Wyrok z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 25/00

W wyniku wypełnienia weksla in blanco częściowo niezgodnie z
porozumieniem na niekorzyść osoby na nim podpisanej, osoba ta może stać
się zobowiązana wekslowo w granicach, w których tekst weksla odpowiada
porozumieniu (deklaracji wekslowej).

Przewodniczący: Sędzia SN Marian Kocon
Sędziowie SN: Krzysztof Kołakowski, Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2001 r. na rozprawie
sprawy z powództwa BIG Banku G., Spółki Akcyjnej w W. przeciwko Grzegorzowi J.
o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 19 października 1999 r.,
oddalił kasację i zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej 12 003 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Dnia 14 stycznia 1993 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wydał wobec pozwanego
Grzegorza J. nakaz zapłaty. Zgodnie z tym nakazem, pozwany miał uiścić
Ł. Bankowi Rozwoju, Spółce Akcyjnej w Ł., poprzednikowi prawnemu strony
powodowej, kwotę 1 977 716, 73 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 22 grudnia
1992 r. i prowizją komisową w wysokości 3 296,19 zł oraz innymi jeszcze
należnościami ubocznymi (kwoty te oraz wszystkie inne kwoty wymienione niżej
uwzględniają denominację złotego, dokonaną ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o
denominacji złotego, Dz.U. Nr 84, poz. 386 ze zm.). Podstawę nakazu zapłaty
stanowił weksel własny na sumę 1 977 716,73 zł, wystawiony przez pozwanego dla
Ł. Banku Rozwoju jako remitenta. Do pozwu była też dołączona deklaracja
wekslowa, podpisana przez pozwanego, oraz kierowane do niego wezwania do
wykupu weksla.
Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 23 lutego 1999 r., wydanym po
rozpoznaniu zarzutów pozwanego od nakazu zapłaty, uchylił ten nakaz oraz
zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 1 954 097,49 zł z
odsetkami od dnia 1 stycznia 1993 r. do dnia zapłaty, umorzył postępowanie co do
kwoty 23 619, 24 zł, a w pozostałym zakresie, tj. co do kwoty 3 296,19 zł żądanych
tytułem prowizji komisowej oraz co do odsetek za okres poprzedzający 1 stycznia
1993 r., powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń.
W dniu 15 stycznia 1992 r. pozwany zawarł z Ł. Bankiem Rozwoju umowę o
kredyt inwestycyjny w wysokości 1 200 000 zł. Zgodnie z tą umową, kredyt podlegał
jednorazowej spłacie do dnia 31 grudnia 1992 r. Oprócz tego, strony zastrzegły
możliwość wypowiedzenia umowy przez każdą z nich na określonych bliżej
zasadach. Zabezpieczenie kredytu stanowił, między innymi, weksel in blanco
podpisany przez pozwanego w charakterze wystawcy. Pozwany wręczył go wraz
z deklaracją wekslową Ł. Bankowi Rozwoju w dniu 15 stycznia 1992 r. W deklaracji
pozwany upoważnił Bank do wypełnienia blankietu weksla w każdym czasie na
sumę odpowiadającą jego zadłużeniu w Banku z tytułu kredytu łącznie z prowizją,
odsetkami i kosztami oraz do opatrzenia go datą płatności, według swego uznania.
Deklaracja zawierała ponadto zastrzeżenie, zgodnie z którym Bank powinien
powiadomić pozwanego o wypełnieniu weksla in blanco listem poleconym
wysłanym co najmniej na siedem dni przed terminem płatności weksla.
