Wyrok z dnia 19 czerwca 2002 r., II CKN 1229/00

Wymaganie używania oznaczenia przedsiębiorstwa zgodnie z prawem
nie ogranicza ochrony oznaczeń przedsiębiorstw prowadzonych przez
wspólników spółki cywilnej do oznaczeń przedsiębiorców, podlegających
wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej (art. 5 ustawy z dnia 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. Nr 47, poz. 211 ze
zm.).

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa ,,101 Druk Studio Poligrafii
Reklamowej", spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. przeciwko Annie T.,
Renacie T. i Tomaszowi T. - wspólnikom spółki cywilnej ,,101 Studio DTP" w Ł. i z
powództwa wzajemnego Anny T., Renaty T. i Tomasza T. - wspólników spółki
cywilnej ,,101 Studio DTP" w Ł. przeciwko ,,101 Druk Studio Poligrafii Reklamowej",
spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. o ochronę przed nieuczciwą
konkurencją, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 19 czerwca 2002 r. na
rozprawie kasacji pozwanych (powodów wzajemnych) od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 lipca 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo wzajemne oraz
orzekającej o kosztach i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Łodzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ,,101 Druk Studio Poligrafii
Reklamowej" w Ł. wytoczyła powództwo przeciwko Annie T., Renacie T. oraz
Tomaszowi T., wspólnikom działającej w Ł. spółki cywilnej ,,101 Studio DTP", o
ustalenie, że jest uprawniona do używania w swej działalności oznaczeń w postaci
liczby ,,101" oraz nawiązującego do tej liczby symbolu graficznego,
przedstawiającego pałeczkę, okrąg, pałeczkę. Pozwani w odpowiedzi wytoczyli
powództwo wzajemne o zakazanie stronie powodowej używania wymienionych
oznaczeń.
Istotne elementy stanu faktycznego sprawy są bezsporne i przedstawiają się
następująco.
Tomasz T. i Maciej L. w okresie od marca 1992 r. do dnia 13 sierpnia 1996 r.
prowadzili jako wspólnicy spółki cywilnej zgłoszoną do ewidencji działalność
gospodarczą (m. in. usługi wydawnicze, komputerowe i projektowe). W działalności
tej posługiwali się nazwą ,,Studio 101". Nazwa ta oraz symbol graficzny: pałeczka,
okrąg, pałeczka, były ich wspólnym pomysłem, nawiązującym do numeru budynku
przy ul. P. w Ł., w którym prowadzili działalność.
W dniu 31 października 1995 r. została wpisana do rejestru handlowego
utworzona przez Tomasza T. i Macieja L. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
pod nazwą ,,Studio 101 Systemy Komputerowe". Zakresem jej działalności objęto
m.in. usługi informatyczne oraz działalność wytwórczo-poligraficzną. Spółka ta,
zgodnie z wolą Tomasza T. i Macieja L., posługiwała się oznaczeniami w postaci
liczby 101 i nawiązującego do niej symbolu graficznego (pałeczka, okrąg,
pałeczka).
W dniu 28 czerwca 1996 r. Maciej L. sprzedał swe udziały w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością ,,Studio 101 Systemy Komputerowe" Tomaszowi
T. Spółka ta nadal istnieje. Jej udziałowcami i członkami zarządu są małżonkowie
Tomasz i Monika T.
W dniu 31 maja 1996 r. pozwani w sprawie z powództwa głównego zgłosili
jako wspólnicy spółki cywilnej ,,101 Studio DTP" wniosek o wpis do ewidencji
działalności gospodarczej (przedmiot działalności: m. in. działalność wydawnicza
oraz usługi projektowe).
W dniu 30 sierpnia 1996 r. Maciej L. zawarł z czterema innymi osobami
umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Utworzona przez nich spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością została wpisana do rejestru handlowego dnia
12 września 1996 r. pod nazwą ,,101 Druk Studio Poligrafii Reklamowej" (przedmiot
działalności: m. in. usługi informatyczne, działalność wydawniczo-poligraficzna).
