Wyrok SN - II CK 539/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:II CK 539/03
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/9/158
Data wydania:2004-09-29
Wyrok z dnia 29 września 2004 r., II CK 539/03

Niedopuszczalne jest zamieszczenie w umowie spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością postanowienia wyłączającego zysk spółki od podziału w
razie niepodjęcia przez wspólników uchwały o rozporządzeniu nim (art. 191
k.s.h.).

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Marian Kocon

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Antoniego Andrzeja A. przeciwko "A.-
T.", spółce z o.o. w S. o stwierdzenie nieważności uchwały, po rozpoznaniu na
rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 września 2004 r. kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 czerwca 2003 r.
oddalił kasację

Uzasadnienie

Powód jako wspólnik pozwanej spółki z o.o. domagał się stwierdzenia
nieważności uchwały podjętej przy jego sprzeciwie przez nadzwyczajne
zgromadzenie wspólników w dniu 4 października 2001 r., na mocy której doszło do
zmiany umowy spółki. Paragraf 11 ust. 1 tej umowy otrzymał brzmienie: ,,wspólnicy
w drodze uchwały rozporządzają zyskiem spółki; o ile zgromadzenie wspólników nie
rozporządzi zyskiem jest on wyłączony od podziału". Powód twierdził, że ta uchwała
jest sprzeczna z przepisami kodeksu spółek handlowych, gdyż stwarza możliwość
powstawania sytuacji, w której wspólnik, mimo wypracowanego zysku, zostanie go
pozbawiony przez to, że zgromadzenie wspólników nie podejmie uchwały o
podziale zysku. W ten sposób powód jako wspólnik zostanie pozbawiony ochrony
prawnej, gdyż może jedynie skarżyć uchwały podjęte, a nie uchwały, których nie
podjęto.
Podzielając tę argumentację Sąd Okręgowy stwierdził nieważność
zaskarżonej uchwały, a Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 26 czerwca
2003 r. oddalił apelację pozwanej spółki. Wyrok ten zaskarżyła pozwana spółka,
zarzucając jedynie naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 191
k.s.h. i wnosząc o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór sprowadza się w istocie do prawidłowej wykładni art. 191 k.s.h.,
dotyczącego podziału zysku. W przepisie tym, który jest odpowiednikiem art. 191
k.h., wprowadzono jednak istotne zmiany merytoryczne, art.191 § 1 k.h. stanowił
bowiem, że wspólnicy mają prawo do czystego zysku, wynikającego z rocznego
bilansu, jeżeli w myśl umowy spółki czysty zysk nie został wyłączony od podziału.
Na tle stosowania tego przepisu należy zwrócić uwagę na dwa orzeczenia Sądu
Najwyższego. W wyroku z dnia 6 sierpnia 1999 r., III RN 31/99 (OSNAPUS 2000, nr
13, poz. 496) Sąd Najwyższy stwierdził, że uchwała zgromadzenia wspólników
spółki z o.o. wyłączająca zysk od podziału bez wyraźnego upoważnienia w umowie
jest nieważna z mocy prawa, a pozostawienie zysku w spółce na podstawie takiej
uchwały jest nieodpłatnym świadczeniem wspólników na rzecz spółki. Z kolei w
wyroku z dnia 29 listopada 1996 r., III CKN 16/96 (OSP 1997, nr 3, poz. 66) Sąd
Najwyższy przyjął, że uchwała zgromadzenia wspólników o zmianie umowy spółki,
polegająca na wprowadzeniu możliwości podjęcia uchwały zgromadzenia
wspólników o wyłączeniu w całości lub w części zysku od podziału, nie uszczupla
praw poszczególnych wspólników, gdyż wyłączenie zysku od podziału i
przeznaczenie go na rozszerzenie działalności spółki, prowadzi do zwiększenia
majątku spółki, a tym samym do zwiększenia wartości udziałów poszczególnych
wspólników.
Artykuł 191 k.s.h. przyjmuje inne rozwiązania prawne. Zgodnie z § 1 tego
artykułu, wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego
sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą zgromadzenia
wspólników, z uwzględnieniem art. 195 § 1 k.s.h. (dot. warunków wypłaty zaliczki na
dywidendę). W art. 191 § 2 zastrzeżono, że umowa spółki może przewidywać inny
sposób podziału zysku, z uwzględnieniem jednak art. 192-197 k.s.h., a w art. 191 §