Dnia 20 listopada 1992 r. Bank złożył oświadczenie o wypowiedzeniu
pozwanemu umowy kredytowej. Z oświadczeniem tym było połączone wezwanie
pozwanego do spłaty kredytu wraz z odsetkami do dnia 27 listopada 1992 r. Dnia
10 grudnia 1992 r. Bank wypełnił weksel in blanco na kwotę 1 977 716,73 zł, a jako
termin jej płatności wpisał datę "21 grudnia 1992 r.". Jednocześnie z wypełnieniem
weksla in blanco Bank wezwał pisemnie pozwanego do zapłaty sumy wekslowej w
dniu 21 grudnia 1992 r. Zadłużenie pozwanego z tytułu kredytu wraz z należnymi od
niego odsetkami wynosiło dnia 9 grudnia 1992 r. kwotę 1 954 097,49 zł, a w dniu 21
grudnia 1992 r. - kwotę 1 984 570,53 zł, jednakże od pozwanego w dniu 21 grudnia
1992 r. nie można było żądać zwrotu kredytu, gdyż złożone przez Bank dnia 20
listopada 1992 r. oświadczenie o wypowiedzeniu pozwanemu umowy kredytowej
okazało się bezskuteczne.
W ocenie Sądu Okręgowego, ze względu na niewymagalność w dniu 21
grudnia 1992 r. zobowiązania pozwanego do zwrotu kredytu, nie powstało
zobowiązanie wekslowe pozwanego płatne w tym dniu, z mocy bowiem deklaracji
wekslowej Bank był upoważniony do wpisania w wekslu in blanco sumy wymagalnej
od pozwanego tytułem spłaty kredytu. Wypełnienie przez Bank otrzymanego weksla
in blanco niezgodnie z tym upoważnieniem nie było zatem w stanie spowodować
odpowiedzialności wekslowej pozwanego o treści określonej w wypełnionym
dokumencie. W konsekwencji, załączony do pozwu weksel nie dawał - zdaniem
Sądu Okręgowego - oparcia dla uwzględnienia powództwa. Mimo to jednak
powództwo należało ostatecznie uwzględnić, co uzasadniał stosunek prawny
będący podstawą wręczenia weksla in blanco, tj. stosunek wynikający z umowy
kredytowej. Jeżeli bowiem nakaz zapłaty wydano na podstawie weksla
gwarancyjnego, strony mogą w postępowaniu nakazowym - zgodnie z
orzecznictwem Sądu Najwyższego - powoływać się w granicach nakazu na
podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku podstawowego.
Jest zaś bezsporne, że pozwany nie spłacił kredytu zaciągniętego w dniu 15
stycznia 1992 r., choć termin jego spłaty upłynął dnia 31 grudnia 1992 r.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyły obie strony; pozwany - tylko w części
zasądzającej kwotę 1 954 097,49 zł odsetkami i orzekającej o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 19 października 1999 r. odrzucił apelację
strony powodowej, zaś apelację pozwanego oddalił.
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że zasądzona suma
należy się stronie powodowej od pozwanego na podstawie stosunku wynikającego
z umowy o kredyt inwestycyjny. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jeżeli w fazie
postępowania nakazowego wywołanej wniesieniem zarzutów okaże się, że
zasądzona suma wekslowa należy się na podstawie stosunku stanowiącego
przyczynę wystawienia weksla, nakaz nie może zostać uchylony, choćby
zobowiązanie do zapłaty weksla nie powstało. Utrzymaniu w takim wypadku
w mocy nakazu zapłaty nie sprzeciwia się art. 321 § 1 k.p.c., który zakazuje
wyrokowania co do przedmiotu nie objętego żądaniem i zasądzania ponad żądanie.
Po wniesieniu bowiem zarzutów od nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla
gwarancyjnego spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się -
wedle orzecznictwa Sądu Najwyższego - na płaszczyznę stosunku prawa
cywilnego. (...)
Sąd Apelacyjny uznał również za pozbawiony znaczenia zgłoszony przez
pozwanego już po zapadnięciu wyroku Sądu Okręgowego zarzut przedawnienia
roszczenia przysługującego stronie powodowej na podstawie umowy o kredyt.