Spółka ta - która wytoczyła powództwo główne - używa do oznaczania swych
wyrobów oraz w reklamie liczby ,,101", co w graficznym obrazie przedstawia się
jako: pałeczka, okrąg, pałeczka. Identycznych oznaczeń używają również w swej
działalności gospodarczej pozwani w sprawie z powództwa głównego.
W dniu 17 marca 1997 r. zgromadzenie wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością ,,Studio 101 Systemy Komputerowe" powzięło uchwałę
zalecającą wspólnikom spółki cywilnej ,,101 Studio DTP" wystąpienie do Urzędu
Patentowego o rejestrację znaków słowno-graficznego i graficznego ,,101". Dnia 20
marca 1997 r. Tomasz T. złożył w imieniu wspólników spółki cywilnej ,,101 Studio
DTP" stosowny wniosek o rejestrację wspomnianych znaków towarowych.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 29 grudnia 1998 r. oddalił powództwo
główne, uwzględnił natomiast powództwo wzajemne, uznając, że powodowie
wzajemni wykazali, iż działanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ,,101 Druk
Studio Poligrafii Reklamowej" nosiło znamiona czynów nieuczciwej konkurencji,
o których w mowa w art. 5 i 10 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211 ze zm. - dalej "u.z.n.k.")
Uprawnienie do posługiwania się oznaczeniem ,,101" uzyskała bowiem spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością ,,Studio 101 Systemy Komputerowe". Uprawnienie
to zachowała ona także po zbyciu udziałów przez Macieja L., który nie wnosił
zastrzeżeń do dalszego używania przez nią tego oznaczenia. Następnie, w wyniku
uchwały zgromadzenia wspólników podjętej w dniu 17 marca 1997 r. upoważniła
ona powodów w sprawie z powództwa wzajemnego do posługiwania się
oznaczeniem ,,101". Używanie oznaczenia ,,101" przez powódkę główną (spółkę
z ograniczoną odpowiedzialnością ,,101 Druk Studio Poligrafii Reklamowej")
stanowiło więc naruszenie uprawnienia powodów w sprawie z powództwa
wzajemnego.
Apelację od wyroku Sądu Wojewódzkiego wniosła powódka główna.
Sąd Apelacyjny, oddalił tę apelację w części kwestionującej oddalenie
powództwa głównego, uwzględnił natomiast w części kwestionującej uwzględnienie
powództwa wzajemnego; w tym zakresie wyrok Sądu Wojewódzkiego zmienił
i powództwo wzajemne oddalił.
Sąd Apelacyjny powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia
13 listopada 1997 r., I CKN 710/97 (OSNC 1998, nr 4, poz. 69), przyjął, że nazwa
spółki cywilnej powinna zawierać imiona i nazwiska wspólników, a element
fantazyjny może być, co najwyżej, dodatkiem do imion i nazwisk wspólników.
Nazwa, którą posługują się wspólnicy, którzy wytoczyli powództwo wzajemne, tego
wymagania nie spełnia, z tego więc już powodu zgłoszone przez nich żądanie nie
zasługuje na ochronę. Poza tym - zdaniem Sądu Apelacyjnego - można mieć
wątpliwości, czy strony pozostają w stosunku konkurencji. Wreszcie, uchwała
zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ,,Studio 101
Systemy Komputerowe" z dnia 17 marca 1997 r. mogła wspólników spółki cywilnej,
którzy wytoczyli powództwo wzajemne, jedynie legitymować do wystąpienia o
rejestrację znaku towarowego.