3 k.s.h. przyjęto, że jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający
wspólnikom dzieli się w stosunku do udziałów. Z unormowań zawartych w art.191
k.s.h. wynika, że ograniczono zakres swobody stron w ustalaniu podziału zysku,
przepis art. 191 § 2 k.s.h. wyraźnie bowiem przesądza, że postanowienia zawarte w
art. 192-197 k.s.h. mają charakter przepisów iuris cogentis, co oznacza, iż reguły w
nich zawarte nie mogą być modyfikowane postanowieniami umowy spółki, a tym
bardziej uchwałami wspólników. Można więc stwierdzić, że jedynie w granicach
określonych przepisami art. 192-197 k.s.h. do podejmowania zasadniczych decyzji
w sprawie podziału zysku uzyskanego przez spółkę uprawnieni są zawsze
wspólnicy. Mogą oni więc w tych granicach określić w umowie spółki inne reguły
podziału zysku, niż wynikające z art. 191 § 3 k.s.h. (zysk dzieli się w stosunku do
udziałów). Jeżeli zatem w umowie spółki określono inny sposób podziału zysku, niż
to wynika z reguły ustawowej wyrażonej w art. 191 § 3 k.s.h. (przy zachowaniu
norm bezwzględnie obowiązujących art. 192-197 k.s.h.), to wówczas uchwała
wspólników określa jedynie, czy w ogóle ma dojść do podziału zysku i jaka część
zysku zostaje przeznaczona na dywidendę. W takiej sytuacji uchwała zgromadzenia
wspólników nie określa zasad podziału zysku, gdyż zgodnie z art. 191 § 2 k.s.h.
zagadnienia te uregulowano w umowie spółki. Wynika to wprost z art. 231 § 1 pkt 2
k.s.h., w którym zastrzeżono wyłączną kompetencję zgromadzenia wspólników do
powzięcia uchwały o podział zysku, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 k.s.h. sprawy te nie
zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników.
Jeżeli zaś w umowie spółki nie określono innego niż to wynika z art. 191 § 3
sposobu podziału zysku, to wówczas o sposobie podziału decyduje uchwała
zgromadzenia wspólników, przy uwzględnieniu reguł wynikających z art. 192-197
k.s.h. W takim przypadku nie ma konieczności uzyskania jednomyślności
wspólników, a dla powzięcia uchwały wystarcza większość głosów określona w
umowie spółki lub w przepisach kodeksu spółek handlowych.
Umowa spółki - określając sposób podziału zysku - może też wyraźnie
przesądzać, że wspólnicy mają prawo do dywidendy w określonej (np. procentem)
wysokości, w razie zatwierdzenia przez wspólników sprawozdania finansowego
spółki wykazującego zysk z prowadzonej w danym roku obrotowym działalności
spółki. Tylko w tym przypadku wspólnicy uzyskują roszczenie o wypłatę należnej im
części zysku, po zatwierdzeniu na zgromadzeniu wspólników sprawozdania
finansowego spółki (w tym bilansu oraz rachunku zysku i strat). Jeżeli natomiast
umowa spółki nie zawiera takich wyraźnych postanowień bądź też powtarza
ustawową regułę z art. 191 § 1 k.s.h., czyli przewiduje, że wspólnicy mają prawo do
części zysku przeznaczonego na wypłatę dywidendy uchwałą zgromadzenia
wspólników, wówczas do chwili podjęcia takiej uchwały nie mają oni roszczenia do
spółki o wypłatę im jakiejkolwiek dywidendy. Takie rozwiązanie zawarto w § 11 pkt
1 zdanie pierwsze umowy spółki w niniejszej sprawie, przyjmując, że ,,wspólnicy w
drodze uchwały rozporządzają zyskiem spółki". Jest to zatem powtórzenie reguły,
którą wyraża art. 191 § 1 k.s.h. Spór dotyczy dalszej części treści § 11, w którym -
kwestionowaną uchwałę - dodano zdanie, że ,,o ile zgromadzenie wspólników nie
rozporządzi zyskiem, jest on wyłączony od podziału". Pozwana spółka uzasadnia
wprowadzenie takiego postanowienia tym, że ustawodawca, warunkując podział
zysku od powzięcia uchwały przez zgromadzenie wspólników, nie uregulował
konsekwencji nie podjęcia takiej uchwały. Twierdzi się też, że w ramach art. 191 § 2
k.s.h. dotyczącego możliwości innego uregulowania w umowie spółki sposobu
podziału zysku, niż wynika z art. 191 § 3 k.s.h. dopuszczalne jest postanowienie, iż
niepodjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników o podziale zysku oznacza