W skardze kasacyjnej pozwany podniósł, nawiązując do zarzutów
podniesionych w toku postępowania drugoinstancyjnego, że wyrok Sądu
Apelacyjnego został wydany z naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c. (przez uwzględnienie
roszczenia strony powodowej wynikającego z umowy kredytowej, choć strona ta
dochodziła wyłącznie należności wynikającej z weksla gwarancyjnego), art. 496
k.p.c. (przez zaakceptowanie wyroku Sądu Okręgowego, choć nie mieści się on w
katalogu możliwych rozstrzygnięć przewidzianych w tym przepisie), art. 378 § 2 w
związku z art. 379 pkt 5 i art. 321 § 1 k.p.c. (przez nieuwzględnienie nieważności
postępowania wynikającej z zasądzenia przez Sąd Okręgowy roszczenia nie
objętego żądaniem), art. 118 w związku z art. 117 k.c. (przez ich niezastosowanie,
mimo podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia strony
powodowej ze stosunku podstawowego, tj. wynikającego z umowy kredytowej) oraz
art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4
listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) w związku z art. 32 i 45
Konstytucji (przez naruszenie zasady równości stron wskutek uniemożliwienia
pozwanemu zgłaszania zarzutów w odniesieniu do stosunku kredytowego,
przyjętego przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny za podstawę rozstrzygnięcia).
Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z
dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy
o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.
Nr 48, poz. 554) na zasadach obowiązujących przed dniem 1 lipca 2000 r., zważył,
co następuje:
Weksle wykorzystywane są, między innymi, dla zabezpieczenia wierzytelności
oraz ewentualnych roszczeń o naprawienie szkody lub roszczeń o zwrot
udzielonego kredytu. Najczęściej osoba, której udzielane jest zabezpieczenie,
otrzymuje weksel in blanco (art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo
wekslowe, Dz.U. Nr 37, poz. 282 - dalej "Pr.weksl."), z upoważnieniem do jego
wypełnienia przez wpisanie w nim kwoty, na którą opiewa zabezpieczona
wierzytelność, jako sumy wekslowej, i dnia wymagalności zabezpieczonej
wierzytelności, jako terminu płatności weksla, oraz innych postanowień,
niezbędnych w myśl art. 1 lub 101 Pr.weksl. Upoważnienie to stanowi element
porozumienia osoby wręczającej weksel in blanco i jego odbiorcy. Jeżeli
oświadczenie osoby wręczającej weksel in blanco ma formę pisemną, wspomniane
porozumienie nazywane jest zwyczajowo deklaracją wekslową.
W następstwie wypełnienia weksla in blanco zgodnie z porozumieniem co do
jego uzupełnienia powstaje zobowiązanie wekslowe osoby podpisanej na wekslu
in blanco (wręczającej ten weksel) o treści określonej w tekście powstałym na
skutek wypełnienia. Odbiorca weksla in blanco uzyskuje zatem z mocy
porozumienia co do jego uzupełnienia uprawnienie do spowodowania powstania -
przez swe, podejmowane we własnym imieniu działanie - zobowiązania
wekslowego osoby, która złożyła podpis na wekslu in blanco. Działanie to ma
charakter jednostronnej czynności prawnej. Wynikająca z porozumienia osoby
wręczającej weksel in blanco i jego odbiorcy ścisła więź pomiędzy zobowiązaniem
wekslowym a zobowiązaniem, z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu
wierzytelność, przejawia się w tym, że wierzyciel nie może z mocy weksla uzyskać
w zasadzie więcej praw niż przysługuje mu w ramach stosunku, z którego wynika
podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność, a spełnienie jednego z tych zobowiązań
powoduje wygaśnięcie także drugiego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., mająca moc zasady prawnej, III CZP 19/66,
OSNCP 1968, nr 5, poz. 79, uchwała połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973,
nr 5, poz. 72, pkt III.1.c uzasadnienia, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14
marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, z dnia 5 lutego 1998 r., III
CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141, z dnia 21 października 1998 r., II CKN
10/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 93 i z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN 215/98, OSNC
2000, nr 7-8, poz. 128).
Nie budzi wątpliwości, że wypełnienie weksla in blanco zgodnie
z porozumieniem co do jego uzupełnienia nie stanowi przesłanki formalnej. Weksel
in blanco wypełniony niezgodnie z porozumieniem, ale w sposób odpowiadający
wymaganiom co do formy przewidzianym w art. 1 lub 101 Pr.weksl., musi być
zatem uważany za weksel trasowany lub weksel własny w rozumieniu
wymienionych przepisów. Uzupełnienie weksla in blanco zgodnie z otrzymanym
upoważnieniem warunkuje jedynie odpowiedzialność wekslową osoby na nim
podpisanej.