Powodowie wzajemni, skarżąc kasacją wyrok Sądu Apelacyjnego w części
oddalającej powództwo wzajemne, powołali się na naruszenie przez Sąd
Apelacyjny art. 18 ust. 1 u.z.n.k. przez błędną jego wykładnię, wyrażającą się
przyjęciem poglądu, że powódka główna jest przedsiębiorcą, którego interes został
zagrożony, oraz art. 5 u.z.n.k. przez błędną jego wykładnię, polegającą na
wyrażeniu zapatrywania, że oznaczenie przedsiębiorstwa, nie zawierające imion i
nazwisk prowadzących go wspólników spółki cywilnej, nie podlega ochronie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 5 u.z.n.k., czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie
przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości,
przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego
charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z prawem,
do oznaczenia innego przedsiębiorstwa. Przepis ten zastąpił art. 2 ust. 1 ustawy
z 2 sierpnia 1926 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 96, poz. 559
ze zm.), w myśl którego, oznaczenie przedsiębiorstwa nie mogło być takie, aby
wprowadzało w błąd odbiorców co do tożsamości z innym przedsiębiorstwem
konkurencyjnym, gdziekolwiek by się ono znajdowało.
Jeszcze przed wejściem w życie art. 5 u.z.n.k. pojawiały się w piśmiennictwie
głosy - nawiązujące do przepisów wymagających, aby firma osobowej spółki
handlowej zawierała nazwiska wszystkich wspólników lub niektórych z nich
z dodatkiem wskazującym spółkę, i do podobnych reguł, formułowanych
w doktrynie i orzecznictwie na użytek podmiotowej identyfikacji działalności
prowadzonej przez osoby tworzące spółkę cywilną, że oznaczenie przedsiębiorstwa
prowadzonego przez wspólników spółki cywilnej może nastąpić tylko za pomocą
imion i nazwisk wspólników, wobec czego inne jego oznaczenie, np. nazwą
fantazyjną, nie doznaje żadnej ochrony prawnej, także więc wynikającej z
przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Myśl tę podjął Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 13 listopada
1997 r., I CKN 710/97, znajdując dla niej dodatkowe uzasadnienie w przewidzianym
w art. 5 u.z.n.k zastrzeżeniu, obejmującym ochroną tylko takie, wcześniej używane,
oznaczenie przedsiębiorstwa, które było zgodne z prawem. Według wyrażonego w
tym wyroku zapatrywania, przez zgodne z prawem oznaczenie przedsiębiorstwa
należy rozumieć w art. 5 u.z.n.k. zgodne z prawem oznaczenie przedsiębiorcy.
Z przepisów zaś dotyczących wpisu do ewidencji działalności gospodarczej wynika,
że wspólnicy spółki cywilnej jako przedsiębiorcy powinni być oznaczeni imionami i
nazwiskami.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1997 r., I CKN 710/97, stanowił
odejście od dotychczasowej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach o
ochronę przed nieuczciwą konkurencją, polegającą na oznaczeniu przedsiębiorstwa
w sposób wprowadzający w błąd klientów co do tożsamości z innym
przedsiębiorstwem. Dotychczas Sąd Najwyższy wychodził z założenia,
że przedsiębiorstwa prowadzonego przez wspólników spółki cywilnej nie można
utożsamiać z samą spółką i że wspólnicy spółki cywilnej mogą przybrać dowolną
nazwę dla prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1996 r., III CZP
111/95, OSNC 1996, nr 5, poz. 63). Konsekwencją tego założenia były orzeczenia
dopuszczające objęcie ochroną, wynikającą z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji, także fantazyjnych oznaczeń przedsiębiorstw prowadzonych przez
wspólników spółki cywilnej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia
1990 r., I CR 529/90, OSNC 1992, nr 7-8, poz. 136 i z dnia 7 marca 1997 r., II CKN
70/96, OSNC 1997, nr 8, poz. 113, zob. też orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia
25 stycznia 1933 r., C III.1 Rw 2667/32, Zb.Urz. 1933, nr 1, poz. 47, dotyczące
oznaczenia przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną, nie działającą w
ramach spółki cywilnej).
