Wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., II CK 361/04

Uprawa rolna w rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13
października 1995 r. - Prawo łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713 ze zm.) to
wszelkiego rodzaju uprawy prowadzone na gruncie rolnym, stanowiące efekt
działalności ludzkiej i powiązane ściśle z produkcyjną funkcją gruntu.

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "T.", spółki z o.o. w R. przeciwko
Skarbowi Państwa - Lasom Państwowym - Nadleśniczemu Nadleśnictwa T. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 stycznia 2005 r.
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28
października 2003 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy oddalił powództwo powoda - ,,T.", spółki z o.o., domagającego
się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa, Nadleśnictwa T. kwoty 594 486 zł z
odsetkami w związku ze szkodą wyrządzoną mu przez dziki, sarny i jelenie, w
prowadzonej przez powoda plantacji choinek (świerka kłującego). Sąd pierwszej
instancji orzekł na podstawie następującego stanu faktycznego.
Powód w latach 1992-1994 r. założył na wydzierżawionych terenach rolnych
plantację świerka kłującego, przy czym część gruntu położona jest w sąsiedztwie
lasów należących do pozwanego i stanowi niewielkie enklawy wśród kompleksów
leśnych. Plantacje były nieogrodzone i zachwaszczone, co jest niekorzystne dla
drzewek poniżej 1 m wysokości, a ponadto niektóre chwasty są pożywieniem dla
zwierząt. Uszkodzenia świerków spowodowane przez zwierzynę płową i objęte
pozwem wynoszą od 0,14% do 1% upraw na poszczególnych działkach.
Ekstensywny sposób zakładania plantacji zwiększał możliwość spowodowania
szkody przez zwierzynę płową. Powód nie ogrodził plantacji, co ułatwiało do niej
dostęp zwierzyny płowej, żywiącej się chwastami. Sąd przyjął zatem, że powód
przyczynił się w 80% do powstania szkody, przy założeniu, że w ogóle zachodziły
podstawy do przypisania pozwanego odpowiedzialności za szkodę. W ocenie Sądu,
prowadzona plantacja świerku kłującego nie miała charakteru uprawy rolnej w
rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo
łowieckie (Dz.U. Nr 147, poz. 713 ze zm. - dalej: "Pr.łow."). Bezpodstawność
żądania odszkodowania wynika także z tego, że uprawa świerku prowadzona była z
rażącym naruszeniem zasad agrotechnicznych szerzej wskazanych w uzasadnieniu
rozstrzygnięcia. Ponadto powód nie wykazał wielkości poniesionej szkody.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda, podzielając stanowisko Sądu
pierwszej instancji, zgodnie z którym plantacja świerku kłującego nie stanowi
uprawy rolnej w rozumieniu art. 46 Pr.łow., podzielając pogląd wyrażony w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2002 r., I CKN 795/00 (OSP 2003, nr 7-8, poz.
98). Sąd Apelacyjny podzielił także inne ustalenia Sądu pierwszej instancji, w tym
naruszenie przez powoda agrotechnicznych zasad prowadzenia plantacji choinek.
W kasacji powoda wskazano na naruszenie art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow., art. 4
ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia
(Dz.U. Nr 73, poz. 764 ze zm.) oraz art. 415 i 417 k.c. Powód domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie, czy prowadzona
przez powoda plantacja choinek (świerka kłującego) może być uznana za uprawę
rolną w rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow., tylko bowiem szkoda wyrządzona w
takiej sprawie przez zwierzęta wymienione w art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. stanowi tzw.
szkodę łowiecką w rozumieniu prawa łowieckiego, za którą odpowiedzialność
ponosi dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego. (...) Strony odmiennie
kwalifikowały charakter uprawy prowadzonej przez powoda, co ma źródło w
rozbieżności w orzecznictwie Sadu Najwyższego, która zarysowała się na tle
interpretacji pojęcia ,,uprawy i płody rolne" w rozumieniu art. 44 ust. 1 ustawy z dnia
17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim (jedn.
tekst: Dz.U. z 1973 r. Nr 33, poz. 197 ze zm.), stanowiącego odpowiednik art. 46
ust. 1 Pr.łow. Najogólniej można powiedzieć, że zarysowały się w tym zakresie dwa
kierunki interpretacyjne.
Interpretacja szersza polega na odwołaniu się do potocznego rozumienia
pojęcia ,,uprawy rolnej", gdyż ustawodawca nie określił bliżej tej formuły ustawowej,
stanowiącej zasadniczą przesłankę rygorystycznej odpowiedzialności
odszkodowawczej za szkody łowieckie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14
kwietnia 1994 r., III CZP 46/94, OSNC 1994, nr 10, poz. 191). Interpretacja węższa
wiąże natomiast zwroty ustawowe ,,uprawa rolna" i ,,płody rolne" nie tyle z samym
prowadzeniem gospodarstwa rolnego i uprawę nieruchomości w ogóle, ale z
określonymi typowymi cechami tych upraw (uprawy wielkoobszarowe, prowadzone
tradycyjnie na terenach otwartych niemożliwych z istoty do zabezpieczenia przed
dostępem zwierzyny łownej, dotyczące roślin o krótkim cyklu rozwojowym,
powtarzalne i plonujące w wyniku niezbędnych zabiegów rolniczych). Właściwości
takich nie spełnia np. uprawa sadownicza, toteż dzierżawca lub zarządca obwodu
łowieckiego nie odpowiada za szkody wyrządzone w uprawach sadowniczych przez
zwierzęta wymienione w art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 4 lipca 2002 r., I CKN 795/00). Sąd Apelacyjny opowiedział się za węższą
interpretacją pojęcia ,,uprawy rolnej" w rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow.,
natomiast w literaturze dominuje stanowisko korespondujące ze stanowiskiem
wyrażonym w uchwale z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 46/94.
W obu prezentowanych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego zwrócono
trafnie uwagę, że w Prawie łowieckim z 1959 r. i z 1995 r. nie zdefiniowano bliżej
ustawowego zwrotu ,,uprawy i płody rolne". Definicji takiej nie zawierają także inne
akty prawne mające znaczenie dla systemu prawa cywilnego (np. przepisy kodeksu
cywilnego).
Definicji pojęcia ,,uprawy rolnej" w rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. nie
zawierają też postanowienia aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 44
Pr.łow. Poświęcone są one zresztą jedynie określeniu szczegółowych zasad i trybu
szacowania szkód oraz wypłaty odszkodowań za szkody w uprawach i płodach
rolnych (§ 1 rozporządzenia Ministra Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 22 maja 1997 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu
szacowania szkód oraz wypłaty odszkodowań za szkody w uprawach i płodach
rolnych, Dz.U. Nr 57, poz. 359). W każdym razie stylistyka i terminologia przyjęta w
przepisach tego rozporządzenia nie przesądza samego zakresu uprawy rolnej w
rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. (...) W literaturze trafnie zauważono, że Rada
Ministrów w art. 48 Pr.łow. nie uzyskała upoważnienia do wydania przepisów
określających, jakie uprawy należałoby uważać za ,,uprawy rolne".
W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2002 r. starano się
określić zakres pojęciowy uprawy rolnej przy uwzględnieniu art. 48 Pr.łow.,
tworzącego katalog wyłączeń uprawnienia do odszkodowania, przy założeniu, że
szerokie ujęcie uprawy rolnej nie da się usprawiedliwić samym brzmieniem art. 46
Pr.łow. Doprowadziło to do stwierdzenia, że w przepisie art. 48 Pr.łow.
przedstawione zostały elementy charakteryzujące w istocie uprawy rolne typowe
(wielkoobszarowe, prowadzone tradycyjnie na terenach otwartych, niemożliwych do
zabezpieczenia przed dostępem zwierzyny łownej).
Nie jest jednak uzasadnione stanowisko, że na podstawie niektórych cech
uprawy rolnej, wskazanych w art. 48 Pr.łow., można określać w sposób miarodajny
przedmiotowy zakres pojęcia ,,uprawy rolnej" w rozumieniu art. 46 ust. 1 pkt 1
Pr.łow. Do wniosku takiego prowadzi sam cel przewidzianych w ustawie wyłączeń
odpowiedzialności odszkodowawczej. Z natury rzeczy wyłączenia takie mogą
obejmować tylko niektóre sytuacje typowe, za którymi przemawia określona ratio
legis wyłączenia (np. nieterminowość zbioru określonego gatunku roślin, brak
współdziałania poszkodowanego w zakresie budowy urządzeń lub wykonywania
zabiegów o charakterze prewencyjnym, nikła wysokość szkody, niewłaściwe
przechowywanie plonów lub założenie upraw rolnych z rażącym naruszeniem
zasad agrotechnicznych). Ponadto koncepcja ścieśniającej wykładni pojęcia uprawy
rolnej przyjęta w wyroku z dnia 4 lipca 2002 r., ograniczająca je do typowych upraw
rolnych, nawiązuje do katalogu ogólnych, a przez to niezbyt jasnych kryteriów
funkcjonalnych, mających z założenia określać daną uprawę rolną jako typową lub
nietypową. Prowadzić to może do dalszych komplikacji interpretacyjnych
in conctreto. Jeżeli u podstaw omawianej wykładni ścieśniającej pojęcie ,,uprawy
rolnej" leżał wzgląd na wprowadzenie odpowiednich ograniczeń zasięgu
odpowiedzialności odszkodowawczej za szkody łowieckie, to nasuwa się sugestia,
że efekt taki można osiągnąć jedynie w wyniku odpowiedniej interpretacji
podstawowych przyczyn wyłączenia takiej odpowiedzialności (art. 48 Pr.łow.).
Skoro zatem ustawodawca nie przewidział w Prawie łowieckim legalnej
definicji uprawy rolnej, ani jej określenie nie daje się wyprowadzić z treści art. 48
Pr.łow. i przepisów wykonawczych, pozostaje odwołanie się do wykładni literalnej
art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. i potocznego rozumienia tego pojęcia (por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 46/94). W uchwale
tej trafnie stwierdzono, że zwrot ,,uprawy rolne" oznacza wszelkiego rodzaju uprawy
prowadzone na gruncie rolnym; stanowią one efekt działalność człowieka, a nie
czynników przyrodniczych i są ściśle powiązane z produkcyjną funkcją gruntu.
Cechy te z pewnością spełnia także prowadzona przez powoda uprawa choinek.
Należy zaznaczyć, że taka wykładnia ,,uprawy rolnej" w rozumieniu art. 46 ust.
1 pkt 1 Pr.łow. harmonizuje z gwarancyjnym charakterem odpowiedzialności
odszkodowawczej za szkody łowieckie, przewidzianej w rozdziale 9 Prawa
łowieckiego. Jej celem jest stworzenie możliwości skompensowania szkody
poniesionej przez podmioty prowadzące uprawy rolne, których charakter nie
pozwala na stwarzanie dostatecznie skutecznych zabezpieczeń przed wolno żyjącą
zwierzyną łowną. Należy wziąć też pod uwagę fakt intensywnego rozwoju różnych
postaci upraw rolnych służących coraz częściej celom handlowym,
umiejscawianych w pobliżu naturalnych miejsc pobytu zwierzyny łownej (np. uprawy
określonych gatunków krzewów, ziół leczniczych i kosmetycznych).
Z przedstawionych względów należało uznać za trafny zarzut naruszenia art.
46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. przez niewłaściwą wykładnię w odniesieniu do zwrotu
ustawowego uprawa rolna. Spowodowało to uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c.). W tej sytuacji bezprzedmiotowe okazały się pozostałe zarzuty
kasacyjne. (...)