Kwestia sposobu tego uwarunkowania jest bardziej złożona. Uznając
upoważnienie do uzupełnienia weksla in blanco za prawo kształtujące, należy
konsekwentnie przyjąć, że w razie niezgodnego z porozumieniem wypełnienia
weksla in blanco na niekorzyść dłużnika wekslowego (osoby, która wręczyła weksel
in blanco) nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu.
Osoba, która wręczyła weksel in blanco, może zarzucać jego odbiorcy niepowstanie
zobowiązania o treści wyrażonej w wekslu, z powodu jego wypełnienia niezgodnie z
porozumieniem, bez żadnych ograniczeń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17
czerwca 1999 r., I CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27). Należy podkreślić, że nie
chodzi tu o zarzut w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. o uprawnienie do odmowy
spełnienia żądanego świadczenia, mimo powstania zobowiązania uzasadniającego
to świadczenie, lecz o zarzut w szerokim tego słowa znaczeniu, tj. o powołanie się -
jak wyżej zaznaczono - jedynie na fakt niepowstania zobowiązania o treści
wyrażonej w wekslu. W obowiązującym prawie polskim trudno znaleźć podstawy
dla przyznania w rozpatrywanej sytuacji osobie, która wręczyła weksel in blanco,
zarzutu w ścisłym tego słowa znaczeniu. Nie ma także potrzeby konstruowania
takiego zarzutu, nawet dla objaśnienia przewidzianej w art. 10 Pr.weksl. ochrony
osób trzecich. Jak trafnie wyjaśniono w literaturze przedmiotu, w wypadku
ziszczenia się przewidzianych w powołanym przepisie przesłanek ochrony osób
trzecich, osoby te nabywają z mocy tego przepisu, wobec tego, kto podpisał się na
wekslu in blanco, wierzytelność o treści wyrażonej w wekslu, mimo że wierzytelność
o takiej treści nie powstała na rzecz odbiorcy weksla in blanco. Gdy zatem nie
zachodzą przesłanki przewidziane w art. 10 Pr.weksl., osoba, która wręczyła weksel
in blanco, może powoływać się na niepowstanie jej zobowiązania o treści wyrażonej
w wekslu także względem osób trzecich.
Wyłania się jednak dalsze istotne pytanie, czy niepowstanie zobowiązania
o treści wyrażonej w wekslu, z powodu jego wypełnienia niezgodnie
z porozumieniem, oznacza, że w następstwie takiego wypełnienia osoba, która
wręczyła weksel in blanco, nie staje się w ogóle zobowiązana wekslowo.
W niektórych wypadkach będzie tak niewątpliwie, np. w razie uzupełnienia weksla
in blanco nie przez osobę upoważnioną lub w wypadku uzupełnienia weksla
in blanco otrzymanego przez odbiorcę dla zabezpieczenia określonej wierzytelności
już po jej wygaśnięciu wskutek spełnienia świadczenia (zob. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 9 marca 1929 r., I.C. 222/29, OSP 1930, poz. 26 lub z dnia 8
marca 1932 r., III.1.R. 11/32, OSP 1932, poz. 291). Niekiedy jednak uzupełnienie
jest jedynie częściowo niezgodne z porozumieniem, np. wpisana została wyższa
kwota od sumy wierzytelności, dla której zabezpieczenia został wręczony weksel
in blanco, albo - jak w niniejszej sprawie - jako termin płatności weksla została
podana data wcześniejsza od daty uzgodnionej. Czy także wówczas nie powstaje w
ogóle zobowiązanie wekslowe osoby, która złożyła podpis na wekslu in blanco, czy
też osoba ta staje się wówczas zobowiązana wekslowo w granicach porozumienia.
Czy zatem, nawiązując do wspomnianych przykładów, osoba podpisana na wekslu
jako dłużnik jest zobowiązana wekslowo do zapłaty sumy odpowiadającej
rozmiarowi podlegającej zabezpieczeniu wierzytelności w uzgodnionym
w porozumieniu co do uzupełnienia weksla terminie.