Artykuł 5 u.z.n.k. nie daje podstaw do zajęcia takiego stanowiska, jakie zostało
wyrażone w wyroku z dnia 13 listopada 1997 r., I CKN 710/97, przepis ten chroni
bowiem używane zgodnie z prawem oznaczenie przedsiębiorstwa. Jak wyraźnie
wynika z tego przepisu, chodzi w nim zarówno o oznaczenie przedsiębiorstwa firmą
lub inną nazwą przedsiębiorcy, jak też jakimkolwiek charakterystycznym symbolem,
w szczególności godłem lub skrótem literowym. Można więc wyodrębnić dwie grupy
chronionych przez ten przepis oznaczeń przedsiębiorstwa: jedną - obejmującą
oznaczenia zbieżne z wszelkimi oznaczeniami przedsiębiorcy, drugą - obejmującą
wszystkie inne oznaczenia identyfikujące przedsiębiorstwo. Taki zakres ochrony
oznaczeń przedsiębiorstwa narzuca funkcja omawianego przepisu, ma on na celu
przeciwdziałanie wprowadzaniu klientów w błąd co do tożsamości
przedsiębiorstwa. (...) Stąd doniosłe znaczenie słów charakterystycznych i
wszelkiego rodzaju symboli, z którymi publiczność kojarzy przedsiębiorstwo.
Zwalczanie nieuczciwej konkurencji, aby było skuteczne, musi więc uwzględniać
wszystkie oznaczenia wchodzące w zakres obu grup. Trzeba przy tym pamiętać, że
określone oznaczenie może ,,przylgnąć" do przedsiębiorstwa wskutek
niezamierzonego przez przedsiębiorcę nazywania przedsiębiorstwa w określony
sposób przez klientelę, np. nazwą nawiązującą do jakiegoś charakterystycznego
elementu budynku przedsiębiorstwa.
Zastrzeżenie o objęciu ochroną jedynie używanego zgodnie z prawem
oznaczenia przedsiębiorstwa nie uzasadnia odrzucenia przedstawionych wyżej
wyników wykładni art. 5 u.z.n.k. i przyjęcia w ślad za wyrokiem z dnia 13 listopada
1997 r., I CKN 710/97, że zakresem hipotezy tego przepisu nie są objęte
oznaczenia przedsiębiorstwa, nie będące nazwami przedsiębiorcy sformułowanymi
zgodnie z wymaganiami przepisów dotyczących firmy i innych przepisów
określających nazwy przedsiębiorców (łącznie z przepisami dotyczącymi wpisów
do ewidencji działalności gospodarczej). Należy podkreślić raz jeszcze,
że zapatrywanie wyrażone we wspomnianym wyroku pozostaje w sprzeczności
z brzmieniem art. 5 u.z.n.k., obejmującym także oznaczenia przedsiębiorstwa nie
będące nazwami przedsiębiorcy oraz łączącym ochronę z (wcześniejszym)
używaniem oznaczenia, a nie z zabiegami formalnymi, jak np. wpis nazwy
do rejestru. Poza tym nie jest ono do pogodzenia z funkcją wymienionego przepisu.
Właściwy sens zastrzeżenia o objęciu ochroną jedynie używanego zgodnie
z prawem oznaczenia przedsiębiorstwa jest inny, i w pełni harmonizuje
on z dotychczasowymi wynikami wykładni art. 5 u.z.n.k. Jeśli zestawić wymieniony
przepis z jego poprzednikiem, to okazuje się, że brzmienie obu przepisów różni się
dość znacznie. Jeżeli natomiast uwzględnić przyjmowaną w orzecznictwie
i piśmiennictwie wykładnię wcześniejszej regulacji, to okazuje się, że brzmienie
art. 5 u.z.n.k. jest wyrazem tej wykładni. Na tle wcześniejszej regulacji przyjmowano
m.in., choć wprost to z niej nie wynikało, że wyłączność w oznaczaniu
przedsiębiorstwa istnieje prawnie i będzie chroniona jedynie pod warunkiem, że
używanie danych oznaczeń jest używaniem prawnym. Za prawne zaś uznawano
używanie nie naruszające praw podmiotowych innych osób oraz przepisów natury
publicznoprawnej zakazujących używania pewnych oznaczeń. Na przykład, cechy
prawnego używania odmawiano posługiwaniu się określonym oznaczeniem w
okolicznościach stanowiących czyn nieuczciwej konkurencji wobec innego
przedsiębiorcy, jak też używaniu oznaczenia zawierającego słowo ,,bank"
niezgodnie z właściwymi przepisami. Uwzględniając wspomniany wyżej wpływ
wcześniejszej regulacji na art. 5 u.z.n.k., należy przyjąć, że przewidziane w art. 5
u.z.n.k. wymaganie zgodnego z prawem używania oznaczenia przedsiębiorstwa ma
takie tylko znaczenie, jaki łączono z nim wcześniej.
