Wyrok z dnia 1 października 2003 r., II CK 53/02

1. Niezamieszczenie w dowodzie rejestracyjnym pojazdu
mechanicznego, adnotacji o ustanowieniu na tym pojeździe zastawu
rejestrowego, nie ma znaczenia dla oceny skuteczności tego zastawu.
2. Zbycie rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym powoduje
wygaśnięcie tego zastawu tylko wtedy, gdy rzecz ta zalicza się do rzeczy,
których zbywanie stanowi przedmiot działalności gospodarczej zastawcy.

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SA Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa I. Banku, Spółki Akcyjnej w P, Oddział
w O.W. przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w K. o zapłatę 37 750,30 zł,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 1 października 2003 r. kasacji
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 października 2001 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1800 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Powódka I. Bank, Spółka Akcyjna w P. domagała się zasądzenia od pozwanej
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w K., jako nabywcy samochodu ciężarowego
obciążonego zestawem rejestrowym, kwoty 37 818,18 zł, odpowiadającej
wysokości wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem.
Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy w Łodzi uwzględnił
powództwo w całości, a apelację pozwanej od tego orzeczenia Sąd Apelacyjny w
Łodzi zaskarżonym kasacją wyrokiem oddalił, opierając się na następujących
ustaleniach i rozważeniach prawnych.
Powódka w dniu 16 czerwca 1998 r. zawarła ze Zbigniewem O. umowę o
ustanowieniu zastawu rejestrowego, w celu zabezpieczenia wierzytelności w kwocie
37 818,18 zł z tytułu kredytu, udzielonego na zakup samochodu ciężarowego marki
Star 11425. Zastaw ten w dniu 15 września 1998 r. wpisany został do rejestru
zastawów. Nie odnotowano jednak o nim wzmianki w dowodzie rejestracyjnym
pojazdu. W dniu 10 grudnia 1998 r. Zbigniew O. - wbrew zastrzeżeniu zawartemu
w umowie zastawniczej - sprzedał obciążony zestawem samochód pozwanej.
Zbycie przez zastawcę przedmiotu zastawu, wbrew zastrzeżeniu umownemu
upoważnia zastawnika - zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o
zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm. - dalej:
"u.z.r.r.z.") - do żądania natychmiastowego zaspokojenia zabezpieczonej
wierzytelności. Adresatem tego żądania może być także nabywca obciążonej
rzeczy. Pozwana nie może skutecznie zasłaniać się niewiedzą o obciążeniu
nabytego pojazdu zastawem rejestrowym, gdyż przy zachowaniu należytej
staranności okoliczność tę - na podstawie wpisu w rejestrze zastawów - mogła bez
trudu wyjaśnić. Podjęcie działań w tej kwestii było tym bardziej uzasadnione, że
pozostając w stosunkach handlowych ze zbywcą, pozwana wiedziała, iż jest on
niesolidnym dłużnikiem. Brak adnotacji o ustanowionym zastawie rejestrowym w
dowodzie rejestracyjnym pojazdu, jak również zapewnienie zbywcy o nieistnieniu
takiego obciążenia, nie usprawiedliwiały zaniechania tego aktu staranności.
Adnotacja w dowodzie rejestracyjnym nie jest przesłanką ustanowienia zastawu
rejestrowego. Ma ona jedynie charakter informacyjny, dlatego jej brak może być
rozważany w ramach oceny należytej staranności, wymaganej od nabywcy rzeczy
obciążonej zastawem rejestrowym.
Samochód ciężarowy nie należy do rzeczy zwykle zbywanych w ramach
działalności gospodarczej w zakresie handlu artykułami mleczarskimi.
Skoro żadna z przesłanek przewidzianych w art. 13 u.z.r.r.z., warunkujących
wygaśnięcie zastawu rejestrowego - w razie zbycia przedmiotu tego zastawu - nie
została spełniona, uwzględnienie powództwa przez Sąd pierwszej instancji było
uzasadnione.
W kasacji opartej na podstawie wymienionej w art. 3931 pkt 1 k.p.c., pozwana
zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu dokonanie błędnej wykładni art. 12 ust. 1 u.z.r.r.z.
przez przyjęcie, że wpis do dowodu rejestracyjnego pojazdu o ustanowieniu
zastawu rejestrowego ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi
dodatkowego warunku skutecznego powstania tego zastawu oraz art. 13 ust. 2
u.z.r.r.z. przez uznanie, że samochód służący jako środek transportu do
przewożenia towarów w ramach określonej działalności handlowej, nie może być
zaliczony do rzeczy zwykle zbywanych w zakresie tego rodzaju działalności.
Skarżąca wniosła o zmianę wyroku Sądu drugiej instancji i oddalenie
powództwa lub uchylenie tego orzeczenia oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga zarzut naruszenia art. 12 ust. 1
u.z.r.r.z. W błędnej wykładni tego przepisu skarżąca dopatruje się wadliwości
wyrażonej przez Sąd Apelacyjny oceny, że dla skutecznego ustanowienia zastawu
rejestrowego na pojeździe mechanicznym, dokonanie lub niedokonanie stosownej o
tym wzmianki w dowodzie rejestracyjnym pojazdu, nie ma istotnego znaczenia.
Uznanie trafności tego zarzutu czyniłoby bezprzedmiotowym roztrząsanie kwestii
wygaśnięcia zastawu rejestrowego wskutek zbycia przedmiotu, na którym został on
ustanowiony. Bez skutecznego ustanowienia zastawu, jego wygaśnięcie w ogóle
nie wchodzi w rachubę.
Artykuł 12 ust. 1 u.z.r.r.z. stwierdza, że w razie ustanowienia zastawu
rejestrowego na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten
zostaje odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Językowy sens tego
przepisu wskazuje na brak dostrzeganej przez skarżącą zależności pomiędzy
wpisem o ustanowieniu zastawu rejestrowego w dowodzie rejestracyjnym pojazdu,
a powstaniem tego zastawu. Użyty zwrot ,,w razie ustanowienia zastawu"
niewątpliwie określa sytuację, w której zastaw został już ustanowiony. Do wniosku
takiego prowadzi również odniesienie interpretowanego przepisu do innych
unormowań, zawartych w tej ustawie.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.z.r.r.z. do ustanowienia zastawu rejestrowego
dochodzi przez zawarcie umowy zastawniczej i wpis zastawu do rejestru zastawów.
Wpis ten - na co powołany przepis wskazuje wyraźnie - ma charakter
konstytutywny. Z art. 12 ust. 1 u.z.r.r.z. nie da się wyprowadzić wniosku, że takie
samo znaczenie ma ujawnienie zastawu rejestrowego w dowodzie rejestracyjnym
pojazdu. Sprzeciwia się temu konstrukcja tego przepisu, z którego wynika, że
ujawnienie to jest czynnością następczą, wtórną wobec aktu ustanowienia zastawu
rejestrowego. Wyrazem odmiennego charakteru tej czynności jest również sposób
określenia jej przez ustawodawcę. Ujawnienie zastawu rejestrowego w dowodzie
rejestracyjnym następuje nie przez dokonanie wpisu, lecz ,,odnotowanie" o nim
wzmianki w tym dokumencie. Posłużenie się tym terminem nie jest więc tylko
zwykłym zabiegiem stylistycznym, ale wyraźnym wskazaniem na mniejszą
doniosłość oznaczanej nim czynności.
Z tych względów dokonaną przez Sąd Apelacyjny wykładnię art. 12 ust. 1
u.z.r.r.z., odmienną od prezentowanej przez skarżącą, należy uznać za prawidłową.
Niezamieszczenie w dowodzie rejestracyjnym pojazdu mechanicznego adnotacji o
ustanowieniu na tym pojeździe zastawu rejestrowego, nie ma znaczenia dla oceny
skuteczności tego zastawu. Adnotacja taka ma jedynie charakter informacyjny.
Ułatwia ona potencjalnemu nabywcy ustalenie stanu prawnego nabywanego
pojazdu, wzmacniając jednocześnie ochronę uprawnień zastawnika.
Skarżąca kwestionowała przyjętą za podstawę zaskarżonego wyroku
wykładnię art. 12 ust. 1 u.z.r.r.z. tylko w takim zakresie, w którym była ona
przydatna do oceny skuteczności umowy zastawniczej. Tymczasem Sąd
Apelacyjny dostrzegł znaczenie odczytywanej normy w zupełnie innej płaszczyźnie,
wskazując, że adnotacja w dowodzie rejestracyjnym a ściślej biorąc - jej brak,
może stanowić przesłankę oceny należytej staranności, wymaganej od nabywcy
rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym. Ten kierunek wykładni wymienionego
przepisu - wobec braku przeciwstawienia mu jakiejkolwiek argumentacji, a nawet
wyraźnego zanegowania - musiał pozostać poza kontrolą kasacyjną.
Nie znajduje także usprawiedliwienia zarzut błędnej wykładni art. 13 pkt 2
u.z.r.r.z., przewidującego wygaśnięcie zastawu rejestrowego, jeżeli rzecz obciążona
tym zastawem zalicza się do rzeczy zbywanych zwykle w zakresie działalności
gospodarczej zastawcy.
W ocenie skarżącej, użyty w tym przepisie zwrot ,,rzeczy zbywane zwykle"
obejmuje w wszystkie rzeczy niezbędne do prowadzenia określonego rodzaju
działalności gospodarczej, jeżeli podlegają one wolnemu obrotowi. Takie
odczytywanie przytoczonego wyrażenia ustawowego uzasadniałoby - na gruncie
stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy - uznanie, że samochód wykorzystywany
przez przedsiębiorcę, prowadzącego działalność handlową, tylko jako środek
transportu towarów będących przedmiotem obrotu, stanowi rzecz zwykle zbywaną
w zakresie tego rodzaju działalności. Sąd Apelacyjny rozumowanie to odrzucił,
wskazując, że hipotezą art. 13 pkt 2 u.z.r.r.z. objęte są te rzeczy, które z istoty
prowadzonej działalności gospodarczej stają się przedmiotem obrotu.
Stanowisko powyższe należy uznać za trafne. Prawidłowa wykładnia art. 13
pkt 2 u.z.r.r.z. musi uwzględniać wyjątkowy charakter zawartego w nim
unormowania. Przewiduje on możliwość wygaśnięcia zastawu rejestrowego
niezależnie od dobrej lub złej wiary nabywcy, jak i jego należytej, bądź nienależytej
staranności.
Rozwiązanie
to
podyktowane
zostało
potrzebą
ochrony
bezpieczeństwa obrotu towarowego. Obrotowi temu towarzyszy powszechna
praktyka ustanawiania zastawu rejestrowego na zapasach, surowcach,
półproduktach, wyrobach gotowych, podlegających stałej i szybkiej wymianie.
Z tego też względu ustawodawca odstąpił od obciążania nabywców tych rzeczy
skutkami ustanowienia na nich zabezpieczenia, ale w ściśle określonych granicach.
Zbycie rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie tego
zastawu tylko wtedy, jeżeli rzecz ta zalicza się do rzeczy, których zbywanie stanowi
istotę działalności gospodarczej zastawcy. Chodzi tu zatem o rzeczy, które nie tylko
mogą być przedmiotem obrotu, ale którymi obrót wypełnia treść działalności
gospodarczej zastawcy. Rzeczy pozostające jedynie w funkcjonalnym związku z
taką działalnością, przydatne dla jej celów, nie spełniają tego wymagania.
Przyjęcie odmiennej interpretacji art. 13 pkt 2 u.z.r.r.z. prowadziłoby do
wniosku, że zbycie każdej rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym, stanowiącej
składnik przedsiębiorstwa zastawcy, a więc niejako z natury niezbędnej do
prowadzenia działalności gospodarczej, powoduje wygaśnięcie zastawu. Taka
rozszerzająca wykładnia wymienionego przepisu nie dałaby się pogodzić ani z jego
brzmieniem, ani przypisaną mu funkcją.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312 k.p.c., orzekł, jak w
sentencji.