Na tle art. 2 ust. 5 zdanie pierwsze rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1924 r. o prawie wekslowym (Dz.U. Nr 100,
poz. 926), stanowiącego, że ten kto umieścił podpis na dokumencie, który nie
zawierał wszystkich cech weksla trasowanego, odpowiada wekslowo, chyba że
udowodni, że dokument później wypełniono niezgodnie z jego wolą (analogiczne
postanowienie co weksla własnego zawierał art. 100 ust. 5), kwestia była sporna.
W jednym z komentarzy wyrażono pogląd, powołując się na brzmienie
przytoczonego przepisu, że osoba, która się podpisała, po przeprowadzeniu
dowodu, iż wypełnienie weksla in blanco nastąpiło niezgodnie z porozumieniem, nie
odpowiada wekslowo wobec odbiorcy weksla (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 16 grudnia 1935 r., C.III. 1051/34, Zb.Urz. 1936, nr 7-8, poz. 289). Zdaniem
natomiast innego komentatora, przytoczony przepis nie sprzeciwiał się,
w wypadkach wypełnienia weksla na wyższą sumę lub z inną datą płatności,
przyjęciu odpowiedzialności wekslowej osoby podpisanej do wysokości sumy
uzgodnionej w porozumieniu co do uzupełnienia lub w terminie w tym porozumieniu
określonym.
To drugie stanowisko zyskało szerszą akceptację. W piśmiennictwie na jego
uzasadnienie przytaczano następujące argumenty. Twierdzono, że należy utrzymać
zobowiązanie wekslowe osoby podpisanej w granicach porozumienia co do
uzupełnienia, gdyż porozumienie to stanowi podstawę zobowiązania z weksla
in blanco (pacta sunt servanda). Za utrzymaniem zobowiązania osoby podpisanej w
tych granicach przemawia także analogia z art. 69 prawa wekslowego z 1924 r.,
normującego skutki sfałszowania weksla (co do istoty zbieżnego z aktualnie
obowiązującym art. 69 Pr.weksl.); zgodnie z nim, osoba, która podpisała weksel
przed sfałszowaniem, odpowiada nadal według pierwotnego tekstu, choć nie
znajduje on już wyrazu w wekslu. Odmienne stanowisko znacznie ograniczałoby
praktyczne znaczenie weksla in blanco, często bowiem wysokość sumy, na którą
weksel in blanco powinien być wypełniony, lub termin jej wymagalności, zostają
ustalone dopiero w toku sporu po wypełnieniu tego weksla. Również Sąd
Najwyższy w orzeczeniu z dnia 12 listopada 1931 r., III.1.Rw. 2354/31 (OSP 1932,
poz. 150), opowiedział się za tym stanowiskiem, eksponując pierwszy
z przytoczonych argumentów.
Na tle art. 10 Pr.weksl., nie zawierającego odpowiednika art. 2 ust. 5 zdanie
pierwsze (i art. 100 ust. 5 zdanie pierwsze) Prawa wekslowego z 1924 r., drugie
stanowisko ma jeszcze silniejsze uzasadnienie niż w czasie obowiązywania Prawa
wekslowego z 1924 r., i w piśmiennictwie, rozpatrującym poruszany problem w
świetle art. 10 Pr.weksl., stanowisko to słusznie dominuje. Należy zaznaczyć, że
takie stanowisko reprezentowane jest także w orzecznictwie i piśmiennictwie innych
państw, będących, tak jak Polska, stronami Konwencji w sprawie jednolitej ustawy
o wekslach trasowanych i własnych, podpisanej w Genewie w dniu 7 czerwca
1930 r. (Dz.U. R.P. z 1937 r. Nr 26, poz. 175).