Należy dodać, że broniony tu pogląd zachowuje aktualność także przy
uwzględnieniu, nie mających zastosowania w sprawie, obowiązujących przepisów o
ewidencji działalności gospodarczej osób fizycznych (art. 88a-88g ustawy z dnia 19
listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej, Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze
zm. - dalej "Pr.d.g.", w związku z art. 1a ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. -
Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz.U. Nr 121,
poz. 770 ze zm.).
To samo dotyczy stanu prawnego wynikającego z art. 4 pkt 7 Pr.d.g. i art. 38
pkt 1 lit.a ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U.
Nr 121, poz. 769 ze zm.). Z przyczyn, o których była mowa, nie można podzielić
wyrażonego w piśmiennictwie poglądu, że w świetle wymienionych przepisów,
zgodne z prawem, w rozumieniu art. 5 u.z.n.k., będzie tylko używanie przez
przedsiębiorcę oznaczenia zgłoszonego do rejestru przedsiębiorców.
Oznaczenia, o które toczy się spór, niewątpliwie mają zakładaną przez art. 5
u.z.n.k. tzw. zdolność odróżniającą. Sporny znak graficzny jest klasycznym
przykładem symbolu w postaci ,,oryginalnego ujęcia numeru domu".
Norma wynikająca z art. 5 u.z.n.k. łączy z używaniem określonego oznaczenia
przedsiębiorstwa powstanie prawa podmiotowego, którego treścią jest możliwość
wyłącznego korzystania z tego oznaczenia. Nikt nie może bez zgody uprawnionego
używać tego samego lub podobnego oznaczenia dla innego przedsiębiorstwa
działającego na tym samym obszarze i w tej samej albo zbliżonej sferze produkcji
bądź usług (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1999 r., I CKN
126/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 70). Kto więc posługuje się określonym
oznaczeniem pierwszy, jest podmiotem prawa o wspomnianej treści (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 70/96, OSNC 1997, nr 8, poz.
113).
Zastosowanie art. 5 u.z.n.k. zakłada zatem ustalenie, czy strony sporu
zabiegają o tę samą klientelę. Nie można, jak to uczynił Sąd Apelacyjny, poprzestać
jedynie na wyrażeniu w tym względzie przypuszczenia. Ponadto, zachodzi potrzeba
ustalenia, kto pierwszy zaczął używać spornego oznaczenia. Dokonując tego
ustalenia, należy mieć na względzie, że nie pozbawia strony przymiotu
pierwszeństwa używania oznaczenia fakt korzystania przez nią z oznaczenia na
podstawie upoważnienia osoby trzeciej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
maja 1998 r., II CKN 734/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 25). Strona upoważniona
uzyskuje bowiem prawo do korzystania z oznaczenia skuteczne wobec wszystkich,
którzy takiego upoważnienia nie otrzymali. Źródłem upoważnienia, ściśle rzecz
biorąc, nie może być uchwała zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, lecz podjęta w wykonaniu tej uchwały stosowna czynność
zarządu spółki. Należy przy tym pamiętać, że jedną z dyrektyw wykładni
oświadczeń woli w świetle art. 65 k.c. jest założenie racjonalnego działania
uczestników obrotu (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 września
1997 r., III CZP 39/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 191). Wolno więc przyjąć,
że upoważnienie kontrahenta do określonych działań upoważnia go także
do zachowań o podobnych konsekwencjach.
Naruszenie przez Sąd Apelacyjny art. 5 u.z.n.k. uzasadniało uwzględnienie
skargi kasacyjnej i orzeczenie, jak w sentencji (art. 39313 § 1 k.p.c.). (...)