywistości bowiem, w świetle przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z
dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody
powstałe w związku z ruchem tych pojazdów zakład ubezpieczeń zobowiązany był
do wypłaty odszkodowania za szkodę na osobie, jeżeli sprawca szkody, który
wszedł w posiadanie pojazdu w wyniku kradzieży, nie został ustalony, ale zostały
ustalone dane pojazdu użytego przez sprawcę.
Z tych względów, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39313 § 1 k.p.c.).