Poczynione wyżej uwagi w zestawieniu z dokonanymi w sprawie ustaleniami
faktycznymi prowadzą do wniosku, że pozwany na podstawie wypełnionego weksla
mógł być zobowiązany do zapłaty w dniu 1 stycznia 1993 r. kwoty wymagalnej od
niego w tym właśnie dniu z tytułu zwrotu kredytu . Na podstawie tego weksla mógł
być więc wydany nakaz zapłaty wymienionej kwoty z odsetkami ustawowymi od
dnia 1 stycznia 1993 r. Nakaz tej treści mógł zapaść oczywiście dopiero po dniu
1 stycznia 1993 r. (por. art. 316 § 1 k.p.c.) i tak się stało. Choć bowiem pozew o
wydanie nakazu wpłynął do Sądu już dnia 23 grudnia 1992 r., to nakaz zapłaty
wobec pozwanego został wydany dnia 14 stycznia 1993 r. Strona powodowa w toku
rozpoznawania zarzutów ograniczyła powództwo w zakresie należności głównej do
kwoty 1 954 097,49 zł, odpowiadającej wymagalnemu zadłużeniu pozwanego z
tytułu zwrotu kredytu w dniu 1 stycznia 1993 r. Po rozpoznania zarzutów
pozwanego Sąd Okręgowy powinien zatem uchylić nakaz zapłaty wydany wobec
pozwanego tylko w zakresie sumy, o którą powództwo zostało ograniczonego, oraz
w zakresie orzeczenia o odsetkach ustawowych od pozostałej objętej nakazem
sumy za okres do 1 stycznia 1993 r. Poza tym - inaczej niż przyjęły Sądy obu
instancji - powołany w pozwie weksel uzasadniał utrzymanie nakazu w mocy
wobec pozwanego, jako wystawy tego weksla, tj. wekslowego dłużnika głównego
(art. 104 w związku z art. 28 ust. 2 Pr.weksl.).
Niezależnie od tego należy zaznaczyć, że utrzymanie nakazu zapłaty
w zakresie kwot zasądzonych przez Sąd Okręgowy, uzasadniał również stosunek
kredytowy, leżący u podstaw wręczenia weksla in blanco przez pozwanego.
Dołączenie do pozwu, oprócz weksla, deklaracji wekslowej oraz wezwań
pozwanego do wykupu weksla pozwala przyjąć, że żądaniem pozwu była objęta
zapłata wymienionej w pozwie sumy tak tytułem należności wekslowej, jak i tytułem
zabezpieczonej wekslem należności wynikającej ze stosunku kredytowego. Mimo
ścisłej więzi łączącej wierzytelność wynikającą z weksla gwarancyjnego
z wierzytelnością zabezpieczoną tym wekslem, powód może w pozwie o wydanie
nakazu zapłaty na podstawie weksla gwarancyjnego ograniczyć się tylko do
powołania stosunku wekslowego, i wówczas żądaniem pozwu jest objęta tylko
wierzytelność wekslowa. Powód może jednak również, ze względu na wspomnianą
więź obu wierzytelności, już w pozwie o wydanie nakazu zapłaty na podstawie
weksla wskazać na gwarancyjny charakter załączonego weksla i odwołać się do
stosunku obejmującego zabezpieczoną wierzytelność (zob. powoływaną uchwałę
połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia
1972 r., pkt III.3 uzasadnienia). Tak właśnie było w niniejszej sprawie.
Deklaracja wekslowa wskazuje na gwarancyjny charakter załączonego do
pozwu weksla, zaś wezwania o wykupienie tego weksla określają bliżej stosunek
objęty zabezpieczeniem wekslowym. Należy podzielić pogląd, że gdy powód
wskazuje na gwarancyjny charakter weksla, jego żądanie zmierza jednocześnie do
zaspokojenia wierzytelności wekslowej i wierzytelności ze stosunku podstawowego.
Wypada w tym miejscu przypomnieć, że strona nie musi użyć słów wyraźnie
określających przedmiot jej żądanie. Wystarcza, że jej oświadczenia lub wnioski
wskazują na zakres zgłaszanego przez nią żądania. Zgłoszenie w pozwie o
wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla żądania obejmującego także
wierzytelność zabezpieczoną wekslem, choć niekonieczne, jest celowe, ze względu
na wspominaną wielokrotnie więź zachodzącą pomiędzy tą wierzytelnością a
wierzytelnością wekslową. Przede wszystkim, w takim wypadku przerwanie biegu
przedawnienia następuje zarówno w zakresie roszczenia wekslowego, jak i
roszczenia zabezpieczonego (por. uwagi piśmiennictwa wyrażone na tle uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1975 r., IV PZP 9/75, OSNC 1976, nr 5, poz.
104). Wytoczenie przez stronę powodową powództwa o wydanie nakazu zapłaty
spowodowało zatem także przerwanie biegu przedawnienia roszczenia strony
powodowej o zwrot kredytu.
Poza tym - co wyeksponowały oba Sądy - jeżeli zarzuty kwestionują
zasadność nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, ze
względu na treść stosunku objętego gwarancją, to w fazie postępowania wywołanej
wniesieniem zarzutów spór obejmuje ten stosunek, choćby nawet powód w pozwie
powołał się tylko na weksel. Skoro bowiem pozwany w zarzutach odwołuje się do
stosunku podstawowego, aby podważyć oparty na wekslu nakaz zapłaty, również
powód powinien mieć możliwość odwołania się do tego stosunku dla obrony nakazu
zapłaty (art. 210 § 2 k.p.c.). Może tu chodzić o odpieranie twierdzeń pozwanego dla
wykazania, że stosunek wekslowy odpowiada stosunkowi podstawowemu, i tym
samym stosunek wekslowy rzeczywiście powstał, jak też o wykazywanie, że
chociaż roszczenie wekslowe nie istnieje, to należność objęta nakazem ma
uzasadnienie w stosunku podstawowym. Według powoływanej uchwały
połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia
1972 r. (pkt III.4 uzasadnienia), przytoczenie przez powoda faktów uzasadniających
roszczenie ze stosunku podstawowego oznacza zmianę podstawy powództwa.
Jeśliby powództwo okazało się uzasadnione w świetle nowej podstawy, nakaz
zapłaty powinien być utrzymany w mocy, mimo bezzasadności roszczenia
wekslowego. (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., I
CKN 1120/98, OSNC 2001, nr 3, poz. 44).
Spojrzenie na sprawę pod tym kątem także nie może dać odmiennej oceny
zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia. W fazie postępowania wywołanej
wniesieniem zarzutów pozwany kwestionował nakaz, podnosząc w szczególności
przedwczesność powództwa, wskutek niewymagalności wierzytelności strony
powodowej ze stosunku kredytowego, oraz nieważność tej umowy. Ze względu na
równolegle toczące się postępowanie o ustalenie nieważności umowy kredytowej
doszło nawet na wniosek pozwanego do zawieszenia postępowania w niniejszej
sprawie, wobec zależności mającego w niej zapaść rozstrzygnięcia od wyniku
oceny ważności umowy kredytowej. Powoływanie się wielokrotnie przez stronę
powodową na umowę kredytową i dotyczące jej zdarzenia w odpowiedzi na
twierdzenia pozwanego mogłoby być niewątpliwie uznane za przytaczanie faktów
uzasadniających zasadność nakazu zapłaty w świetle stosunku podstawowego, w
znaczeniu, w jakim jest o tym mowa w uchwale połączonych Izb z dnia 24 kwietnia
1972 r.
Uwzględniwszy sposób obrony pozwanego, zwłaszcza jego wniosek o
zawieszenie postępowania, twierdzenie o naruszeniu zasady równości stron w
wyniku uniemożliwienia mu zgłoszenia zarzutów co do stosunku podstawowego,
przyjętego przez Sądy za podstawę rozstrzygnięcia, należy ocenić jako oderwane
od realiów sprawy.
Co się tyczy art. 496 k.p.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 2000 r.,
to oczywiście wyrok Sądu Okręgowego nie odpowiadał formule tego przepisu,
niemniej jednak, jak trafnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny, uchybienie to pozostaje bez
wpływu na samą zasadność wyroku wydanego przez Sąd Okręgowy.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną, a kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnął
stosownie do art. 98 i 108 § 1 k.p.c. w związku z § 7 i § 15 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. nr 154, poz. 1013 ze zm.).