wyłączenie go od podziału.
Stanowiska tego nie można podzielić, gdyż, po pierwsze, podjęcie uchwały
przez zgromadzenie wspólników o przeznaczeniu zysku do podziału byłoby zbędne
jedynie wówczas, gdyby umowa spółki jednoznacznie zastrzegła, że wspólnicy
mają prawo do dywidendy w określonej wysokości i prawo to (roszczenie) nabywają
z chwilą zatwierdzenia sprawozdania finansowego spółki wykazującego zysk z
prowadzonej w danym roku obrotowym działalności spółki. W innych przypadkach
podjęcie uchwały o podziale zysku jest niezbędne.
Po drugie, jeżeli w umowie spółki - na podstawie art. 191 § 2 k.s.h. -
określono inny sposób podziału zysku, niż ustawowe zasady podziału przyjęte w
art. 191 § 3 k.s.h., uwzględniając jednak przepisy art. 192-197 k.s.h., wówczas
uchwała zgromadzenia wspólników określa jedynie, czy ma w ogóle dojść do
wypłaty dywidendy i jaka wielkość zostaje przeznaczona na wypłatę dywidendy.
Nikt nie kwestionuje zatem w tej sytuacji możliwości podjęcia przez zgromadzenie
wspólników uchwały o wyłączenie zysku od podziału.
Po trzecie, jeżeli w umowie spółki nie określono innego sposobu podziału
zysku, niż wynika to z reguły ustawowej (art. 191 § 3 k.s.h.), wówczas w uchwale
rozstrzyga się o tym, czy i w jakim zakresie zysk przeznacza się na wypłatę
dywidendy, przy czym możliwe jest określenie innego sposobu podziału zysku, niż
przewiduje to art. 191 § 3 k.s.h. Także w tej sytuacji zgromadzenie wspólników
władne jest podjąć uchwałę o wyłączenie zysku od podziału.
Po czwarte, przepis art. 191 § 2 k.s.h. upoważnia jedynie do określenia innego
sposobu podziału zysku, niż wynika to z § 3 art. 191 k.s.h. Swoboda stron w
ustaleniu sposobu podziału zysku podlega ograniczeniu jedynie przepisami art.
192-197 k.s.h. W ustaleniu innego sposobu podziału, o którym mowa w art. 191 § 2
k.s.h., nie mieści się wyłączenie od podziału zysku. To zgromadzenie wspólników w
drodze uchwały decyduje, czy w ogóle zysk ma być przeznaczony do podziału oraz
w jakiej części. Dopiero pozytywna w tym przedmiocie uchwała oznacza, że
dokonuje się podziału albo w sposób określony w umowie spółki (umowne zasady
podziału zysku) albo w art. 191 § 3 k.s.h. (ustawowe zasady podziału zysku).
Po piąte, jeżeli zgromadzenie wspólników nie podejmie uchwały w sprawie
przeznaczenia zysku do podziału wyłączenia zysku od podziału, to pojawia się tzw.
niepodzielony zysk z lat ubiegłych, który w bilansie spółki stanowi odrębną pozycję
obok funduszy rezerwowych (por. ustawę z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości, Dz.U. Nr 21, poz. 591 ze zm.). Wprawdzie art. 192 k.s.h. nie
wymienia wprost kwot umieszczonych w bilansie jako ,,niepodzielony zysk z lat
ubiegłych" wśród dodatkowych źródeł dywidendy, to jednak przekonywający jest
pogląd, że fundusze te mogą powiększać sumę przeznaczoną na wypłatę
dywidendy. Ten skutek będzie zniweczony wówczas, gdy przyjmie się w umowie
spółki postanowienie, że niepodjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały w
sprawie podziału zysku oznacza wyłączenie zysku od podziału.
Po szóste, nie można pomijać faktu, że podjęcie przez zgromadzenie
wspólników uchwały w sprawie podziału zysku lub o wyłączeniu zysku od podziału,
stwarza dla wspólnika możliwość jej zaskarżenia. Zaniechanie podjęcia tej uchwały
możliwość taką wyłącza, co może godzić w interesy wspólnika.
Z tych przyczyn kasację oddalono (art. 39312 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] II CK 342/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/170
2006-01-12 
[IC] II CK 341/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/169
2006-01-12 
[IC] II CK 312/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/156
2005-12-08 
[IC] II CK 287/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/155
2005-12-02 
[IC] II CK 255/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/154
2005-12-02 
  • Adres publikacyjny: