Wyrok z dnia 11 grudnia 2003 r., II CK 315/02

W rozumieniu art. 13 pkt 1 w związku z art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 6
grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149,
poz. 703 ze zm.) należyta staranność nabywającego samochód na tzw.
giełdzie samochodowej wymaga sprawdzenia w centralnej informacji o
zastawach rejestrowych, czy jest on obciążony zastawem rejestrowym.

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Kredyt Banku Spółki Akcyjnej w W., I
Oddziału w S. przeciwko Marcinowi K. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 4 grudnia 2003 r. kasacji strony powodowej od wyroku Sądu
Okręgowego w Szczecinie z dnia 22 marca 2002 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Szczecinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach procesu za
instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Kredyt Bank PBI S.A. zawarł z Tomaszem J. w dniu 16 lipca 1999 r. umowę o
kredyt w wysokości 22.464 zł na zakup samochodu. Jako zabezpieczenie spłaty
kredytu strony zawarły w dniu 28 sierpnia 1999 r. umowę zastawu rejestrowego na
samochodzie kupionym przez Tomasza J., w której zastawca zobowiązał się m.in.
do niedokonania zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu do czasu wygaśnięcia
zastawu rejestrowego. Zastaw ten został wpisany do rejestru zastawów. Tomasz J.
przed spłatą kredytu i wykreśleniem zastawu sprzedał przedmiotowy samochód
Jarosławowi Z. w listopadzie 1999 r. Z kolei Jarosław Z. w dniu 14 maja 2000 r. na
tzw. giełdzie w S. sprzedał samochód Marcinowi K. Powyższe okoliczności są
niesporne.
Powodowy Bank wytoczył powództwo przeciwko Marcinowi K. jako nabywcy
samochodu obciążonego zastawem rejestrowym na rzecz powoda, domagając się
zasądzenia od pozwanego kwoty 24 392,67 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1
grudnia 1999 r.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zarzucił, że kupując samochód
dochował należytej staranności, albowiem sprawdził dowód rejestracyjny
samochodu, w którym nie było adnotacji o zastawie rejestrowym, oraz ustalił w
policyjnym rejestrze samochodów, że samochód nie pochodzi z kradzieży. W tej
sytuacji - zdaniem pozwanego - zastaw rejestrowy wygasł.
Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim wyrokiem z dnia 20 sierpnia
2001 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 22 464 zł, oddalił
powództwo w pozostałej części oraz zastrzegł, że pozwanemu przysługuje
uprawnienie do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności
do przedmiotowego samochodu. Sąd przyjął, że zastaw rejestrowy nie wygasł,
pozwany bowiem nie wykazał, że dochował należytej staranności, aby dowiedzieć
się, czy kupowany samochód obciążony jest zastawem rejestrowym (art. 355 § 1
k.c. oraz art. 13 ust. 1 i art. 38 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastawów, Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm. - dalej "u.z.r.").
Zdaniem Sądu Rejonowego, pozwany powinien był zasięgnąć informacji w tym
przedmiocie z rejestru zastawów, czego nie uczynił, a nie poprzestawać jedynie na
zapoznaniu się z dowodem rejestracyjnym samochodu, w którym nie było adnotacji
o zastawie, i informacji z policyjnego rejestru skradzionych samochodów.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem
zaskarżonym kasacją, zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwo,
przyjmując, że okoliczności, w których pozwany kupił samochód, świadczą o
dochowaniu należytej staranności, mimo niezasięgnięcia informacji z rejestru
zastawów. Zasięganie takiej informacji nie doprowadziłoby do ujawnienia
przedmiotowego zastawu, albowiem nie był on wpisany do dowodu rejestracyjnego
samochodu, a wskazanie w zapytaniu jako właściciela samochodu Jarosława Z. nic
by nie pomogło, bo to nie on był wpisany w rejestrze.
Powód zarzucił w kasacji naruszenie prawa materialnego art. 13 pkt 1 w
związku z art. 38 ust. 1 u.z.r. oraz w związku z art. 355 § 1 k.c. przez błędną
wykładnię, art. 38 ust. 1 u.z.r., przez niezastosowanie oraz art. 355 § 1 k.c. przez
błędną wykładnię. Przytaczając tę podstawę kasacyjną, powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
zawiera przepisy szczególne w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego i w
kwestiach w niej nieuregulowanych, do zastawu rejestrowego stosuje się kodeks
cywilny (art. 1 ust. 2).
Ustanowienie zastawu na rzeczy ruchomej dla zabezpieczenia określonej
wierzytelności uprawnia wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z tej rzeczy bez
względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami
osobistymi właściciela rzeczy (art. 306 § 1 k.c.). Na podstawie art. 13 pkt 1 u.z.r.
zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje wygaśnięcie zastawu, jeżeli
nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o
istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego
prawa obciążonego zastawem rejestrowym. Z kolei art. 38 ust. 1 u.z.r. stanowi, że z
zastrzeżeniem art. 13 pkt 2, który nie dotyczy sprawy niniejszej, od dnia dokonania
wpisu w rejestrze zastawów nikt nie może zasłaniać się nieznajomością danych
ujawnionych w rejestrze, chyba że mimo zachowania należytej staranności nie mógł
o nich wiedzieć.
Biorąc pod uwagę powyższe unormowanie oraz wyrażone przez Sądy obu
instancji rozbieżne oceny w przedmiocie zachowania przez pozwanego należytej
staranności, a także przytoczoną podstawę kasacyjną, istotną dla rozstrzygnięcia
sprawy jest kwestia rozumienia należytej staranności w wymienionych przepisach
ustawy oraz odpowiedź na pytanie, czy pozwany dochował takiej staranności.
Należy przy tym mieć na względzie rozumienie należytej staranności występujące w
art. 355 § 1 k.c.
Sformułowanie ,,staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego
rodzaju", użyte w art. 355 § 1 k.c., wskazuje na obiektywny wzorzec staranności, do
którego powinien dostosować się dłużnik wykonujący zobowiązanie w określonej
kategorii stosunków obligacyjnych. Oznacza też w zasadzie staranność przeciętną.
Modyfikacja przyjętego przeciętnego wzorca powinnego zachowania, polegająca na
zaostrzeniu lub złagodzeniu wymaganej staranności, może wynikać z przepisów
ustawy lub z postanowień umowy. Na podwyższenie kryteriów oceny należytej
staranności przy nabywaniu samochodów zwracał uwagę wielokrotnie Sąd
Najwyższy. Na przykład według uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 marca
1992 r., III CZP 18/92 (OSNCP 1992, nr 9, poz. 144), której nadano moc zasady
prawnej, nabywca używanego samochodu powinien zachować stosownie do
okoliczności szczególną ostrożność w celu upewnienia się, czy samochód nie
pochodzi z kradzieży. (...)
Przepis art. 38 ust. 1 ustawy - jak wspomniano - stanowi, że od dnia
dokonania wpisu w rejestrze zastawów nikt nie może zasłaniać się nieznajomością
danych ujawnionych w rejestrze zastawów, chyba że mimo zachowania należytej
staranności nie mógł o nich wiedzieć. Mamy tu do czynienia z ustawowym
zaostrzeniem przeciętnego wzorca powinnego zachowania się nabywcy,
twierdzącego, że dochował należytej staranności. Zaostrzenie to jest szczególnie
aktualne - jak w sprawie niniejszej - przy zakupie samochodu używanego na tzw.
giełdzie samochodowej. Dopiero sprostanie temu wzorcowi, przy uwzględnieniu
również innych okoliczności towarzyszących nabyciu samochodu, może prowadzić
do stwierdzenia, że kupujący zachował należytą staranność w rozumieniu art. 13
pkt 1 u.z.r.
Jest oczywiste, że wymóg znajomości danych ujawnionych w rejestrze
zastawów może odnosić się jedynie do tych danych, które są dostępne według
rozporządzeń wykonawczych do ustawy. Są to rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 października 1997 r. w sprawie ustroju i organizacji
centralnej informacji o zastawach rejestrowych oraz szczegółowych zasad
udzielania informacji, wydawania odpisów i zaświadczeń (Dz.U. Nr 134, poz. 893)
oraz z dnia 15 października 1997 r. w sprawie szczegółowej organizacji i sposobu
prowadzenia rejestru zastawów (Dz.U. Nr 134, poz. 892). Z przepisów tych
rozporządzeń oraz z załączonych do nich wzorów wniosków o wydanie odpisów z
centralnej informacji o zastawach rejestrowych oraz katalogów sposobu opisu
przedmiotów zastawów, wynika, że możliwe jest m.in. uzyskanie informacji, czy
dany przedmiot indywidualizowany według przyjętych tam wymagań jest obciążony
zastawem rejestrowym, nawet wówczas, gdyby aktualny właściciel (posiadacz) nie
był zastawnikiem. Innymi słowy, wystarczy podać we wniosku odpowiednie dane
dotyczące przedmiotowego samochodu i jego sprzedawcę, by uzyskać informacje,
czy samochód jest obciążony zastawem rejestrowym i czy sprzedawca jest
zastawnikiem.
Wobec powyższego należy przyjąć, że - w rozumieniu art. 13 pkt 1 u.z.r. -
należyta staranność nabywającego samochód na tzw. giełdzie samochodowej
wymaga sprawdzenia w centralnej informacji o zastawach rejestrowych, czy
samochód ten jest obciążony zastawem rejestrowym. Pogląd odmienny prowadziłby
do pozbawienia - w tym aspekcie - sensu istnienia rejestru zastawów.
W tym stanie normatywnym przedwczesne było - bez sprawdzenia, czy
wymieniona informacja była możliwa do uzyskania - przyjęcie przez Sąd Okręgowy,
że gdyby nawet pozwany wystąpił do centralnej informacji o zastawach
rejestrowych w celu ustalenia, czy kupowany samochód jest obciążony zastawem
rejestrowym, ,,to nie uzyskałby informacji pozytywnej, ponieważ Jarosław Z. jako
zbywca samochodu nie figurował w rejestrze zastawów. Tak więc pozwany nie
mógł uzyskać nawet wiedzy o istnieniu zastawu na nabywanym samochodzie".
Skoro podstawa kasacji okazała się usprawiedliwiona, Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji (art. 39313 § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39319 i art.
391 § 1 k.p.c.). (...)